Europejski system

wczesnego ostrzegania o

niebezpiecznych

produktach żywnościowych

(RASFF)

Wykład 13

Wstęp

(1)

:

•

System wczesnego ostrzegania o
niebezpiecznych produktach
żywnościowych

(Rapid Alert System for Food

(Rapid Alert System for Food

and Feed - RASFF)

and Feed - RASFF)

został utworzony przez

Komisję Europejską

(dyrektywa DG XXIV)

jako

część Systemu RAPEX

(System wczesnego

(System wczesnego

ostrzegania o produktach niebezpiecznych -

ostrzegania o produktach niebezpiecznych -

RAPid EXchange of information system)

RAPid EXchange of information system)

RAPEX składa się z systemu dotyczącego :

•

produktów żywnościowych (czyli - RASFF)

oraz

•

produktów nieżywnościowych

Wstęp

(2)

:

!!! Celem powołania systemu RASFF było

!!! Celem powołania systemu RASFF było

stworzenie możliwie szybkiego

stworzenie możliwie szybkiego

informowania państw członkowskich o

informowania państw członkowskich o

rynku związanym z produktami

rynku związanym z produktami

spożywczymi, które:

spożywczymi, które:

•

nie spełniają wymagań co do ich bezpieczeństwa

•

są nieprawidłowo oznakowane, stwarzając
ryzyko dla zdrowia konsumentów

•

Nadrzędnym celem systemu RASFF jest:
ochrona konsumentów przed
niebezpieczeństwem lub potencjalnym
niebezpieczeństwem wynikających ze spożycia
produktów żywnościowych

Wstęp

(3)

:

•

System RASFF zapobiega obecności na
rynku lub ułatwia wycofanie z rynku
produkty żywnościowe, które stanowią
zagrożenie dla zdrowia konsumentów

•

Zakres zdziałania systemu ogranicza się do
tych produktów żywnościowych, które
stwarzają zagrożenie dla zdrowia
konsumentów, przekraczając terytorium
jednego państwa członkowskiego

•

Podstawą prawną ustanowienia Systemu
RASFF jest Dyrektywa Rady 92/59/EEC
dotycząca ogólnego bezpieczeństwa
produktu

Wstęp

(4)

:

•

W punkcie 1 aneksu do Dyrektywy Rady
92/59/EEC wyłączone zostają produkty:

•

skażone czynnikami radioaktywnymi

•

środki farmaceutyczne

•

wyroby tytoniowe

•

kosmetyki

Do System nie są też włączone rośliny
uprawne (

przed ich zbiorem

) oraz żywe zwierzęta

•

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i
Rady 178/2002 z 23 stycznia 2002 r. o
powołaniu

Europejskiego Urzędu ds.

Bezpieczeństwa Żywności

rozszerza zakres

działania systemu na środki żywienia zwierząt

Wstęp

(5)

:

•

Powyższa decyzja była związana z pojawieniem
się w ostatnich latach zagrożeń dla zdrowia
populacji europejskiej, które wynikały z
niewłaściwej jakości zdrowotnej pasz (np.
„afera dioksynowa” czy BSE)

==============================================================================

==========================

Kryteria zgłaszania produktu

(1)

:

Podstawowym kryterium zgłaszania

produktu przez państwa członkowskie jest

pewność lub podejrzenie, że:

•

produkt spożywczy stwarza poważne ryzyko
dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów

oraz

Kryteria zgłaszania

produktu

(2)

:

•

istnieje prawdopodobieństwo, że produkt
stanowiący zagrożenie znajduje się na rynku
innego państwa członkowskiego

•

Niemożliwe jest precyzyjne określenie, co
stanowi poważne ryzyko - dlatego konieczne
jest, w każdym przypadku, stosowanie
indywidualnego kryterium oceny
niebezpieczeństwa

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady

178/2002 w następujący sposób określa kryterium

zgłaszania produktu:

Państwa Członkowskie niezwłocznie

Państwa Członkowskie niezwłocznie

powiadamiają Komisję, w ramach

powiadamiają Komisję, w ramach

systemu szybkiego ostrzegania, o:

systemu szybkiego ostrzegania, o:

Kryteria zgłaszania

produktu

(3)

:

•

każdym przyjętym przez nie środku,
którego celem jest:

– ograniczenie wprowadzania na rynek
– zmuszenie do wycofania z rynku
– wycofanie środków spożywczych lub pasz

dla ochrony zdrowia ludzkiego i
wymagającym szybkiego działania

•

każdym zleceniu lub uzgodnieniu z
profesjonalnymi podmiotami, których celem
jest (

na podstawie fakultatywnej lub obowiązkowej

):

– ochrona
– ograniczenie

Kryteria zgłaszania

produktu

(4)

:

–

wprowadzenie specyficznych warunków

co do wprowadzenia na rynek lub ostatecznego
spożycia środków spożywczych lub pasz, ze
względu na poważne ryzyko dla zdrowia
ludzkiego, wymagającego szybkiego działania

•

każdym odrzuceniu (związanym z
bezpośrednim lub pośrednim ryzykiem dla
zdrowia ludzkiego):

–

partii

–

kontenera

–

ładunku środków spożywczych lub pasz

przez właściwy organ, na posterunku
granicznym Unii Europejskiej

Kryteria zgłaszania

produktu

(5)

:

•

Powiadamianiu towarzyszy szczegółowe
wyjaśnienie o powodach działania podjętego
przez właściwe władze Państwa
Członkowskiego, z którego powiadamianie
zostało wysłane

•

Za powiadomieniem konieczne jest (we
właściwym czasie) przekazanie informacji
uzupełniających - w szczególności
dotyczących podjętych środków zaradczych

!!! Komisja niezwłocznie przekazuje

!!! Komisja niezwłocznie przekazuje

członkom sieci powiadamianie i

członkom sieci powiadamianie i

informacje uzupełniające

informacje uzupełniające

Kryteria zgłaszania

produktu

(6)

:

•

Jeżeli partia, kontener lub ładunek jest
odrzucony przez właściwy organ na
posterunku granicznym Unii Europejskiej,
Komisja niezwłocznie powiadamia wszystkie
posterunki graniczne UE, jak również
państwo, z którego produkt pochodzi

•

Istnieją przypadki, w których zagrożenie
związane z niebezpieczną żywnością

jest

zgłaszane do części nieżywieniowej RAPEX

(

w

sytuacjach, gdy niebezpieczeństwo

nie dotyczy

nie dotyczy zagrożeń

chemicznych lub mikrobiologicznych

), a jest związane

np. z ryzykiem uduszenia/ zadławienia/
zagrożeniami mechanicznymi małych dzieci

Kategoria niebezpiecznych

produktów

(1)

:

Wyróżniamy następujące kategorie

Wyróżniamy następujące kategorie

niebezpieczeństwa

niebezpieczeństwa

(A)

:

:

•

mikrobiologiczne -

źródło skażenia ma

charakter mikrobiologiczny

•

chemiczne

- niebezpieczeństwo, jest

rezultatem procesów chemicznych

•

objawy niepożądane

- u konsumenta

mogą wystąpić różne objawy
niepożądane, których można uniknąć
poprzez jego właściwe oznakowanie

Kategoria niebezpiecznych

produktów

(2)

:

Wyróżniamy następujące kategorie

Wyróżniamy następujące kategorie

niebezpieczeństwa

niebezpieczeństwa

(B)

:

:

•

zmiany organoleptyczne

- wygląd, zapach

lub konsystencja produktu nie są takie
jak być powinny

•

ciała obce

- produkt zawiera substancje,

które nie powinny być w nim obecne

•

zafałszowania

- produkt został

przypadków lub celowo sfałszowany,
stwarzając ryzyko dla konsumentów

Kategoria niebezpiecznych

produktów

(3)

:

Wyróżniamy następujące kategorie

Wyróżniamy następujące kategorie

niebezpieczeństwa

niebezpieczeństwa

(C)

:

:

•

oznakowania

- oznakowanie zawiera

informacje lub ukrywa ważne informacje,
które mogą stwarzać ryzyko dla
konsumentów (konsumenci powinni otrzymać
te informacje, aby móc zadecydować, czy
produkt jest dla nich bezpieczny)

•

opakowanie

- opakowanie produktu znajduje

się w stanie, który może zagrażać
bezpieczeństwu konsumenta

Kategoria niebezpiecznych

produktów

(4)

:

Wyróżniamy następujące kategorie

Wyróżniamy następujące kategorie

niebezpieczeństwa

niebezpieczeństwa

(D)

:

:

•

skażenie radioaktywne

- produkt jest skażony

radioaktywnie powyżej określonych norm

•

zatrucie

- produkt został zatruty lub istnieje

możliwość jego zatrucia z powodów
kryminalnych lub politycznych w celu
stworzenia zagrożenia dla producenta lub
społeczeństwa

•

inne

- rodzaj zagrożenia nie może być

zakwalifikowany do żadnej z powyższych
kategorii

Powiadamianie Komisji przez

państwa członkowskie

(1)

:

W przypadku otrzymania przez państwo

członkowskie informacji, która wskazuje, że

problem może przekraczać terytorium tego

państwa, powinno ono niezwłocznie podjąć

kroki, w celu poinformowania Komisji:

•

informacja powinna być przekazana do
oficjalnego punktu kontaktowego Komisji
Europejskiej przez oficjalny krajowy punkt
kontaktowy

•

informacja powinna być przekazana za
pomocą oficjalnego formularza powiadomienia

Powiadamianie Komisji przez

państwa członkowskie

(2)

:

•

informacja powinna być kompletna , jak
tylko to jest możliwe
- jeżeli udzielenie informacji jest
niemożliwe, to powinno to być zaznaczone
- tym niemniej brak kompletnej informacji
nie

powinien opóźniać przekazania

pilnego

zawiadomienia

- powiadomienie mniej pilne powinno być
przed wysłaniem kompletne, jak to tylko
jest możliwe

Powiadamianie państwa

członkowskie przez Komisję

Europejską :

•

Odpowiednie służby Komisji Europejskiej
powiadamiają państwa członkowskie w każdym
przypadku dotyczącym produktów mogących
narażać konsumentów na niebezpieczeństwo

•

Informacja może pochodzić od krajów
członkowskich innych państw lub z innego
źródła

•

Przed powiadomieniem państw członkowskich
służby Komisji oceniają znaczenie
poszczególnych informacji i decydują o
podjęciu świadomych środków zaradczych

Stopniowanie

niebezpieczeństwa

(1)

:

W systemie RASFF stosuje się dwa stopnie

oceny niebezpieczeństwa:

1.

Powiadomienie alarmowe:

Powiadomienie alarmowe:

•

niebezpieczny produkt może
spowodować wystąpienie groźnych
konsekwencji zdrowotnych lub śmierci

lub

•

niebezpieczny produkt może
spowodować przejściowe niepożądane
skutki zdrowotne

Stopniowanie

niebezpieczeństwa

(2)

:

2.

Powiadomienie niealarmowe

Powiadomienie niealarmowe (zwane

również informacyjnym):

•

produkt nie stwarza niebezpieczeństwa
groźnego dla zdrowia (np. nie znajduje się już
na rynku)

lub

•

produkt został zatrzymany na granicy ze
względów sanitarnych

===============================================================================

========================

Rodzaje powiadomienia

(1)

:

Powiadomienie pierwotne:

Powiadomienie pierwotne:

•

Powiadomienie dotyczące nowego przypadku,
kiedy produkt zagraża zdrowiu konsumentów

Rodzaje powiadomienia

(2)

:

Powiadomienie dodatkowe:

Powiadomienie dodatkowe:

•

Powiadomienie dotyczące zgłoszonego
uprzedniego powiadomienia pierwotnego,
które różni się od niego danymi
dotyczącymi:

– numeru serii
– kraju pochodzenia
– danymi dotyczącymi producenta lub

paczkowania

•

Rodzaj produktu spożywczego i rodzaj
niebezpieczeństwa pozostaje taki sam, jak
w powiadomieniu pierwotnym

Rodzaje powiadomienia

(3)

:

Dodatkowa informacja:

Dodatkowa informacja:

•

Informacja, którą otrzymano po przesłaniu
powiadomienia pierwotnego, która może
zainteresować krajowe organy urzędowej
kontroli żywności

===========================================================================

=============================

Podejmowane działania

(1)

:

Państwo powiadamiające:

Państwo powiadamiające:

•

zebranie niezbędnych informacji a zwłaszcza
informacji dotyczących: niebezpieczeństwa i
możliwej dystrybucji produktu do innych
państw członkowskich lub państw trzecich

(

zebranie listy nabywców

)

Podejmowane działania

(2)

:

Państwo, w którym wyprodukowano

Państwo, w którym wyprodukowano

produkt (UE):

produkt (UE):

•

wizytacja producenta i przeprowadzenie
pełnej inspekcji - zebranie informacji
dotyczących dystrybucji produktu do innych
państw członkowskich oraz innych państw
trzecich

(

zebranie listy nabywców

)

Państwa importujące (UE):

Państwa importujące (UE):

•

wizytacja importera i przeprowadzenie u
niego inspekcji - zebranie informacji
dotyczących możliwej dystrybucji produktu do
innych państw członkowskich

(

zebranie listy

nabywców

)

Podejmowane działania

(3)

:

•

Państwa członkowskie zainteresowane
bezpośrednio (czyli państwa:
powiadamiające/ importujące/ będące
miejscem produkcji) składają raport do
Komisji Europejskiej dotyczący rezultatów
przeprowadzonych działań

•

Państwo, w którym produkt wyprodukowano
(jeżeli jest to państwo należące do UE), lub
państwo, na terenie którego produkt
przekroczył granicę UE, przesyła do Komisji
raport końcowy, a jego kopię przesyła do
państwa powiadamiającego

Podejmowane działania

(4)

:

•

Na podstawie zebranych informacji
służby Komisji decydują o
podejmowanych działaniach, takich jak:

- wizytacja zakładów produkcyjnych

dla skompletowania informacji

- wydanie specjalnej noty do państw

nie należących do UE

- usuniecie z listy dopuszczonych na

rynek przedsiębiorstw

- tworzenie nowych i modyfikacja

istniejących podstaw prawnych

Działania następcze:

•

Wszystkie państwa członkowskie są
zobligowane do poinformowania służb
Komisji Europejskiej o powziętych
krokach

•

Zobowiązanie to dotyczy tylko
powiadamiania alarmowego

•

W przypadku powiadamiania
niealarmowego, państwa członkowskie
przesyłają informację o podejmowanych
działaniach tylko w przypadku, kiedy
takie działania zostały przeprowadzone

Działania służby poza

godzinami pracy:

!!! Ponieważ niebezpieczeństwo może

pojawić się poza zwykłymi godzinami pracy,

państwa członkowskie zapewniają sprawne

funkcjonowanie systemu na szczeblu:

•

KRAJOWYM

•

REGIONALNYM

•

LOKALNYM
tak, aby funkcjonariusze pracujący w nim
mogli się porozumiewać o każdej porze w
przypadkach naglących

Informowanie mediów

(1)

:

•

Wykorzystanie mediów jest dobrym
sposobem szybkiego informowania
konsumentów o ryzyku związanym z
bezpieczeństwem produktu

•

Stosowana jest zasada, aby przekazywana
mediom informacja była pełna i poprawna -
tak, żeby zapobiec powstawaniu
niepotrzebnego stanu paniki wśród
konsumentów

!!! Narzędzie to powinno być

!!! Narzędzie to powinno być

wykorzystywane tylko dla dobra

wykorzystywane tylko dla dobra

konsumentów

konsumentów

Informowanie mediów

(2)

:

•

Na oficjalnej stronie internatowej RASFF co
tydzień są podawane informacje o nowych
zgłoszeniach niebezpiecznych produktów

Ilość zgłoszeń (powiadamiania alarmowe)

napływająca do Systemu od czasu jego

utworzenia

1992 - 10/ 1993 - 21/ 1997 - 67/ 1998 - 76/
1999 - 97/ 2000 - 138/ 2001 - 302/ 2002 - 434

!!! Liczba zgłoszeń w ostatnich latach

lawinowo narasta

•

Zjawisko to świadczy to o coraz bardziej
„szczelnym” funkcjonowaniu systemu RASFF i
jego wzrastającym znaczeniu

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(1)

:

!!!Wdrożenie systemu RASFF stało się jednym z

niezbędnych elementów akcesji Polski do Unii

Europejskiej - jako ważnego elementu

zapewnienia bezpieczeństwa wspólnego rynku

•

W dniu 28 grudnia 2000 r. zostało wydane
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie
krajowego systemu informowania o
produktach niebezpiecznych (Dz.U. z 2001 r.
Nr 4, poz. 28)

•

W art. 5 ust. 1 pkt. 3 mówi się o planowanym
uruchomieniu systemu wczesnego ostrzegania
o produktach niebezpiecznych (

Rapid Alert

System

)

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(2)

:

•

Z powyższym rozporządzeniem
komplementarna jest ustawa z dnia 22
stycznia 2000 r. o ogólnym bezpieczeństwie
produktów (Dz.U. z dnia 7 marca 2000 r.)

!!! Na podstawie wspomnianych aktów

prawnych rozpoczęto wdrażanie w Polsce

systemu RASFF - przyjęto zasadę

wykorzystania działających od lat

struktur

struktur

urzędowej kontroli żywności:

urzędowej kontroli żywności:

•

Jako organ nadzoru nad systemem
powiadamiania został powołany Urząd ds.
Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(3)

:

•

Na stanowisko administratora został
powołany wiceprezes Urząd ds. Ochrony
Konkurencji i Konsumentów

•

Siecią powiadamiania zarządza Główny
Inspektor Sanitarny

•

Decyzją Ministra Zdrowia z dnia 21 września
2002 r. ustalono, że Krajowy Punkt
Kontaktowy będzie mieścić się w Głównym
Inspektoracie Sanitarnym

•

Zapleczem naukowym dla Krajowego Punktu
Kontaktowego będzie:
- Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(4)

:

- Państwowy Zakład Higieny w Warszawie
- Instytut Weterynarii w Puławach
- inne placówki naukowo - badawcze, które
dysponują odpowiednią kadrą ekspertów
lub zapleczem laboratoryjnym w dziedzinie
bezpieczeństwa żywności

•

W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi
został utworzony podpunkt Krajowego
Punktu Kontaktowego, do którego
napływają powiadamiania z inspekcji
podległych Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju
Wsi

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(5)

:

•

Podpunkt Krajowego Punktu Kontaktowego

ściśle współpracuje z Krajowym Punktem

Kontaktowym

•

Sieć powiadamiania obejmuje jednostki -

organów urzędowej kontroli żywności:

– wojewódzkie

– powiatowe

– granicznej

Czyli:

•

Państwowej Inspekcji Sanitarnej

- podległej Ministrowi Zdrowia

•

Inspekcji Weterynaryjnej

- podległej Ministrowi Rolnictwa i

Rozwoju Wsi

•

Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa

•

Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

(Zakłada się, że zgłoszenia mogą też pochodzić od jednostek

Inspekcji

Handlowej

)

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(6)

:

•

Informacje o produktach wstępnie
kwalifikowanych jako niebezpieczne są
zbierane przez organy urzędowej kontroli
żywności i przesyłane do Krajowego Punktu
Kontaktowego

•

Krajowy Punkt Kontaktowy współpracuje z
gronem ekspertów, które:

– ocenia potencjalne ryzyko związane z danym

produktem

– proponuje podjęcie odpowiednich środków

zaradczych

•

Powyższe dane są następnie przekazywane
do administratora systemu

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(7)

:

•

Do momentu przystąpienia Polski do UE
działanie systemu miało charakter pilotażowy

•

Administrator Systemu w maju 2002 r.
zatwierdził obowiązujące kwestionariusze
powiadamiania wraz z instrukcją ich
wypełniania

W styczniu 2003 r. podpisano porozumienie

dotyczące współpracy poniższych inspekcji w

ramach Systemu pomiędzy:

– Głównym Inspektorem Sanitarnym
– Głównym Lekarzem Weterynarii
– Głównym Inspektorem Skupu i Przetwórstwa

Artykułów Rolno-Spożywczych

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(8)

:

–

Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i
Nasiennictwa

–

Głównym Inspektorem Inspekcji Handlowej

•

Główy Inspektor Sanitarny powołał ponad 20
ekspertów, którzy dokonują analizy ryzyka

(Pierwsze zgłoszenia dotyczące niebezpiecznych produktów
zaczęły napływać w czerwcu 2002 r., chociaż Krajowy Punkt
Kontaktowy oficjalnie rozpoczął działalność w styczniu 2003 r.)

•

Do Punktu napływają też zgłoszenia
pochodzące z innych państw europejskich
przesyłanych w ramach Systemu

•

Opracowano książkę procedur Systemu, którą
otrzymały wszystkie organy PIS

Budowa systemu RASFF w

Polsce

(9)

:

•

Przeprowadzane są szkolenia dotyczące
funkcjonowania Systemu przeznaczone dla
pracowników jednostek urzędowej kontroli
żywności

•

Do przekazywania informacji wykorzystuje się
obecnie przede wszystkim pocztę
elektroniczną (konieczność komputeryzacji i
niezbędnego oprogramowania) i drogę
faksową

!!! Istnieje konieczność systematycznego

rozbudowywania systemu elektronicznego -

warunek niezbędny dla Polski, która wchodzi

w skład zintegrowanych struktur UE