SYSTEM WCZESNEGO OSTRZEGANIA WEDŁUG A. HOŁDY

Anna Piotrowska

II rok, Ekonomia, studia niestacjonarne

Nr albumu 98761

System wczesnego ostrzegania w identyfikacji ryzyka upadłości przedsiębiorstwa

Budowanie systemów wczesnego ostrzegania przed upadłością przedsiębiorstw jest nauką stosunkowo młodą i niedocenianą. W polskiej gospodarce sama analiza zaczyna być co raz bardziej doceniana, jednak zgoda zarządu na wprowadzenie nowoczesnych metod analizy następuje najczęściej po ogłoszeniu postępowania układowego z powodu utraty płynności finansowej. Moje doświadczenie pokazuje, że sama chęć zatrudnienia analityka finansowego sugeruje, że przedsiębiorstwo znajduje się w układzie lub jest bardzo bliskie jego ogłoszenia. Systemy wczesnego ostrzegania są najczęściej bagatelizowane przez zarząd a opinie analityków traktowane są jako opinie dziwaków. Stosowanie opisanych systemów wymaga wbrew pozorom dużego doświadczenia i intuicji, ponieważ zastosowanie niewłaściwego modelu może dać wynik zupełnie niezgodny z rzeczywistością.

Istota systemów wczesnego ostrzegania

Systemy wczesnego ostrzegania są jednymi z elementów procesu oceniania sytuacji ekonomiczno finansowej jednostki prowadzącej działalność gospodarczą. Ich zadanie głównie polega na ujawnieniu pogarszającej się płynności finansowej i ogólnej sytuacji ekonomiczno finansowej badanego podmiotu., głównie wychwycenie elementów sygnalizujących zagrożenie upadłością. Systemy tego typu nie dostarczają wskazówek i sposobów prowadzących do poprawy kondycji finansowej i ekonomicznej przedsiębiorstwa. Jest on więc wstępnym narzędziem analitycznym, które powinno zostać następnie wzmocnione całym procesem monitorowania kondycji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa. Z powyższych rozważań wynika zatem, że system wczesnego ostrzegania, służący do rozróżniania przedsiębiorstw o nie najlepszej sytuacji ekonomiczno-finansowej od przedsiębiorstw bez większych problemów, utożsamiany jest często z systemem prognozy upadłości, którego zadaniem jest wykrywanie przedsiębiorstw zmierzających do upadku.

Polska gospodarka i system wczesnego ostrzegania

Wzorem modeli zachodnich polscy naukowcy opracowali modele przeznaczone dla przedsiębiorstw działających w polskich warunkach rynkowych. Doświadczenie pokazuje, że analiza polskich przedsiębiorstw zachodnimi modelami daje wyniki odbiegające od właściwych. Polskie przedsiębiorstwo badane modelami, np. Altmana z całą pewnością będzie przedsiębiorstwem upadającym, choć w rzeczywistości będzie w zupełnie dobrej kondycji. W warunki polskie charakteryzują się możliwością funkcjonowania przedsiębiorstw z bardzo niskim wskaźnikiem płynności finansowej.

System wczesnego ostrzegania A. Hołdy

Model A. Hołdy powstał na podstawie analizy 80 przedsiębiorstw działających w polskiej gospodarce, przy czym autor analizował 40 przedsiębiorstw upadłych i 40 działających nie zagrożonych, zdaniem autora, upadłością. Analizowane przedsiębiorstwa pochodziły z jednorodnej grupy, uwzględniając branże w jakiej działały, tzn. przedsiębiorstwa klasyfikowały się w grupach 45-74 Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD). Badanie dotyczyło 3 lat (1993-1996), a w odniesieniu do „bankrutów" wskaźniki wyznaczano na rok przed ogłoszeniem upadłości przedsiębiorstwa.

W pierwszym etapie analizy wybrano 28 wskaźników finansowych, które podzielono na tradycyjne grupy wskaźników: płynności, obrotowości, stopnia zadłużenia i rentowności. W analizie pominięto wielkości pochodzące z tzw. przepływów pieniężnych. W drugim etapie wyodrębniono 13 wskaźników, a w trzecim 5 wskaźników, których rozkłady statystyczne w grupach „bankrutów" i przedsiębiorstw działających były zbliżone do rozkładu normalnego:

• X 1 = aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe,

• X 2 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem,

• X 3 = wynik finansowy netto / przeciętny stan aktywów ogółem,

• X 4 = przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych / (koszty działalności operacyjnej - pozostałe koszty operacyjne),

• X5 = przychody ogółem / przeciętny stan aktywów ogółem.

Dla systemu jednowymiarowego (funkcję dyskryminacyjną stanowi jeden wskaźnik)

zdolność prognostyczna wahała się między 86% a 56% (wysokie wartości

dotyczyły trzech pierwszych wskaźników).

Zdolność prognostyczna wskaźników w systemie A. Hołdy

Konstrukcja wskaźnika	Zdolność
Aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe	86
Zobowiązania ogółem / aktywa ogółem	80
Wynik finansowy netto / przeciętny stan aktywów ogółem	85
Przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych / (koszty działalności operacyjnej - pozostałe koszty operacyjne)	61
Przychody ogółem / przeciętny stan aktywów ogółem	56

Tego typu modele wykorzystywane są przez biegłych rewidentów do weryfikacji kontynuacji działalności podmiotu. Wykorzystując jednak modele stworzone na bazie wielowymiarowej analizy dyskryminacyjnej należy mieć na uwadze jej podstawowe wady:

• wskaźniki finansowe zmieniają się w czasie, dotyczy to głównie najbardziej zmieniającej się części składowej wzoru (kapitału akcyjnego),

• pojedynczy wskaźnik „Z” niewiele mówi o przedsiębiorstwie bez porównania ze wskaźnikami przeciętnymi, charakterystycznymi dla danej branży,

• wielkość wskaźnika w danym roku może mieć charakter przypadkowy, dlatego należy ustalić tendencję na przestrzeni kilku lat,

• wskaźnik „Z” nie uwzględnia struktur holdingowych firm oraz monopolistycznej pozycji firm,

• podstawą obliczenia wskaźnika jest jednorodność danych dostarczanych w kolejnych latach przez spółkę,

• w warunkach wysokiej inflacji przy interpretacji wskaźnika trzeba uwzględnić zmiany cen.

Zbudowany model i jego parametry, takie jak trafność klasyfikacji, ściśle odnoszą się do przedsiębiorstw w badanej próbie. Często weryfikując model, tzn. testując go na próbie „nowo” wybranych firm, efektywność modelu spada. Stąd najlepsze wyniki analiza tego typu daje w momencie stworzenia modelu na odpowiednio dobranej próbie przedsiębiorstw, wśród których jednym byłby weryfikowany podmiot. Weryfikując zatem zasadę kontynuacji działalności przedsiębiorstwa, bardzo przydatnym i użytecznym narzędziem jest wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej wzbogaconej jednak o analizę branży, przyszłych planów i ich efektywności oraz innych czynników, które mogą mieć istotny wpływ na prowadzoną działalność w przyszłości. Analiza dyskryminacyjna bowiem opiera się na danych typu ex post nie uwzględniając perspektyw rozwojowych w przyszłości. Wielowymiarowa funkcja dyskryminacyjna, zapewniająca najmniejszą liczbę błędnych wskazań, przejęła postać:

ZH = 0,605 + 0,681 * X1 - 0,0196 * X2 + 0,00969 * X3 + 0,000672 * X4 + 0,157 * X5

Wielkość 0.605 jest wyrazem wolnym, pozwalającym ustalić wartość graniczną systemu, przy klasyfikacji do grupy przedsiębiorstw wypłacalnych i niewypłacalnych, na poziomie 0.

Przedziały wartości:

• Z H < 0 klasyfikowane są do grupy „bankrutów",

• Z h > 0 klasyfikowane są jako zagrożone upadłością.

Analiza dyskryminacji

Metoda analizy dyskryminacji dla potrzeb oceny kondycji przedsiębiorstw została wypracowana na podstawie badań przeprowadzonych w przedsiębiorstwach reprezentujących różne branże i różny poziom efektywności, co pozwoliło na określenie, jaki jest typowy poziom tych wskaźników dla przedsiębiorstwa o dobrej i złej kondycji ekonomiczno-finansowej. Badania te były prowadzone przede wszystkim z uwzględnieniem potrzeb banków w zakresie kredytowania i wyłaniania kredytobiorców o dobrej i złej kondycji ekonomiczno-finansowej. Badaniami objęto dziesiątki tysięcy przedsiębiorstw o dobrej kondycji ekonomiczno-finansowej i przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. Odrębnie badane były poszczególne branże i grupy przedsiębiorstw wg rodzaju, lokalizacji i typu. Na tej podstawie wyłoniony został zestaw wskaźników rozstrzygających o kondycji i szansach rozwojowych przedsiębiorstw oraz typowy poziom tych wskaźników dla przedsiębiorstw o zróżnicowanej kondycji, począwszy od bardzo dobrych do zagrożonych upadłością. Następnie poszczególnym wskaźnikom nadawane były wagi określane za pomocą statystycznej analizy dyskryminacji. Wagi te wyrażają zależność między poziomem tych wskaźników a ogólną kondycją ekonomiczno-finansową przedsiębiorstwa. O kondycji ekonomiczno-finansowej decyduje wiele czynników, miedzy którymi zachodzą skomplikowane sprzężenia zwrotne. Rozszyfrowaniu tego złożonego splotu skomplikowanych wzajemnych zależności i wykryciu określonych prawidłowości służy analiza dyskryminacji. Analiza ta pozwala na zidentyfikowanie, jakie wskaźniki i w jakim stopniu odzwierciedlają, czy przedsiębiorstwo ma dobrą czy złą kondycje oraz czy grozi mu upadłość. Obok analizy dyskryminacji stosowane są także inne metody. W krajach Europy Zachodniej (głównie w Niemczech, Szwajcarii i Austrii) stosowane są z powodzeniem następujące metody wieloczynnikowej analizy i oceny kondycji ekonomii przedsiębiorstw: uproszczona wieloczynnikowa analiza dyskryminacji, metoda Beermana, metoda Baetge (metoda ryzyka), metoda Bleiera, metoda Weinricha. Dwie pierwsze są stosunkowo proste i łatwe do zastosowania.

Pozostałe są bardziej skomplikowane. Wymagają gromadzenia oraz przetwarzania większej liczby informacji. Stosunkowo nowa jest metoda statystycznej analizy ryzyka, opracowana w 1989 r. przez prof. J. Baetge w Instytucie Księgowych Systemów Rewizyjnych Uniwersytetu w Muenster. Metoda ta, mimo że bazuje tylko na trzech wskaźnikach, jest dość trudna do stosowania. Została ona wypracowana we współpracy z Bayerischen Vereinsbank poprzez zbadanie 40 000 przedsiębiorstw.

Wyliczenie wskaźnika ZH według systemu wczesnego ostrzegania A. Hołdy

Nazwa	Kwota [tys. zł]
Zysk/Strata netto	52
Przychody ze sprzedaży	92686
Koszty sprzedanych produktów	95665
Aktywa ogółem na początek okresu	50155
Aktywa ogółem na koniec okresu	86826
Aktywa obrotowe	42275
Zobowiązania krótkoterminowe na początek okresu	30920
Zobowiązania krótkoterminowe na koniec okresu	69942
Zobowiązania ogółem	73786

Rozwiązanie:

Wskaźnik	Wartość
X1= Aktywa obrotowe/ Zobowiązania krótkoterminowe	0,604
X2= Zobowiązania ogółem/ Aktywa ogółem	84,98
X3= Przychody ze sprzedaży/ Aktywa ogółem	1,353
X4= Zysk/ Strata netto/ Aktywa ogółem	0,08
X5= Aktywa ogółem/ Koszty sprzedanych produktów	189,778
Wyraz wolny	0,605
ZH	-0,308

Z powyższych wyliczeń wynika, że wystąpiło zagrożenie kontynuacji działania. Funkcja dyskryminacyjna przyjęła wartość mniejszą od zera, co klasyfikuje przedsiębiorstwa do grupy „bankrutów”.

Bibliografia:

1. W. Tłuchowski, Wielowymiarowa analiza dyskryminacji narzędziem prognozowania upadłości przedsiębiorstw, „Zeszyty Naukowe WSHiU”, Poznań 2004

2. D. Hadasik, Upadłość przedsiębiorstw w Polsce i metody jej prognozowania, AE, Poznań 1998

3. A. Hołda, Zasada kontynuacji działalności i prognozowanie upadłości w polskich realiach gospodarczych, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2006

---