Osoby, opłacające składki na NFZ, podróżujące po krajach Unii Europejskiej, mają prawo do skorzystania z opieki medycznej w ramach ubezpieczenia. Udając się do lekarza poza granicami kraju należy posiadać dokument potwierdzający fakt ubezpieczenia (rolę tę pełnią w UE formularze serii E-100).
W przypadku wyjazdu turystycznego jest to druk E-111 ; przed wyjazdem należy potwierdzić prawo do ubezpieczenia w oddziale NFZ. W Danii, Holandii, Hiszpanii, Finlandii, Norwegii i Szwecji zaświadczenie pokazuje się bezpośrednio w placówce medycznej. W Austrii, Belgii, Francji, Grecji, Irlandii, Islandii, Lichtensteinie, Niemczech, Luksemburgu, Portugalii i Włoszech trzeba przed wizytą u lekarza zarejestrować się w instytucji ubezpieczeniowej, która wyda zaświadczenie o prawie do nieodpłatnej pomocy medycznej.
W każdym z państw UE obowiązują inne zasady i organizacja udzielania świadczeń, których polski turysta jest zobowiązany przestrzegać. Jeżeli jednak w danym kraju obowiązuje współpłacenie (np. w Belgii, Francji, Niemczech czy Szwecji), polski turysta będzie musiał zapłacić odpowiednią kwotę, a po powrocie do kraju ubiegać się o jej zwrot.
UWAGA: Dokument E-111 nie zapewnia uprawnienia do świadczeń, jeśli celem podróży jest uzyskanie świadczeń medycznych za granicą. Osoby ubezpieczone w jednym państwie członkowskim będą też mogły wyjechać na leczenie do innego kraju na podstawie druku E-112. W takim przypadku potrzebna będzie dodatkowo zgoda NFZ.
Obywatele polscy, podejmujący studia w kraju Unii Europejskiej, są uprawnieni do korzystania ze wszystkich usług medycznych niezbędnych do tego, by stan zdrowia nie pogorszył się przez okres studiów. To oznacza, że mogą leczyć się nie tylko w przypadkach nagłych (jak turyści), ale otrzymają pomoc w każdej potrzebie zdrowotnej: np. w chorobie przewlekłej, mogą wykonać na koszt ubezpieczalni niezbędne badania okresowe czy korzystać z porad lekarzy specjalistów. Wyjeżdżając należy zabrać ze sobą zaświadczenie o ubezpieczeniu na druku E-128, wypełnione przez NFZ.
Szczególnymi przywilejami cieszą się emeryci i renciści, którzy mają prawo do wszystkich świadczeń koniecznych w czasie ich pobytu w innym państwie. Obowiązuje ich druk E-121, będący zaświadczeniem o zarejestrowaniu emeryta lub rencisty.
Osoby zamieszkujące i pracujące legalnie na terenie kraju unijnego oraz odprowadzające składki na ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne w danym kraju, mają takie same prawa do świadczeń medycznych, jak obywatele państwa w którym przebywają. Prawo to przysługuje również najbliższej rodzinie tej osoby:
- członków najbliższej rodziny, zamieszkujących w kraju unijnym, należy zgłosić do ubezpieczenia na druku E-106,
- osoby mieszkające i pracujące w kraju UE, przyjeżdżające do Polski (np. turystycznie) są uprawnione do świadczeń medycznych za okazaniem druku E-111 poświadczonego przez odpowiedni urząd kraju zamieszkania,
- jeżeli najbliższa rodzina zamieszkuje w Polsce, jest uprawniona do korzystania z świadczeń na podstawie druku E-109, poświadczonego przez odpowiedni urząd kraju zamieszkania osoby opłacającej składki i zgłoszonego w oddziale NFZ,
- osoby mieszkające w kraju, a pracujące i opłacające składki za granicą (np. pracownicy przygraniczni), oraz członkowie ich najbliższej rodziny mają prawo do opieki zdrowotnej w obu krajach; w takim przypadku dla otrzymania bezpłatnej pomocy medycznej w Polsce konieczne jest uzyskanie w kraju zatrudnienia zaświadczenia na druku E-106 oraz zarejestrowanie go w oddziale NFZ. Dzieci takich pracowników są ubezpieczone i korzystają z pomocy lekarskiej w kraju, w którym mieszkają. Za granicą mają zapewnione świadczenia zdrowotne tylko w przypadkach nagłych (jak turyści).
Obywatele polscy, delegowani do pracy w kraju Unii Europejskiej powinni pobrać z ZUS druk E-101, potwierdzający fakt posiadania ubezpieczania w Polsce i zwalniający z opłacania składek ubezpieczeniowych za granicą.
Osoby zatrudnione na podstawie umowy o dzieło w kraju członkowskim UE są uprawnione do korzystania ze świadczeń medycznych na podstawie druku E-128.
Osoby zarejestrowane w polskich urzędach pracy jako bezrobotni i tym samym objęte powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym mają prawo do korzystania z opieki medycznej w kraju, do którego wyjadą w poszukiwaniu pracy. Poświadcza to formularz E-119. Warunkiem jest upłynięcie minimum 4 tygodni od zarejestrowania się w urzędzie pracy.
Prawo do opieki medycznej z tytułu poszukiwania pracy poza krajem stałego zamieszkania przysługuje tylko przez 3 miesiące.