UKŁAD ODDECHOWY
Oddychanie, jeden z zasadniczych przejawów życia, polega na tym, że organizm pobiera tlen ze środowiska, w którym żyje, oddaje zaś bezwodnik kwasu węglowego (CO2 ).
Drogi oddechowe rozpoczynają się parzystymi nozdrzami przednimi (nares) i są nadal parzyste w obrębie jamy nosowej, którą przegroda nosa dzieli na dwie połowy prawą i lewą, a przez nozdrza tylne (chonae) prowadzą do górnej nosowej części gardła. W ścianie bocznej nosowej części gardła droga oddechowa ma z prawej i lewej strony otwór, ujście gardłowe trąbki słuchowej, prawe i lewe, które umożliwia powietrzu dostęp do ucha środkowego i wentylację jamy bębenkowej. W środkowej ustnej części gardła, która cieśnią gardzieli łączy się z jamą ustną, krzyżuje się droga pokarmowa i oddechowa. Droga pokarmowa kieruje się ku tyłowi a droga oddechowa do przodu w obręb krtani. Jama nosowa i gardło stanowią górne drogi oddechowe. Począwszy od wejścia do krtani rozpoczynają się drogi oddechowe dolne. Oprócz krtani należą do nich tchawica biegnąca w jej przedłużeniu, prawe i lewe oskrzele, na które tchawica się dzieli, oraz dalsze rozgałęzienia oskrzeli położone wewnątrz płuca, prowadzące do jego powierzchni oddechowej.
Jama nosowa stanowi głównie ochronę płuc przygotowując powietrze wdechowe, krtań zaś wykorzystuje powietrze wydechowe do wytwarzania głosu.
Zaczątki układu oddechowego pojawiają się już w trzecim tygodniu życia embrionalnego w postaci odrostu brzusznej ścianki przewodu pokarmowego, z którego za kilka dni później rozwijają się dwa pączki płucne prawy i lewy. Liczba płacików pierwotnych w obu płucach wynosi ok. 130 000 a ponieważ każdy zawiera około 2000 pęcherzyków oddechowych, liczba pęcherzyków wynosi 200 - 600 milionów, średnio 300 mil. Jeśliby rozciągnąć na płasko wszystkie pęcherzyki łączna ich powierzchnia zajęłaby obszar 40-80 m2, przeciętnie 70 m2 .
Nieprzerwany dopływ O2 do komórek i stałe usuwanie CO2 stanowi niezbędny warunek życia.
Do narządów szczególnie wrażliwych na niedobór tlenu należą mózg i serce. Odcięcie krwi do mózgu na okres zaledwie 20 sek. prowadzi do ustania prawidłowej czynności kory mózgowej, a po dalszych 5 min. zachodzą w mózgu nieodwracalne zmiany. Serce może wykazywać skurcze jeszcze przez około 5 min. po zatkaniu naczyń włosowatych a zmiany nieodwracalne zachodzą po upływie dalszych 6 min.. Przykładowo mięsień szkieletowy w spoczynku, wykazując stosunkowo małą aktywność metaboliczną i dużą zawartość glikogenu, wytrzymuje całkowite niedotlenienie nawet przez okres 8 godzin, natomiast mózg o wysokim metabolizmie tlenowym i niskiej zawartości glikogenu zaledwie przez 5 min.
PŁUCA
Pulmones
Są narządem parzystym. Rozróżniamy płuco prawe i płuco lewe (pulmo dexter et sinister)
Kształt płuca stanowi w pewnym stopniu odlew jamy klatki piersiowej,
a oba płuca na kształt płaszcza obejmują serce. Kopulasty, górny koniec płuca
nosi nazwę szczytu płuca (apex pulmonis), który wystaje kilka centymetrów ponad obojczyk. Wklęsła podstawa płuca (basis pulmonis) odpowiada wypukłości przepony, na której spoczywa. Określana jest też jako powierzchnia przeponowa (facies diaphragmatica). Natomiast boczna wypukła powierzchnia płuca przylegająca do żeber nosi nazwę powierzchni żebrowej (facies costalis), a powierzchnia przeciwległa zwrócona do śródpiersia nosi nazwę powierzchni przyśrodkowej (facies medialis). Pośrodku powierzchni przyśrodkowej położona jest wnęka płuca (hilus pulmonis). Wychodzące i wchodzące do wnęki twory, jak oskrzela, naczynia i nerwy, określamy wspólnym mianem korzenia płuca (radix pulmonis). Są to:
Oskrzela główne prawe i lewe
T. płucna prawa i lewa
Ż. płucna prawa i lewa
Tt. i żż. oskrzelowe
Naczynia limfatyczne
Nerwy
PŁATY PŁUCA
Każde płuco dzieli się na płaty (lobi pulmonis), odzielone od siebie szczelinami miedzypłatowymi (fissurae interlobares).
Płuco lewe, objętościowo nieco mniejsze od prawego, posiada dwa płaty, płat górny (lobus superior) oraz płat dolny (lobus inferior). Najniższa częśc płata górnego lewego przechodzi w wąska wypustkę kształtu języka tzw. języczek (lingula pulmonis sinistri), dochodzący do przepony. Utarło się powiedzenie: „języczek płuca liże przeponę” Płuco prawe składa się z trzech płatów.
Dla potrzeb klinicznych ustalono podział płuca na dziesięć segmentów oskrzelowo-płucnych. Stanowią one niezależne jednostki, które posiadają własne oskrzele lub oskrzela oraz zaopatrywane są przez gałęzie prawej bądź lewej tętnicy płucnej.
Płuca ludzi młodych są jasnoróżowe . Z wiekiem występują ciemnoniebieskie aż do czarnych plamy i pasma o różnym nasileniu. Ludzie, którzy w czasie życia muszą wdychać dużo kurzu i sadzy, mają płuca ciemno zabarwione. Płuca są bardzo lekkie, ich ciężar gatunkowy jest mniejszy od wody. Płuco „pływa” na cięższych od siebie narządach jamy brzusznej, o ile na to pozwala ustawienie przepony.
Cecha płuca ludzkiego, związana z jego niskim ciężarem gatunkowym została wykorzystana w medycynie sądowej jako tzw. „próba pływania” w przypadku podejrzenia o dzieciobójstwo. Jeżeli noworodek urodził się martwy, kawałek jego płuca rzucony na wodę tonie, jeżeli natomiast noworodek po urodzeniu oddychał płuca jego pływają.