Temat: Wskaż na podobieństwa i różnice systemów partyjnych
Francji, USA, Hiszpanii .
System partyjny:
układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państw. Pojawienie się systemu partyjnego związane jest z rozwojem systemu parlamentarnego i wprowadzeniem powszechności prawa wyborczego.
System partyjny jest m.in.:
1. płaszczyzną konfrontacji programów partii politycznych i wymiany poglądów,
2. forum kształtowania opinii publicznej i kultury politycznej,
3. mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania prawomocności (legitymizacji) istniejącej władzy państw.
Ze względu na liczbę legalnie działających partii, rozróżniamy systemy:
1. jednopartyjny - opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej (występował w państwach faszystowskich i komunist.),
2. dwupartyjny - tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i USA),
3) wielopartyjny - trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów (np. Polska po 1989, Włochy, Belgia, Holandia). Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją, zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów.
W ramach tego systemu występuje też:
a) system partii dominującej - przy istnieniu wielu partii, tylko jedna z nich jest zdolna do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu mającego absolutne poparcie większości w parlamencie (Instytucjonalno- Rewolucyjna Partia Meksyku),
b) system kooperacji partii - wszystkie lub większość partii tego systemu podejmuje współpracę (np. Szwajcaria), najczęściej po wyborach,
c) system dwublokowy - walkę o władzę prowadzą dwa bloki partii politycznych, przy czym tylko jeden z nich ma szansę odniesienia zwycięstwa w wyborach, utworzyć rząd mając absolutną przewagę w parlamencie (w RFN z wyjątkiem lat 1966-1969, we Francji po 1962),
d) system rozbicia wielopartyjnego - nie ma w nim partii większościowej, która miałaby przewagę nad pozostałymi. Dlatego istnieje konieczność stworzenia koalicji, aby uzyskać niezbędną do efektywnego sprawowania władzy większość w parlamencie (np. Polska po 1989, Włochy). Powołany rząd na ogół nie ma legitymizacji społ.
SYSTEM PARTYJNY FRANCJI:
We Francji istnieje system wielopartyjny. Mnogość partii politycznych w tym kraju wiąże się z jego historycznym rozwojem, z jego tradycją społeczną i odpowiadającą tym zjawiskom i procesom pluralizacją kierunków politycznych. Stosowany przez wiele lat większościowy system wyborczy ( w dwóch turach) zmuszał do skupienia się społeczeństwa wokół dużych partii i stymulował tworzenie się koalicji partyjnych. Po drugiej wojnie światowej ewolucja francuskiego systemu partyjnego doprowadziła do odejścia od rozbicia wielopartyjnego w kierunku trwałego systemu blokowego. Przyczynami tej tendencji stały się mechanizmy ustrojowe V Republiki Francuskiej wprowadzone konstytucją z 1958 roku. Normalne funkcjonowanie władz wymagało istnienia większości przede wszystkim prezydenckiej, które powinna równocześnie stanowić większość parlamentarną. Tworzenie tego rodzaju większości oznaczało konieczność porozumień koalicyjnych. System blokowy, w którym większość prezydencka jest tożsama z parlamentarną, umacnia pozycję prezydenta. Może być ona osłabiona, jak w latach 1986-1988 i w latach 1993-1995, gdy większość prezydencka i parlamentarna nie pokrywały się.W V Republice Francuskiej istnieją obecnie dwa bloki partii politycznych: lewicowy i centroprawicowy. Lewica francuska obejmuje wiele partii politycznych. Najważniejsze z nich to : Partia Socjalistyczna i Francuska Partia Komunistyczna. Partia Socjalistyczna liczy około 200 tys. Członków. Największe wpływy na francuskiej scenie politycznej miała w latach osiemdziesiątych. Jest reprezentantem nurtu socjaldemokratycznego, demokratycznego socjalizmu, opowiada się za samorządnością i postępami w integracji europejskiej. Francuska Partia Komunistyczna liczy około 600 tys. Członków. W V Republice Francuskiej dokonała się marginalizacja jej znaczenia, co nastąpiło zwłaszcza u schyłku lat osiemdziesiątych. Partia opowiada się za budową socjalizmu uwzględniając francuskie tradycje narodowe. Inne partie lewicowe to Ruch Lewicowych Radykałów, Zjednoczona Partia Socjalistyczna, organizacje trockistowskie, maoistowskie i anarchistyczne.Prawica francuska nie była i nie jest jednolita wewnętrznie. Znaczące partie tego nurtu politycznego to przede wszystkim Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF), Zgromadzenie na Rzecz Republiki (RPR) oraz Front Narodowy (FN). UDF i RPR od lat tworzą koalicję wyborczą. Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej reprezentuje socjalny liberalizm, opowiada się za poszerzeniem integracji ekonomicznej. Zgromadzenie na Rzecz Republiki stanowi kontynuację ruchu gaullistowskiego. Współcześnie opowiada się ona za konsekwentnym liberalizmem gospodarczym i przejawia niechęć wobec socjalnej funkcji państwa. Front Narodowy jest partią skrajnie prawicową. Program partii stanowi połączenie demagogii, szowinizmu, rasizmu, ksenofobii, populizmu, a także idei państwa socjalnego i interwencjonizmu Coraz bardziej znaczącym zjawiskiem we francuskim systemie partyjnym są ruchy ekologiczne; są to zwłaszcza Zieloni i Generacja Ekologiczna. Ekolodzy krytykują nowoczesne społeczeństwo, opowiadają się przeciwko nieracjonalnej industrializacji .
W latach 1981 - 1997 wszystkie wybory wygrywała koalicja RPR + UDF zyskując kolejno w latach :
1981 - 40,0*(37,5) , 1986 - 40,5*(31,4) , 1988 - 38,0*(37,5) , 1993 - 39,7*(19,2) , 1997 - 39,5*(26,5) *oznacza drugie miejsce w wyborach które w tych latach zdobywała zawsze Partia Socjalistyczna .
W latach dziewięćdziesiątych ujawnił się w ramach systemu partyjnego konflikt dotyczący zakresu i tempa procesu integracji europejskiej (przeciwne nastawiony był m.in. Front Narodowy) .
W czerwcu 2002 wybory wygrała prawica , natomiast ostanie wybory parlamentarne w roku 2007 przedstawiały się następująco :
Unia na Rzecz Ruchu Ludowego 46,37% - 313 mandatów
Partia Socjalistyczna 42,25% - 186 mandatów
Nowe Centrum 2,12% - 22 mandaty
Francuska Partia Komunistyczna 2,28% - 15 mandatów
Zieloni 0,45% - 4 mandaty
Ruch Demokratyczny 0,49% - 3 mandaty
Inne 5 ,5 % - 32 mandaty
System partyjny Stanów Zjednoczonych:
System partyjny w USA wykształcił się historycznie. Na scenie politycznej rywalizują Partia Republikańska i Partia Demokratyczna. Są one wewnętrznie zróżnicowane (w każdej z nich istnieją frakcje, które mają odmienne poglądy i mogłyby stanowić materiał na odrębne partie polityczne w rozumieniu europejskim).
Wiodące partie amerykańskie stanowią zawsze koalicję różnych grup interesów. Dwupartyjny system spowodował, że partie unikają zajmowania wyraźnie ideologicznych stanowisk, starają się być na wskroś pragmatyczne oraz elastyczne.
Amerykański system wyborczy opiera się na jednomandatowych okręgach wyborczych, w których do zwycięstwa wystarczy zwykła większość głosów, w okręgach jednomandatowych liczą się tylko kandydaci popierani przez silne partie polityczne, w wyborach prezydenckich może zwyciężyć tylko kandydat posiadający zaplecze w postaci dużej i silnej machiny partyjnej.
Partia Republikańska i Partia Demokratyczna są partiami typu wyborczego, które określa się mianem partii usługowych lub maszyn wyborczych. Ich struktury organizacyjne partii nie są określane przez regulaminy czy statuty partii, lecz przez ustawodawstwo stanowe. Najwyższym szczeblem struktury organizacyjnej jest komitet krajowy. Wybierany jest on przez konwencję krajową i składa się z przedstawicieli wysuwanych przez delegacje partyjne stanów. Komitet krajowy ogranicza się w swoich działaniach do przygotowania następnej konwencji partii i następnej kampanii prezydenckiej. Komitet krajowy gromadzi fundusze i zbiera informacje dotyczące przyszłych kampanii wyborczych. Na czele komitetu krajowego stoi przewodniczący, którego w partii rządzącej mianuje prezydent, a w partii opozycyjnej kandydat na prezydenta. Musza oni zostać zatwierdzeni przez komitet krajowy.W partiach amerykańskich nie występuje pojęcia członkostwa. Za członków partii uważa się tych, którzy głosują na wszystkich kandydatów wysuwanych przez dana partię. Partia organizuje wyborców i zdobywa głosy wyborcze, jest nastawiona na zdobywanie poparcia wyborczego a nie masowego członkostwa. Podstawowym celem partii amerykańskich jest wygranie wyborów tak na szczeblu federalnym, stanowym, jak i lokalnym.
Partia Demokratyczna(symbolem jest osioł):
- opowiada się za uczestnictwem państwa w gospodarce i utrzymaniem niektórych programów polityki społecznej,
- postuluje ograniczenie kompleksu wojskowo-przemysłowego,
-zmniejszenie nierówności społecznych
- gwarancję pracy,
- podniesienie minimum zarobków,
- zwiększenie funduszy na oświatę.
Partia Republikańska (symbolem jest słoń):
- program konserwatywny i neoliberalny
- postuluje rezygnację z funkcji ekonomicznych i socjalnych państwa
- propaguje powrót do tradycji, wartości religijnych, kultu przedsiębiorczości i pracy, wiary w posłannictwo Ameryki na świecie, redukcję aparatu państwowego
- zmniejszenie podatków
Partie trzecie lub określane mianem mniejszościowych odgrywają rolę marginalną. Rola ich polega na zwracaniu uwagi na kwestie ignorowane przez wiodące partie, czyli demokratów i republikanów. Partie te znajdują się w centrum uwagi w momencie podjęcia zainteresowania się ważnym tematem stanowiącym ich program mniejszościowy, a marginalizowany wcześniej przez duże partie, co de facto umożliwia im udział w podziale wybieralnych urzędów na szczeblu lokalno-stanowym. Wpływy partii mniejszościowych są niewielkie, posiadają również małą liczbę członków, ponieważ w głównej mierze są to partie ideologiczne. Do najbardziej znanych partii mniejszościowych zaliczyć można: Socjalistyczną Partię Pracy, Partię Libertariańską, Partię Socjaldemokratów USA, Komunistyczną Partię Stanów Zjednoczonych, Amerykańską Partię Niezależną, Amerykańską Partię nazistowską i Partię Postępową.
W 2004 roku odbyły się wybory w której na podstawie reelekcji zwyciężyła partia Republikańska .Wybory do Kongresu Stanów Zjednoczonych w 2008 roku odbyły się 4 listopada. Wybrano wszystkich 435 przedstawicieli do Izby Reprezentantów na 111. kadencję Kongresu .Sondaże wskazywały na zdecydowane zwycięstwo Partii Demokratycznej która zdobyła 255 mandatów , Republikanie natomiast 174 mandaty . Jeśli chodzi o Senat to przedstawiało się to następująco : Demokraci 55 mandatów , Republikanie 40 mandatów , bezpartyjni 3 mandaty .
System partyjny Hiszpanii:
System partyjny współczesnej Hiszpanii ukształtował się od końca lat 70, kiedy po śmierci dyktatora, gen. F. Franco, w kraju tym rozpoczęto cykl zmian ustrojowych, zmierzających do utworzenia systemu parlamentarnej demokracji. W roku 1977, kiedy odbyły się pierwsze demokratyczne wybory z udziałem konkurujących partii w Hiszpanii funkcjonowało ok. 200 partyjnych ugrupowań. Jednak już wtedy rywalizacja wyborcza wyłoniła kilku zaledwie liczących się zwycięzców, a których większość pozostała na scenie politycznej do dzisiaj.
Zgadzając się z tą opinią, tak samo uznajemy koniec dyktatury gen. Franco za początek współczesnego systemu partyjnego Hiszpanii.
W Hiszpanii działa dzisiaj wiele partii ogólnokrajowych, jak i ze względu na podział kraju wiele partii regionalnych. Niektóre z partii regionalnych liczą się nie tylko na arenie autonomii, ale także na arenie krajowej. System partyjny Hiszpanii opiera się na konstytucji z 1978r,- Partie polityczne wyrażają pluralizm polityczny, współdziałają w kształtowaniu i manifestowaniu woli ludu i są podstawowym elementem uczestnictwa politycznego. Ich tworzenie i działalność są w ramach Konstytucji i ustawy. Ich wewnętrzna struktura i funkcjonowanie powinny być demokratyczne- oraz ustawie O Partiach Politycznych z 4 grudnia 1978r., która wyznacza reguły funkcjonowania partii, sposoby rejestracji, finansowania, itp. Ustawa ta została odnowiona, gdy W 2002r. Aznar przeforsował w parlamencie nową ustawę o partiach politycznych, która umożliwiła rządowi wystąpienie do Sądu Najwyższego o delegalizację organizacji „jawnie lub potajemnie wspierających terroryzm. W taki sposób została zdelegalizowana np.: Batasuna- partia, która jawnie wspierała separatystów z ETA. Permanentny spadek poparcia dla innych partii, przy jednoznacznym wzroście siły ugrupowań wiodących, świadczy o ustabilizowaniu się systemu partyjnego do w zasadzie dwupartyjnego. Co prawda Hiszpania posiada formalnie system wielopartyjny ustabilizowany , to tak naprawdę władzę sprawują 2 partie (rywalizacja dwubiegunowa: centrolewica i centroprawica).Prócz PSOE i PP, na Hiszpańskiej scenie politycznej niewielki procent udziału posiadają partie regionalne, które wyprzedzają obecnie przeciwników z partii ogólnokrajowych (pomijając oczywiście PSOE i PP). W ostatnich wyborach pierwsze partie autonomii zajmowały kolejno miejsca: 3, 4, 5 i 6, zdobywając kolejno po: 10, 8, 7 i 3 mandatów, zdetronizowały Zjednoczoną Lewicę (IU), która zdobyła tylko 2 mandaty (w porównaniu z poprzednimi wyborami: 8 mandatów). Ostatnio do Kortezów dostało się, oprócz wspomnianych wcześniej najsilniejszych partii, także 12 innych ugrupowań politycznych, lecz niestety nie odegrają one istotnej roli, ponieważ ich siła głosów nie jest w stanie przegłosować, ani Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, ani Partii Ludowej i sa to:
CiU (Konwergencja i Unia)- partia katalońska, PNV (Partia Nacjonalistów Baskijskich), PCE (Komunistyczna Partia Hiszpanii) wchodzącą w skład IU, oraz UCD (nieistniejąca już Unia Centrum Demokratycznego).
Poparcie dla głównych partii w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przedstawiało się następująco :1982 - PSOE 48,2% ; PP 26,0% ; IU 4,1 %1986 - PSOE 44,4 % ; PP 26,0% ; IU 4,6%
1989 - PSOE 39,9% ; PP 26,0% ; IU 9,1%
1993 - PSOE 38,3% ; PP 34,8% ; IU 9,5%
1996 - PSOE 37,6% ; PP 38,8% ; IU 10,5%
W roku 2000 i 2004 wyniki przedstawiały się następująco
2000 - PSOE 34,1% ; PP 44,6% ; IU 5,5 %
2004 - PSOE 46,86% ; PP 41,71% ; inne partie zdecydowany spadek poparcia .
Spadek poparcia dla innych partii, przy jednoznacznym wzroście siły ugrupowań wiodących, świadczy o ustabilizowaniu się systemu partyjnego do w zasadzie dwupartyjnego. Co prawda Hiszpania posiada formalnie system wielopartyjny, to tak naprawdę władzę sprawują 2 partie (rywalizacja dwubiegunowa: centrolewica (PSOE) i centroprawica (PP) . Dlatego właśnie opisze tylko te 2 zdecydowanie dominujące partie .
PSOE to partia z rodziny partii socjaldemokratycznych.
W 1982r. wygrała zdobywając 48.4%, co dało jej przewagę 22,5% nad drugą PP- i utworzyła rząd z F. Gonzalesem na czele, który utrzymał się aż do 1996r. W okresie tym Hiszpania została doprowadzona do UE (styczeń 1986r.) oraz do NATO (referendum w marcu 1986r.)
W 1990r. PSOE stworzyła Program 2000, w którym odrzucała klasowy sposób definiowania tożsamości- zasada catch all, ograniczyła powiązania ze związkami zawodowymi. Gonazles narzucił partii charakter neoliberalny. Partia prowadziła politykę prorynkową, oparta na walce z inflacją i mającą cechy strategii monetarystycznej. Bezwzględnym priorytetem jej przywódcy, była stabilizacja pozycji Hiszpanii w ramach układu powiązań europejskich.
Dzisiaj Hiszpanią rządzi lider PSOE Jose Luis Rodrigues Zapatero.
Obecnie linia PSOE odnośnie UE, ma prowadzić do pewnej izolacji.
PP natomiast charakteryzuje się jako partię mająca na celu wprowadzanie idei nowego konserwatyzmu. Program PP postulował silne, spójne państwo, szczególnie w kwestii jedności narodów Hiszpanii, zachamowanie laicyzacjii społeczeństwa, ograniczenie siły biurokracji, decentralizację władzy. W procesach gospodarczych i społecznch partia postulowała koncepcję neoliberalną, ponieważ opowiadała się za rywatyzacją, za gospodarką rynkową, ograniczeniem wpływów sektora publicznego, liberalizacji przepływu kapitału.
Na uwagę zasługuje tradycyjnie wciąż mocna - choć ostatnimi czasy jednak słabnąca - pozycja nacjonalistycznej CiU oraz wyraźnie zyskująca na poparciu lewica republikańska z ERC; to ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyraźnie poprawiło swój wynik wyborczy, ale także - jeszcze w roku poprzednim - umocniło swoją pozycję w Katalonii, wchodząc nawet do koalicyjnego rządu lewicy. Wydaje się, że obecność ERC w Kortezach - jak również innych partii typowo regionalnych (a zwłaszcza lewicowych) - może w przyszłości stymulować kroki w kierunku reformy ustroju terytorialnego państwa.
Wybory parlamentarne w Hiszpanii w 2008 roku odbyły się 9 marca. Zwyciężyła w nich rządząca Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (169 mandatów) przed opozycyjną Partią Ludową (156 mandatów) .
Podsumowujac:
Różnice i podobieństwa pomiędzy opisanymi przeze mnie systemami partyjnymi są bardzo widoczne. Mają one przede wszystkim swoje podłoże w historycznym kształtowaniu się owych systemów. Ważną różnicą są okresy powstawania tych systemów . Tak wiec system partyjny współczesnej Hiszpanii ukształtował się od lat 70 , w USA pierwsze ugrupowania polityczne pojawiły się w okresie walki o niepodległość , podczas uchwalania konstytucji(1781-1788) , natomiast we Francji po 1962 r. W systemach partyjnych Francji i Hiszpanii widać występowanie wielopartyjności , natomiast amerykański system charakteryzuje się dwupartyjnością .W systemie partyjnym USA znaczącą role odgrywają 2 duże partie .Czynnikiem utrwalającym system dwupartyjny jest system wyborczy i centralizujący wpływ urzędu prezydenckiego. We Francji obecny model można określić jako wielopartyjny dwublokowy . Francuskie partie polityczne jak i system partyjny cechuje duża fluktuacja: jedne partie łącza się , a następne rozpadają , często zmieniają nazwy. W Hiszpanii także występuje system wielopartyjny . Działa dzisiaj wiele partii ogólnokrajowych jak i ze względu na podział kraju wiele partii regionalnych. Niektóre partie liczą się nie tylko na arenie autonomii , ale także na arenie krajowej. W Stanach Zjednoczonych nie ma podziału na lewice i prawice , jak to jest w Hiszpanii i Francji.
Bibliografia:
1)''Współczesne partie i systemy partyjne „ Wojciech Sokół i Marek Żmigrodzki ,Lublin 2005.
2)”Partie i systemy partyjne na świecie „ , Katarzyna Sobolewska - Myślik , Warszawa 2004.
3)www.sciaga.pl/tekst/35914-36-system_partyjny_hiszpanii-
4)”Współczesne systemy polityczne”, Marek Żmigrodzki i Bożena Dziemidok - Olszewska, Warszawa 2007.
5)www.psz.pl/tekst-5936/Malgorzata-Gogol-system-polityczny-USA
6) www.plikownia.administracja.info/index2.php?option=com_ sobi2&sobi2Task=dd_download&fid=72&format=html
7)”Ustroje konstytucyjne państw współczesnych”, Paweł Sarnecki, Kraków 2007.