Wykluczenie społeczne i edukacyjne w mojej percepcji
Marginalizacją społeczną nazywa się proces wykluczenia ze społeczeństwa, odnosi się do sytuacji, w której jednostki zostają pozbawione możliwości pełnego uczestnictwa życiu społecznym. Na wykluczenie najczęściej wpływają takie czynniki jak ubóstwo, bezrobocie, alkoholizm, narkomania lub choroby psychiczne. Zwraca się uwagę na rozgraniczenie pojęć związanych z wykluczeniem, bowiem zestawiając je z pojęciem podklasy można przyjąć, iż wykluczenie jest pojęciem szerszym,gdyż skupia się on również na procesie mechanizmów wykluczenia. Przykład: Ludzie mieszkający na źle prosperującym osiedlu, na którym mieszczą się szkoły o niskim poziomie, a także ograniczonym rynkiem pracy będą pozbawieni możliwości samodoskonalenia się, jakie ma większość społeczeństwa.
Na godne i pełne życie składają się nie tylko takie czynniki jak jedzenie, mieszkanie lub ubiór. Do zaspokojenia większości potrzeb trzeba korzystać z wielu innych usług, dóbr społecznych oraz instytucji jak na przykład opieka medyczna, środki transportu, szkoły, telefony, usługi bankowe a także wiele innych. Te wspólne instytucje współtworzą poczucie solidarności społecznej.
Wykluczenie społeczne może przybierać różne formy. Można ujmować je w kategoriach ekonomicznych, politycznych lub społecznych.
Wykluczenie ekonomiczne dotyczy produkcji i konsumpcji. Produkcja wiąże się z udziałem w rynku pracy, a także zatrudnieniem. W miejscowościach o małym budżecie mniej osób pracuje w pełnym wymiarze godzinowym. Takie miejsca są również bardziej narażone na bezrobocie. Natomiast co do konsumpcji, tutaj ważnym elementem, który może przyczynić się do wykluczenia społecznego jest brak telefonu, czy niekorzystanie z konta bankowego, a także bezdomność, która jest jedną z najbardziej dramatycznych form wykluczenia.
Wykluczenie polityczne. Obywatele powinni bacznie śledzić kwestie polityczne, uczestniczyć w niej, jednak dla ludzi wykluczonych ze społeczeństwa jest to bardzo trudne zadanie, gdyż nie mają oni dostępu do istotnych informacji, a także innych możliwości niezbędnych do aktywnego uczestnictwa w polityce. W przypadku kiedy wykluczeni społecznie ludzi nie będą zabierali głosu w swoich sprawach, ich potrzeby nie będą przedmiotem politycznych debat.
Wykluczenie społeczne wiąże się najczęściej z rejonami ubogimi w obiekty użyteczności publicznej jak parki, boiska, teatry, biblioteki. Wykluczenie społeczne może się także oznaczać słabo rozwiniętą sieć relacji społecznych, co prowadzi do izolacji i ograniczenia kontaktów z innymi ludźmi.
Socjologowie podkreślają, że istnieje wiele sposobów, na jakie jednostki i zbiorowości doświadczają wykluczenia. Zajmują się przy ty takimi zagadnieniami jak warunki mieszkaniowe, edukacja, rynek pracy, przestępczość, młodzież, ludzie starsi.
Giddens ukazuje jak wpływają na proces marginalizacji takie zjawiska jak warunki mieszkaniowe, młodzież, bezdomność, przestępczość.
Warunki mieszkaniowe i sąsiedztwo. Powszechnie wiadomo, iż w krajach uprzemysłowionych część ludzi mieszka w przestronnych mieszkaniach, posiadających takie udogodnienia jak bierząca woda czy centralne ogrzewanie, a część w niewygodnych klitkach. Wszystko zależne jest od aktualnych i przewidywalnych dochodów. Różne okolice mocno różnią się od siebie przede wszystkim dzielą się na osiedla ubogie i zamożne. W tańszych dzielnicach jest mniej usługowych jednostek jak sklepy, banki, poczty, środki transportu, a także mniej przestrzeni publicznej jak parki, biblioteki, boiska sportowe. Członkom zubożałych społeczności ciężko jest przezwyciężyć wykluczenie. Mieszkają oni bowiem na terenach ubogich, obracają się w towarzystwie sąsiadów na mniej więcej równym poziomie ekonomicznym, jest mniejszy przepływ informacji dotyczących między innymi miejsc pracy, co nie poprawia sytuacji bezrobocia na takich terenach. Jakość życia w takich okolicach nie poprawia się, a wręcz pogarsza ze względu na rosnącą przestępczość w tym także przestępczość nieletnich.
Można by sądzić, że młodzi ludzi nie powinni mieć problemu z przystosowaniem się do świata i z wykluczeniem społecznym. Niestety nic bardziej mylnego. Przez niesprzyjający młodym ludziom rynek pracy młodzież często dotyka problem marginalizacji. Dawniej wejście w dorosłe życie wiązało się z podjęciem pracy zawodowej, dziś rynek pracy jest dla ludzi młodych mniej bezpieczny, przez co uniezależnienie się wiąże się ze złożonymi procesami. Wiele młodych osób ma problem ze znalezieniem pracy, gdyż na większość miejsc pracy przyjmują ludzi z wykształceniem i doświadczeniem. Również zmiany w warunkach pomocy socjalnej wpłynęły na niekorzyść młodych. Jeszcze do niedawna młodzi mogli liczyć na zapomogi i zasiłki mieszkaniowe, od lat osiemdziesiątych cięcia środków na cele socjalne spowodowały pogorszenie sytuacji młodych ludzi co wiąże się z późniejszym uniezależnieniem się od rodziców
Jednym z najboleśniejszych przejawów wykluczenia wśród młodych ludzi jest bezdomność. Często zdarza się, ze młodzi ludzie wyprowadzają się z rodzinnego domu, aby kształcić się w innym mieście, podjąć pracę na drugim końcu kraju lub założyć rodzinę. Niestety zdarza się że na takie przedsięwzięcia nie pozwala budżet, czego skutkiem niejednokrotnie jest bezdomność.
Wiele uwagi poświęca się wykluczeniu społecznemu na obszarach gęsto zaludnionych, a ludzi mieszkający na wsi są w równym, jeśli nie większym stopniu narażeni na wykluczenie. Powodem marginalizacji ludzi ze wsi jest brak służb medycznych, usług takich jak poczty czy urzędów, a także najważniejsze środków transportu. Ludzi mieszkający na wsi nie posiadający własnego samochodu są dużo bardziej narażeni na wykluczenie, ponieważ w takiej sytuacji zmniejszają się możliwości podjęcia pracy w mieście, wyjazdy na zakupy, odwiedziny dalej mieszkających krewnych lub przyjaciół.
Bezdomność jest skrajną formą wykluczenia społecznego. Ludzie nie posiadający stałego miejsca zamieszkania automatycznie są tracą możliwość uczestniczenia w codziennych czynnościach , z jakich składa się życie innych ludzi. Bardzo często na bezdomność składa się szereg nieszczęść przytrafiające się ludziom. Zdarza się, iż stracili pracą ponieważ uazleżnili się od alkoholu czy narkotyków. Bezdomność wiąże się z długotrwałym brakiem dochodów czyli kolejnym elementarnym czynnikiem wykluczenia - bezrobociem. Ludzie bezdomni często padają ofiarami napadów, mało który bezdomny odważy się złożyć wniosek na policji o popełnieniu przestępstwa. Uważają się za ludzi wykluczonych z systemu ochrony prawnej i policyjnej, który mógby przyjść im z pomocą. Aby pomóc takim ludziom nie wystarczy doraźna pomoc jak dokarmianie i rozdawanie śpiworów czy ubrań. Obrońcy bezdomnych są zgodni, ze potrzebna jest strategia długofalowa, obejmująca doradztwo, pośrednictwo, szkolenia zawodowe i programy środowiskowe.
Istnieje związek pomiędzy przestępczością a wykluczeniem społecznym. Wiąże się to bardzo często z tym, że coraz więcej młodych ludzi dorasta bez opieki, wzorców i wsparcia ze strony dorosłych. Z jednej strony młodzi ludzie są wystawieni na pokusy rynku i dóbr konsumpcyjnych, a z drugiej rynek pracy oferuje im coraz mniej możliwości. Może to rodzić frustracje i skłaniać do sięgania po nielegalne środki w celu utrzymania pożądanego stylu życia. Długotrwałość takiego postępowania prowadzi do tego, że ludzi nie są w stanie już zaspokajać swoich potrzeb w sposób legalny.
Istnieje wiele sposobów jak można zapobiec wykluczeniu ze społeczeństwa. Ludzie zagrożeni marginalizacją żyją wokół nas, spotykamy ich na ulicy, a czasem nawet wśród najbliższych przyjaciół lub rodziny. Najważniejsze jest wychwycenie zagrożenia, a następnie chęć i odwaga pomocy. Szeroko rozumiana „pomoc” może się ograniczać do kilku dobrych rad, bądź wskazanie placówek lub specjalistów, do których takie osoby mogłyby się zgłosić.
Bibliografia:
A. Giddens, Socjologia, wyd. PWN, Warszawa 2004, s.346 - 353.
B. Kosek - Nita, D. Ryś, Kontakty z ludźmi „innymi” jako problem wychowania, opieki i resocjalizacji, wyd. UŚ, Katowice 2000.