konkurują, nie przeszkadzają sobie wzajemnie, nie hamują nawzajem swej działalności, przeciwnie - ideą podziału jest równowaga. Ale nie można tak pojmowanego trójpodziału władz publicznych rozpatrywać w oderwaniu od prymatu władzy ustawodawczej. To wszakże władza ustawodawcza tworzy prawo powszechnie obowiązujące, przede wszystkim zaś uchwala lub projek­tuje konstytucję, wedle której tworzone są i funkcjonują władza wykonawcza i władza sądownicza. Błędne są interpretacje, w myśl których na przykład władza wykonawcza nie jest autonomiczna ani względem innych władz, ani względem prawa powszechnie obowiązującego. Głównym wszakże założe­niem państwa prawa jest podporządkowanie państwa i jego władz prawu. Zasadnicze zaś prerogatywy do stanowienia prawa ma władza ustawodawcza. Władza wykonawcza, ucieleśniona w złożonym zwykle systemie organów wykonawczych, organów administracji publicznej, ogranicza swe funkcje je­dynie do wykonywania prawa stanowionego przez władzę ustawodawczą w ściślejszym zaś ujęciu idzie zawsze o wykonywanie zadań publicznych, które w państwie prawa określa władza ustawodawcza. Trzeba więc dodać, iż nawet wtedy, gdy administracja publiczna tworzy prawo, to wówczas tworzenie prawa jest także działalnością wykonawczą⁹.

b) Doktryna państwa prawnego

Relacja między państwem a prawem w państwie prawnym jest wbrew sformułowaniu stosunkiem między obywatelami a państwem kształtowanym przez prawo. W efekcie treść prawa i jego empiryczna realizacja nie mogą się uwolnić od przymiotnika praworządny czy legalny, bowiem niewątpliwie zarówno państwo, w którym działa się niepraworządnie, jak i państwo, w któ­rym działa się nielegalnie, są przeciwne państwu prawnemu. I nawet w sytu­acji, gdy w teorii prawa publicznego nie utożsamia się praworządności i le­galności z konstytucją i ideą państwa prawnego, pojęcia te znajdują się wobec siebie w wielkim uzależnieniu, a niekiedy w ewidentnej tożsamości.

Doktryna państwa prawnego nie wybuchła na firmamencie myśli prawnej i ustroju państwa. Kształtowała się powoli i niejednorodnie, a nawet nie­wyraźnie.

Użyte w 1798 roku prawdopodobnie po raz pierwszy przez niemieckiego prawnika PIacidusa pojęcie państwa prawnego „Rechtsstaat" oznaczało we­dług jego autora potrzebę przeciwstawienia się despotyzmowi książąt przez zapewnienie ludziom takiego przysługującego im wspólnego dobra, które główne prawo człowieka utożsamia z wolnością. Później w całej pierwszej

⁹ Zob. A. Błaś, J. Boć, K. Complak, [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej oraz. komentarz do Konstytucji RP z 1997 r., pod red. J. Bocia, Wrocław 1998, s. 34 i n.

94

połowie XIX wieku podbudowani ideałami oświecenia uczeni niemieccy w podobnym duchu traktowali to pojęcie, widząc w nim podstawowy sposób przeciwstawienia się rządom despotycznym przez realizującą wolę ogółu re­prezentację całego narodu. Odpowiadało to głównej myśli w doktrynie oświe­cenia, oddającej pełnię władzy przedstawicielom narodu i nie uznającej za prawo wszystkich tych dotychczasowych aktów prawnych, które pochodziły od władcy absolutnego. W efekcie, eksponując rolę parlamentu, wolności, własności i własnej roli w mechanizmie państwa, burżuazja niemiecka nie różniła się w swoich poglądach i celach od burżuazji francuskiej. Wprowadzała to, co wynikało z ideologicznego sedna rewolucji francuskiej.

Jedna historia kilku możliwych do wyróżnienia znaczeń państwa prawne­go nie daje jednakowoż prostych i wyczerpujących odpowiedzi na pytanie o elementarny skład tego pojęcia i oczywiście o jego treść aktualną, od wydanego bowiem w 1864 roku w Getyndze przez Ottona Bahra opracowania Der Rechtsstaat. Eine publicistische Skizze upłynęło wiele lat i wiele zdarzeń, a w latach pięćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku doszło nowe pojęcie państwa społecznego (państwa socjalnego) jako postaci wolnorynkowego pań­stwa kapitalistycznego, kształtowanego jednak przez znaczny zasięg interwe­ncjonizmu państwowego. Dlatego, zwłaszcza w sferze prawnej, należy przyjąć takie rozumienie demokratycznego państwa prawnego, jakie wyrasta z tych podstawowych elementów konstrukcyjnych, które są sformułowane przez po­stanowienia Konstytucji RP.

W Polsce idea państwa prawnego (w brzmieniu dosłownym, a nie w kontekście praworządności) została wprowadzona do konstytucyjnych posta­nowień w roku 1989, a Trybunał Konstytucyjny zaczął formować w swoim orzecznictwie zasady tego państwa. Zasady te ciągle nie są ugruntowane ostatecznie, a ich lista nie jest zamknięta.

Dziś państwo prawne to także wydzielenie pola działań i wynikłych z tych działań stosunków, które można wyodrębnić jako poddane generalnej czy zindywidualizowanej regulacji prawnej. I tą cechą wyróżniają się one spośród innych przedsięwzięć w państwie, w tym zwłaszcza bloku przedsięwzięć politycznych. I właśnie tego rodzaju przedsięwzięcia polityczne czerpią swą siłę z poparcia czy kwestionowania treści, sposobu i czasu wprowadzania regulacji normatywnych, przez co z jednej strony odcinać się mogą od układów społecznych, a z drugiej - formułować przekonanie o realizacji takiego celu, który zmierza do ich potrzebnej z punktu widzenia politycznego - modyfikacji.

95

---