Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica

w Płocku

Politologia

System partyjny

Królestwa Hiszpanii

Michał Piotr Karaśkiewicz

Płock 2005

Spis treści

I. Wstęp do wiedzy o Hiszpanii 3

II. System polityczny Hiszpanii 5

Konstytucja 5

Władza wykonawcza 5

Władza ustawodawcza 6

Władza sądownicza 8

III. System partyjny Hiszpanii 9

PSOE 13

PP 15 CiU 16

PNV 17

PCE 18

UCD 19

IV. Podsumowanie 20

V. Bibliografia 21

Wstęp do wiedzy o Hiszpanii

Hiszpania to trzecie pod względem wielkości państwo w Europie. Zajmuje prawie cały Półwysep Iberyjski, jak również wyspy: Baleary na morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Atlantyku, a także dwie „kolonie”, które stanowią dwa miasta w Maroku- Ceuta i Melilla. Królestwo graniczy z Portugalią (dzieli z nią półwysep), Francją, Andorą, Gibraltarem i Marokiem, od którego oddziela cieśnina Gibraltarska.

Stolicą Królestwa Hiszpanii jest Madryt, który znajduje się w samodzielnym regionie administracyjnym, zlokalizowanym w centralnej części kraju, o tej samej nazwie, co stolica.

Państwo podzielone jest na 17 regionów zwanych comunidas autonomus, 15 na lądzie i 2 poza nim: Madryt, Galicja, Asturia, Katalonia, Walencja, Murcja, Andaluzja, Estremadura, Kastylia- Leon, Kastylia- La Rioja, Baleary, Wyspy Kanaryjskie.- widok na załączonej mapie.

W sumie obszar kraju to 504 780km², na którym mieszka 39 milionów mieszkańców i każdego roku 2 razy tyle turystów.

Językiem urzędowym jest język Hiszpański (castellano- kastyliski), jednak niektóre regiony posiadają swoje własne języki urzędowe: Katalonia- catalan (kataloński); Galicja- gallego (galicyjski); Baskonia- euskara (baskijski).

Hiszpania to monarchia konstytucyjna. Obecnie królem jest od 22 listopada 1975 roku, Juan Carlos I z dynastii Burbonów- pełni on rolę reprezentacyjną, faktyczną władzę sprawują hiszpańskie Kortezy (parlament) z premierem Jose Luis Rodrigeuz Zapatero na czele z Partido Socialista Obrero Espaniol/Progresitas- przedstawiony na zdjęciu poniżej.

System polityczny Hiszpanii

Konstytucja

Konstytucja Hiszpanii została uchwalona 31 października 1978 roku przez Nowe Kortezy. Została później, 6 grudnia tego samego roku, zatwierdzona w ogólnokrajowym referendum, a 27 grudnia podpisał ją król. Konstytucja ta gwarantowała w Hiszpanii demokrację polityczną oraz system rządów parlamentarno- gabinetowych.

Hiszpania to zdecentralizowane państwo unitarne podzielone na wspólnoty, o których wspominaliśmy wcześniej. Regiony są autonomiczne, posiadają własne statuty, które jednak muszą uchwalić Kortezy Generalne, ponieważ uchwalanie ich, jak i zmiany w konstytucji należą do tzw. bloku konstytucyjnego.

Regiony posiadają kompetencje ustawodawcze, poza tym mogą oddziaływać na władzę centralą poprzez mianowanie senatorów, udziału w tworzeniu planów centralnych oraz inicjatywy rewizji konstytucyjnej. W strukturach autonomicznych działa także Sąd Najwyższy. Schemat organów wykonawczych i ustawodawczych regionów regulowany jest w ich statutach. Władzę wykonawczą regionu stanowi Przewodniczący Regionu stojący na czele Rady Wykonawczej będącej ciałem o funkcjach doradczych. Przewodniczący Regionu ma za zadanie realizować politykę zgromadzenia, sprawować zwierzchnictwo nad służbami regionalnymi. Ponosi on odpowiedzialność polityczną przed zgromadzeniem. Kierownictwo nad administracją państwową w regionie sprawuje delegat rządu (przedstawiciel rządowy).

Podział regionalny oparty jest na historii i uwarunkowaniach narodowościowych. Znaczną odrębność stanowią, wraz z językiem Katalończycy, Galicyjczycy, Andalazujczycy. Odrębności te są niekiedy źródłem tendencji separatystycznych, której przykładem jest organizacja terrorystyczna ETA z Baskonii. Pomimo autonomii narodowości zamieszkujących Hiszpanie, kraj ten jest niepodzielny- jest to generalna zasada konstytucji, według której autonomia nie jest tożsama z suwerennością.

Władza wykonawcza

Monarcha- jest najwyższym reprezentantem kraju, sprawuje arbitraż i czuwa nad normalnym funkcjonowaniem jego instytucji. Do kompetencji króla można zaliczyć: zwierzchnictwo nad narodowymi siłami zbrojnymi, mianowanie premiera i na jego wniosek członków rządu (ministrów i wicepremierów), prawo łaski, rozwiązanie parlamentu, podpisywanie ustaw. Król ma także kompetencje ustawodawczą, którą reguluje premier poprzez kontrasygnaty jego projektów, w szczególnych okolicznościach należy to do przewodniczącego Congreso de los Deputatos. Król jest nietykalny, nie ponosi żadnej odpowiedzialności.

Rząd- do kompetencji rządu należy kierowanie polityką wewnętrzną, zagraniczną, administracją cywilną, wojskową i obronnością państwa. Najwyższym organem konstytucyjnym jest Consejo de Estado (23 osobowa Rada Państwa). Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Kongresem Deputowanych (jednej z izb Kortezów), który może doprowadzić do ustąpienia rządu poprzez veto konstruktywne (wybierając nowego premiera).

Powoływanie rządu- król proponuje Congreso kandydata na premiera, ten prosi deputowanych o zaufanie. Congreso de los Deputados udziela investury (zaufania) absolutną większością głosów. Jeżeli kandydat w ciągu 48 godzin nie uzyska investury, głosownie się ponawia, z tym, że do zaufania wystarczy już tylko zwykła większość. Jeżeli to nie wystarczy, to król przedstawia nowego kandydata, który przechodzi tą samą procedurę. Jeżeli w okresie 2 miesięcy od pierwszego głosowania nie uzyska zaufania, to król rozwiązuje Kortezy i zarządza nowe głosowanie.

Władza ustawodawcza

Las Cortes Generales- składają się z izb: Kongresu Deputowanych i Senado. Obie izby pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przy czym Kongres liczy sobie od 300 do 400 posłów (obecnie jest 350 deputowanych), wybierany jest według systemu proporcjonalnego. Senat liczy sobie 208 członków, wybieranych według systemu większościowego przy zachowaniu zasady równej reprezentacji wszystkich regionów (każdy z regionów wybiera po czterech senatorów), ponadto zgromadzenie ustawodawcze regionów wybiera dodatkowych senatorów. Kadencja zarówno Senado jak i Congreso wynosi 4 lata. Izby zbierają się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, na nadzwyczajne na wniosek rządu oraz na Stałej Deputacji (organ powoływany w każdej izbie składający się, z co najmniej 21 członków każdej izby, stojący na straży ich interesów, pomiędzy sesjami, gdy izby zostaną rozwiązane lub, gdy wygasną ich pełnomocnictwa. Zatwierdzają one dekrety z mocą ustaw).

Mandat członka parlamentu może być łączony ze stanowiskami rządowymi, natomiast mandatu członka zgromadzenia wspólnoty nie można łączyć z mandatem deputowanego do Kongresu.

Kompetencje parlamentu- ustawodawstwo, uchwalanie budżetu, ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych, kontrola działalności rządu.

Rodzaje ustawodawstwa hiszpańskiego:

• konkurencyjne- zagadnienia, które mogą być regulowane zarówno przez państwo, jak i zgromadzenia (np.: kultura, badania naukowe)

• podzielne- w podstawowym zakresie regulowane przez państwo, w szczegółowym przez regiony (np.: prawo cywilne, prawo pracy, bezpieczeństwo, zdrowie)

• organiczne­- dotyczą praw wolności publicznych, systemu wyborczego, struktur autonomicznych

• autonomiczne- wyłączna regulacja przysługuje regionom (np.: zagospodarowanie przestrzeni, transport, turystyka, infrastruktura techniczna).

Inną typologię ustawodawstwa może stanowić następujący podział:

• podstawowe

• zwykłe

• socjalne, ochrona środowiska

Poza wymienionymi kompetencjami parlament powołuje także organ Obrońcy Ludu na 5 letnią kadencję, który rozpatruje skargi obywateli na funkcjonowanie administracji. Oprócz tego Kortezy powołują radców Trybunału Obrachunkowego na 9 letnią kadencję.

Inicjatywę ustawodawczą posiadają: rząd, Kongres (grupa parlamentarna lub 15 deputowanych), Senat (grupa 25 senatorów lub grupa parlamentarna), wspólnotom autonomicznym, obywatelom (co najmniej 500 tyś. głosów), z wyłączeniem spraw międzynarodowych, praw organicznych, podatkowych, prawa łaski. Jeśli chodzi o parlament, to może on przekazać tą kompetencję Stałym Komisjom Ustawodawczym, lub zarezerwować ją tylko dla siebie.

Uchwalenie ustaw: Ustawa najpierw jest przedstawiana w kongresie, który uchwala ją zwykłą większością lub absolutną (co do ustaw organicznych). Następnie projekt przekazywany jest do Senatu, który w ciągu 2 miesięcy od otrzymania projektu może przyjąć go bez zastrzeżeń, zaproponować poprawki lub postawić wobec niego swoje veto (uchwalane przez plenum większością bezwzględną ogólnej liczby senatorów). Kongres odrzuca veto większością bezwzględnej ogólnej liczby deputowanych lub w razie nieosiągnięcia tej większości- po upływie 2 miesięcy- zwykłą większością głosów, następnie w terminie 15 dni od uchwalenia ustawy król sankcjonuje, promulguje i poleca ogłoszenie ustawy. Przeciwko ustawom prawnie ogłoszonym przysługuje w terminie 3 miesięcy od publikacji skarga na ich niekonstytucyjność. Ze skargą tą mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego: premier, Obrońca Ludu, 50 deputowanych lub 50 senatorów, a także organy ustawodawcze lub wykonawcze wspólnot autonomicznych. Decyzje polityczne o szczególnym znaczeniu mogą być poddawane pod referendum konsultacyjne, które zarządza król na wniosek premiera, zaaprobowany wcześniej przez Kongres Deputowanych.

Władza sądownicza

Niezawisłość sadów gwarantuje powoływana przez króla Rada Główna Władzy Sądowej. Najwyższą instancję stanowi Trybunał Najwyższy. Trybunał Konstytucyjny powoływany jest przez króla (12 członków) z tego 4 na wniosek Congreso de los Deputatos, 4 na wniosek Senado, 2 na wniosek rządu i Rady Głównej Władzy Sądowej. Ich kadencja trwa 9 lat, przy co trzyletnim odnowieniu 1/3 składu.

Trybunał Konstytucyjny czuwa nad zgodnością prawa z konstytucją, rozpoznaje skargi także aktów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochronę praw w związku z pogwałceniem wolności, spory kompetencyjne między państwem, a wspólnotami oraz pomiędzy samymi wspólnotami.

Każdy obywatel ma prawo do wniesienia skargi do Trybunału, rząd może zakwestionować przed nim akty i postanowienia organów wspólnot autonomicznych.

System partyjny Hiszpanii

System partyjny współczesnej Hiszpanii ukształtował się od końca lat 70, kiedy po śmierci dyktatora, gen. F. Franco, w kraju tym rozpoczęto cykl zmian ustrojowych, zmierzających do utworzenia systemu parlamentarnej demokracji. W roku 1977, kiedy odbyły się pierwsze demokratyczne wybory z udziałem konkurujących partii w Hiszpanii funkcjonowało ok. 200 partyjnych ugrupowań. Jednak już wtedy rywalizacja wyborcza wyłoniła kilku zaledwie liczących się zwycięzców, a których większość pozostała na scenie politycznej do dzisiaj.

Zgadzając się z tą opinią, tak samo uznajemy koniec dyktatury gen. Franco za początek współczesnego systemu partyjnego Hiszpanii, który postaramy się scharakteryzować.

W Hiszpanii działa dzisiaj wiele partii ogólnokrajowych, jak i ze względu na podział kraju wiele partii regionalnych. Niektóre z partii regionalnych liczą się nie tylko na arenie autonomii, ale także na arenie krajowej, dlatego też wymagają one od badacza uwagi nie mniejszej niż partie ogólnokrajowe.

System partyjny Hiszpanii opiera się na konstytucji z 1978r,- Partie polityczne wyrażają pluralizm polityczny, współdziałają w kształtowaniu i manifestowaniu woli ludu i są podstawowym elementem uczestnictwa politycznego. Ich tworzenie i działalność są w ramach Konstytucji i ustawy. Ich wewnętrzna struktura i funkcjonowanie powinny być demokratyczne­- oraz ustawie O Partiach Politycznych z 4 grudnia 1978r., która wyznacza reguły funkcjonowania partii, sposoby rejestracji, finansowania, itp. Ustawa ta została odnowiona, gdy W 2002r. Aznar przeforsował w parlamencie nową ustawę o partiach politycznych, która umożliwiła rządowi wystąpienie do Sądu Najwyższego o delegalizację organizacji „jawnie lub potajemnie wspierających terroryzm”. W taki sposób została zdelegalizowana np.: Batasuna- partia, która jawnie wspierała separatystów z ETA.

Lista Hiszpańskich partii

PSOE Partido Socjalista Obrero Espanol Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza	Założona w V 1874r. w latach 1939-76 działała nielegalnie, w IV 1978r. zjednoczyła się z Socjalistyczną Partią Ludową; w X 1981r. Partią Pracujących Hiszpanii;	charakter socjaldemokratyczny
PP Partido Popular Partia Ludowa	Założona w X 1976r. przez b. frankistów; od I 1989r. Sojusz Ludowy (AP); w1989r. przystąpiły: Partia Liberalna i Chrześcijańska Demokracja	charakter konserwatywno-liberalny
IU Izquierda Unida Zjednoczona Lewica	Założona w IV 1986; koalicja wyborcza lewicy PCE i Partii Akcji Demokracji	charakter lewicowy
PCE Partido Comunista de Espana Komunistyczna Partia Hiszpanii	Założona w XI 1921r. z połączenia Hiszpańskiej Partii Komunistycznej i Hiszpańskiej Robotniczej Partii Komunistycznej; w I 1989r. zjednoczyła się z Komunistyczną Partią Narodów Hiszpanii	charakter eurokomunistyczny, opowiada się za socjalizmem w gospodarce, przeciwna uczestnictwa Hiszpanii w NATO
CDS Centrum Demokratyczno-Społeczne	Założona w VII 1982; w 1995 połączyła się z Zielonymi i utworzyła Związek Centrowy	charakter centroprawicowy
CiU Convergencja i Unio Zbieżność i Związek	Założona w 1979r.; koalicja wyborcza Konwergencji Demokratycznej Katalonii i Związku Demokratycznego Katalonii	charakter centroprawicowy i liberalny
UCD Unia Centrum Demokratycznego	Założona w V 1977r. przez działaczy franksistowskich; już nie istnieje, lecz kiedyś odgrywała dużą rolę	charakter centroprawicowy, chadecko- liberalny
ERC Esquera Republicana de Catalongua Republikańska Lewica Katalonii	Założona w 1931r.; działa w Katalonii	charakter lewicowy
PNV Partido Nacionalista Vasco Baskijska Partia Socjalistyczna	Założona w VII 1895; działa w Baskonii	charakter chadecki; popiera autonomię Basków w ramach Hiszpanii oraz obronę języka, kultury i historii Basków
CC Koalicja Kanaryjska	Założona w 1993r.; koalicja partii działających na Wyspach Kanaryjskich Niezależnych Grup Kanaryjskich, Kanaryjskiego Centrum Niezależności, Inicjatywy Lewicy Kanaryjskiej i Zgromadzenia Majorki	charakter centrowy
BNG Bloque Nationalista Galego Galicyjski Blok Nacjonalistyczny	Założona w 1986r.	charakter centrolewicowy; popiera rozszerzenie autonomii dla Galicji
EA Eusko Alkatrasuna Solidarność Baskijska	Założona w X 1986r	charakter lewicowy, radykalnie nacjonalistyczna
EE Euskal Ezkerra Baskijska Lewica	Założona w 1976r.	charakter skrajnie lewicowy, socjalistyczny; opowiada się za obroną kultury i języka Basków
HB Herri Batasuna/Batasuna Zjednoczenie Ludu	Założona w V 1978r.; w jej skład wchodzą działacze ETA; od VI 2001r. pod nazwą Jedność (Batasuna); obecnie nielegalna	charakter skrajnie lewicowy, nacjonalistyczna; polityczne ramie ETA; opowiada się za wycofaniem Hiszpańskiej policji i wojsk z Baskonii;
UPN Unia Ludu Nawarry	Założona w 1979r.	charakter konserwatywny
PAR Partia Regionalna Aragonii	Założona w I 1978r.
UV Unia Walencji	Założona w VII 1982r.	charakter centroprawicowy

Aby scharakteryzować system partyjny, postanowiliśmy się oprzeć na analizie wyników wyborów ogólnokrajowych do Congreso de los Deputatos. Od śmierci Franco do dnia dzisiejszego w Hiszpanii odbyło się ich 9.

Z analizy tych wyników na pierwszy plan wysuwa się wniosek o ogromnej dominacji dwóch sił politycznych: centroprawicowej partii PP i centrolewicowej PSOE, nad innymi partiami, które w porównaniu z wyżej wymienionymi zdobywały drobne poparcie.

Spis wyborów do hiszpańskiego parlamentu

Partie	1979		1982		1986		1989		1993		1996		2000
		man-daty	% gło-sów	man-daty	% gło-sów	man-daty	% gło-sów	man-daty	% gło-sów	man-daty	% gło-sów	man-daty	% gło-sów	man-daty	% gło-sów
PSOE	121	29,9	202	48,4	184	44,3	175	39,5	159	38,6	141	37,5	125	34,1
PP	9	5,8	107	25,9	105	26,2	107	25,8	141	34,8	156	38,7	183	44,6
PCE	23	10,5	4	4
IU					7	4,6	17	9	18	9,7	21	10,5	8	5,5
CiU	9	2,6	12	4,9	18	5	18	5	17	4,9	16	4,6	15	4,2
PNV	7	1,5	8	1,9	6	1,5	5	1,2	5	1,2	5	1,3	7	1,5
HB	3	0,9	2	1	5	1,2	4	1	2	0,8	2	0,7
EE	1	0,5	1	0,5	2	0,5	2	0
EA							2	0,6	1	0,5	1	0,4	1	0,4
CC									4	0,5	4	0,8	4	1,1
ERC	1	0,7	1	0,7					1	0,8	1	0,3	1	0,8
PAR	1	2			1	0,4	1	0,3	1	0,6
UV					1	0,3	2	0,7	1	0,4	1	0,3
BNG											2	0,3	3	1,3
UCD	167	34,3	11	6,8
CDS			2	2,9	19	9,3	14	7,9
INNE	8	2,5			2	0,7	3	1,5					3	1,7
FREKWENCJA (%)	68,3		80,2		70,4		70		77,3		78,1		70

Na podstawie przedstawionych wyborów stwierdzić można, że dwie wiodące partie zdobywały od ok. 65% poparcia do ponad 87% w wyborach ostatnich, których wyniki przedstawimy w tabeli na następnej stronie. Niemal w każdych wyborach zawsze wygrywały te same partie tworząc gabinety (pomijając wybory z 1977r. i 1979r., gdy największym poparciem mogła się cieszyć UCD- Unia Centrum Demokratycznego). Reszta partii wchodzących do parlamentu zdobywała w sumie w 1979r.- 27% głosów, 1982r.- 22,7%, 1986r.- 23,5%, 1989r.- 27,2%, 1993r.- 19,4%, 1996r.- 19,2%, 2000r.- 16,5%, natomiast w 2004r.- tylko 11,45%.

Rozkład głosów w wyborach parlamentarnych 14 marca 2004 roku

Partia	głosów	mandatów	(%)
PSOE	11.026.163	164	46,86
PP	9.635.491	146	41,71
CIU	835.471	10	2,86
ERC	652.196	8	2,29
EAJ-PNV	420.980	7	2
CC	235.221	3	0,86
IU	801.821	2	0,57
ICV-EUIA	234.790	2	0,57
BNG	208.688	2	0,57
UPN-PP	127.653	2	0,57
ENTESA	123.611	1	0,29
CHA	94.252	1	0,29
EA	80.905	1	0,29
NA-BAI	61.045	1	0,29
Razem	24.538.287	350	100

Permanentny spadek poparcia dla innych partii, przy jednoznacznym wzroście siły ugrupowań wiodących, świadczy o ustabilizowaniu się systemu partyjnego do w zasadzie dwupartyjnego. Co prawda Hiszpania posiada formalnie system wielopartyjny, to tak naprawdę władzę sprawują 2 partie (rywalizacja dwubiegunowa: centrolewica i centroprawica).

Prócz PSOE i PP, na Hiszpańskiej scenie politycznej niewielki procent udziału posiadają partie regionalne, które wyprzedzają obecnie przeciwników z partii ogólnokrajowych (pomijając oczywiście PSOE i PP). W ostatnich wyborach pierwsze partie autonomii zajmowały kolejno miejsca: 3, 4, 5 i 6, zdobywając kolejno po: 10, 8, 7 i 3 mandatów, zdetronizowały Zjednoczoną Lewicę (IU), która zdobyła tylko 2 mandaty (w porównaniu z poprzednimi wyborami: 8 mandatów). Ostatnio do Kortezów dostało się, oprócz wspomnianych wcześniej najsilniejszych partii, także 12 innych ugrupowań politycznych, lecz niestety nie odegrają one istotnej roli, ponieważ ich siła głosów nie jest w stanie przegłosować, ani Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, ani Partii Ludowej.

Z tych właśnie powodów postanowiliśmy opisać, przede wszystkim te ugrupowania, które liczą się w walce o władzę, a w dalszej kolejności CiU (Konwergencja i Unia)- partia katalońska, PNV (Partia Nacjonalistów Baskijskich), PCE (Komunistyczna Partia Hiszpanii) wchodzącą w skład IU, oraz UCD (nieistniejąca już Unia Centrum Demokratycznego).

Wybór tych dodatkowych partii tłumaczymy, ich średnimi wynikami wyborczymi, 
a w przypadku UCD- tym, iż jest to jedna z 3 partii, której udało się stworzyć gabinet, (więcej razy, niż cieszącej się dużym poparciem PP).

PSOE

Partido Socialista Obrero Espaniol

Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza

Partia ta należy do rodziny partii socjaldemokratycznych. Założona została w 1879r. w oparciu o grupy socjalistyczne, aktywne w Madrycie i Guadalajara. Z jej szeregów wyłoniła się grupa, która założyła w 1920r. Komunistyczną Partię Hiszpanii (PCE), która działa do dzisiaj.

W okresie II Republiki (1931-1939) jej działacze, F. Caballego i J. Neriu stali na czele gabinetu rządowego.

W czasie dyktatury Franco, partia została zdelegalizowana i musiała wyemigrować, jej działacze nową główną siedzibą wybrali Tuluzę we Francji.

W kraju niestety nie stanowiła ona opozycji dla reżimu autorytarnego, ponieważ jej działacze nie chcieli wspierać PCE, gdyż w kręgach, PSOE panowało nastawienie antykomunistyczne.

W międzyczasie w państwie hiszpańskim, powstał krajowy odłam PSOE, zwany, renovador, który w 1972r., na kongresie w Paryżu, przejął kontrolę nad partią. Odtąd jej liderem był F. Gonzales.

Paryski rozłam spowodował, iż na emigracji nadal pozostała frakcja PSOE, która połączyła się z krajową w 1978r..

Po śmierci gen. Franco, PSOE zalegalizowano (luty 1977r.). W tym samym roku, wybory przyniosły jej 118 mandatów z koalicji Baskijskiej Partii Socjalistycznej, Socjalistycznej Partii Katalonii. Po wyborach wchłonęła ona także inne partie, np.: socjalistyczne partie- Aragonii, Katalonii, Galicji i Baskonii.

Po wyborach w 1979r. zajęła 2 miejsce za UCD, będąc w opozycji dla jej rządów, natomiast w tym samym roku w grudniu, wyzbyła się ideologii marksistowskiej, na co nalegał jej lider F. Gonzales, który w proteście zrezygnował z funkcji przewodniczącego, w czego efekcie, partia była zmuszona zgodzić się z nim i poprosiła go o powrót.

Następne lata przyniosły jej sukces wyborczy- w 1982r. wygrała zdobywając 48.4%, co dało jej przewagę 22,5% nad drugą PP- i utworzyła rząd z F. Gonzalez'em na czele, który utrzymał się aż do 1996r..

W okresie tym Hiszpania została doprowadzona do UE (styczeń 1986r.) oraz do NATO (referendum w marcu 1986r.).

Zachwianie siły PSOE (choć nieznacznie) nastąpiło dopiero po wyborach w 1989r., gdy część jej działaczy przystąpiła do IU dając jej 5% głosów więcej.

Wybory 1993r., to kolejny spadek, w wyniku, którego partia musiała stworzyć rząd mniejszościowy, wspierana z zewnątrz przez CiU. Można by mówić, iż taka sytuacja była efektem skandali finansowych, w które byli zamieszani członkowie rządu.

Po eurowyborach można by rokować, iż PSOE, która otrzymała w nich 30,7%, będzie musiała się martwić o następne wybory parlamentarne. Tak też się stało, gdy w 1996r. przegrała je nieznacznie z PP, która to utworzyła rząd. Partia Ludowa utrzymała władzę, aż do 2004r..

W 1990r. PSOE stworzyła Program 2000, w którym odrzucała klasowy sposób definiowania tożsamości- zasada catch all, ograniczyła powiązania ze związkami zawodowymi. Gonazles narzucił partii charakter neoliberalny.

Partia prowadziła politykę prorynkową, oparta na walce z inflacją i mającą cechy strategii monetarystycznej. Bezwzględnym priorytetem jej przywódcy, była stabilizacja pozycji Hiszpanii w ramach układu powiązań europejskich.

W wyborach 2004r. PSOE zdobyła większość. Niektórzy uważają, że dzięki osaczeniu rządu Aznara, po wydarzeniach 11 marca 2004r. (zamach terrorystyczny na pociągi w Madrycie). Zarzucano mu winę za tragedię, tym bardziej, że Aznar prowadził ostrą politykę z ETA, oraz wysłał 1300 żołnierzy do Iraku. Według PSOE zamach mógł świadczyć o błędach popełnionych przez ekipę Aznara. Poza tym wybory te wyły otoczone przez ogromne emocje.

Dzisiaj Hiszpanią rządzi lider PSOE Jose Luis Rodrigeus Zapatero.

Obecnie linia PSOE odnośnie UE, ma prowadzić do pewnej izolacji. Gdy wybory wygrał Zapatero, Polska miała nadzieję, że Hiszpania podtrzyma swoją politykę, wspierania Polski w staraniach o kształt konstytucji unijnej. Tak jednak się nie stało, PSOE wybrała izolację.

PP

Partido Popular

Partia Ludowa

PP powstała w 1989r., jednak jej działalność można datować o wiele wcześniej, ponieważ jest ona dzieckiem Przymierza Ludowego (AP), które powstało w 1976r. AP było główną siłą polityczną za czasów Franco. Jej twórcą i liderem, był M. Fraga- premier rządu w dyktaturze.

AP to związek 7 partii prawicowych i centroprawicowych. Kilka z nich w 1977r. stwożyło jednolitą struktórę, przewodniczącym został Fraga.

W wyborach 1977r. AP (PP), zdobyła 8,2% głosów, w 1979r. weszła w skład Koalicji Demokratycznej, która zdobyła niespełna 6% poparcia. W następnych tj. 1982r. osiągnęła znaczny sukces zdobywając 107 mandatów. Głównie za sprawą działania Fraga, który wprowadził w PP idee nowoczesnego konserwatyzmu. Dodatkowym źródłem głosów był też rozpad UCD, której elektorat przejęła właśnie PP.

Poparcie dla partii, w kolejnych wyborach, utrzymywało się na podobnym poziomie, aż gdy przełom przyniósł rok 1993, w którym partia zdobyła tylko 4,2% mniej niż PSOE. Potem już tylko morzna było zobaczyć wzrost poparcia. Przełorzyło to się na wygrane wybory w 1996r., gdy PP stwożyła rząd mniejszościowy z zewnątrznym poparciem partii nacjonalistycznych, począwszy od kataloskiej CiU, a skoczywszy na baskijskiej PNV.

Program PP postulował silne, spójne państwo, szczególnie w kwestii jedności narodów Hiszpanii, zachamowanie laicyzacjii społeczeństwa, ograniczenie siły biurokracji, decentralizację władzy. W procesach gospodarczych i społecznch partia postulowała koncepcję neoliberalną, ponieważ opowiadała się za prywatyzacją, za gospodarką rynkową, ograniczeniem wpływów sektora publicznego, liberalizacji przepływu kapitału.

PP jest związana z Międzynarodówka Chadecką oraz z Międzynarodową Unią Demokratów. Posiada reprezentację w europarlamencie z ramienia Europejskiej Partii Ludowej (EPP).

W 2004r. po zamachach w Madrycie, Aznar przegrał wybory, kończąc w ten sposób 8 letnie rządy, a do władzy przystąpiła znowu PSOE.

Pomimo tego, bilans rządów Aznara wypadł dodatnio: Hiszpania, którą po sobie zostawia Aznar, jest w rozkwicie. To kraj artystów o światowej renomie, pisarzy, reżyserów, architektów, biznesmenów, bankierów, mogący w dodatku pochwalić się królem o nieskazitelnie demokratycznych poglądach, ładną parą książęcą i świetną prasą. To także kraj silnych regionów. W ciągu kilku lat stał się jednym z najbardziej twórczych, kuszących i dynamicznych państw starej Europy.

Dodatkowo trzeba wspomieć, iż polityka Aznara spierała Polskę w starciach o kształt konstytucji europejskiej. Poza tym Hiszpania za Aznara, tak jak Polska, bardziej skłaniała się do USA niż do Europy. Kiedys mówiło się: Problem to Hiszpania, rozwiązanie to europa; za Aznara: Problem to Hiszpania, a rozwiązaniem było USA.

CiU

Convergencija i Unio

Zbieżność i Związek

Jest największą partią regionalną w Kortezach, dostaje średnio po ok. 5% głosów.

CiU to partia nacjonalistyczna. Powstała w 1979r. z połączenia 2 lokalnych partii Katalonii- Demokratycznej Unii Katalonii (UDC) oraz Demokratycznego Związku Katalonii (CDC). Od początku istnienia stoi na straży regionalnego pokoju poprzez gotowość do rozwiązywania konfliktów drogą negocjacji a nie siłą.

Głównym celem CiU jest utrzymanie największego poziomu autonomii w Katalonii, co może osiągnąć poprzez wpływy w Congreso, a nie poprzez używanie siły. Partia ta ma w regionie statut największej, dzięki temu może pełnić w nim niepodzielną władzę (1984- 1995 absolutna większość w parlamencie związkowym).

Po wyborach w 1993r., jak i 1996r. CiU stanowiła zaplecze dla mniejszościowych gabinetów partii rządzących- na arenie krajowej.

Partia posiada przedstawicielstwo w europarlamencie. Po wyborach do Kortezów 14 marca 2004r., zajęła 3 miejsce plasując się za największymi siłami politycznymi zdobywając 10 mandatów. Liderem jest: Soley.

EAJ/PNV

Euzko Alberdi Jeltzalea/Partido Nacionalista Vasco

Partia Nacjonalistów Baskijskich

Jest to partia nacjonalistyczna o chadeckiej tożsamości programowej. Powstała w 1895r. w oparciu o baskijski ruch katolicki, któremu przewodził S. Arana y Goini.

PNV już w 1918r. miała swoje przedstawicielstwo w Congreso. Po upadku republiki, przedstaiciele partii musieli wyemigrować.

W 1936r. utworzyła autonomiczny rząd w Baskonii, na którego czele stał J. Aguirre. Po jego śmierci emigracyjny rząd baskijski, mianował nowym premierem basków został J. M. Leizaola. W wyborach 1977r. PNV otrzymała 7 mandatów, natomiast 3 lata, później w wyborach lokalnych uzyskała większość, zdobywając 37,6% głosów w regionie i utworzyła gabinet z G. Garaikoetxtea na czele. W 1982r. PNV dostała się do Kortezów z 1,9% poparcia, natomiast w Baskonii w 1984r.- 42% i utworzyła rząd w koalicji z Baskijaską Partią Socjalistyczną. W następnych wybrach lokalnych sytuacja była podobna. W tym samym roku (1986) w wyborach do parlamentu uzyskała 1,5% i w 2 następnych po 1,2%, z tym, że w 1993r. weszła w skład większości parlamentarnej wspierając PSOE. Podobnie w 1996r. PNV otrzymała 1,3%, z tym, że tym razem wsparła PP, razem z CiU i CC.

Na arenie lokalnej w 1990 i 1994 rząd jej pełnił dominację.

PNV potępia terrorystyczne zapędy prowadzone przez Batasuna i EE (zwolennicy uzyskania pełnej niepodległości Basków; Batasuna uważana jest za polityczne ramię ETA).

PNV ma swoje przedstawicielstwo w europarlamencie w EPP. W ostatnich wyborach PNV zajęła 5 mniejsce z 2% głosów (najlepszy wynik PNV we współczesnym systemie partyjnym).

PCE

Partido Communista de Espana

Komunistyczna Partia Hiszpanii

PCE powstała w 1920r.. Była jedną z głównych partii przed dyktaturą gen. Franco. Po jego dojściu do władzy PCE była jego najśliniejszą opocją (w okresie tym była ona zdelegalizowana). Ponowną legalizację otrzymała w 1977r., w tym czasie na jej czele stał S. Carrillo- był on głównym inicjatorem eurokomunizmu (odizolowanie się od wpływów moskiewskich i stworzenie europejskiego modelu budowania socjalizmu).

W wyborach 1977r. popierała działalność premiera A. Suarez z UCD. W następnych w 1979r. zdobyła znaczne poparcie 10,5% głosów, co dało jej 4 miejsce- za UCD PP i PSOE.

Kolejne wybory (1982r.) przyniosły PCE spadek poparcia do 4% i w tym samym czasie PCE opuściło wielu działaczy, którzy utworzyli np: z S. Carrillo swoją partię- Jedność Komunistyczna.

Po Carrillo liderem został G. Iglesjas. W wyborach 1986r. nie startuje z osobnej listy, lecz przyłączyła się do bloku wyborczego Zjednoczona Lewica (IU), przyczyniając się do jej 4,6%. W 1989r. IU uzyskała już 9%, w latach 1993 i 1996 jej poparcie nieznaczie wzarastało, lecz w 2000r. IU odnotowała spadek do 5,5%, natomiast w 2004r. do 0,57%.

Nawet po upadku krajów realnego komunizmu PCE zachowała wzorce Marksistowskie, uważając jednak karje te, za zdegenerowane stalinizmem. PCE uważa jeszcze, że zasady Marksizmu powinny uwzględniać realia dnia dzisiejszego oraz akceptować kapitalizm.

UCD

Union da Centre Democratico

Unia Centrum Demokratycznego

Naszym zdaniem istotną rolę dla dzisiejszego systemu partyjnego Hiszpanii, ma także nie istniejąca dzisiaj UCD. Uważamy tak dlatego, ponieważ jest ona jedną z trzech partii, którym udało się stworzyc gabinety rządowe ( o jeden więcej niż PP). Dodatkowym powodem dla którego, należy wspomieć o tej partii, jest to, iż z jej struktór wyłoniły się partie: Centrum Demokratyczno Społeczne (CDS) i Partia Ludowo Demokratyczna.

UCD dążyła do osiągnięcia porozumienia narodowego, reperzentowała orjentację prorynkową, lecz z nastawieniem socjalnym. UCD była za interwencjonizmem.

Istotną rolę partia ta miała w sprawie integracji europejskiej Hiszpanii.

Rozpadła się w lutym 1983r. z powodu wewnętrznych konfliktów, gdy z ich powodu A. Suarez w 1981r. musiał zrezygnować ze stanowiska przewodniczącego partii i szefa rządu.

Podsumowanie

W podsumowaniu obrazu głównych ogólnokrajowych hiszpańskich sił politycznych i systemu, jaki tworzą, należy raz jeszcze podkreślić wyraźnie wiodącą tendencję do ustalenia sie na scenie politycznej dwóch sił: centrolewicy i centroprawicy, które dzielą mniędzy siebie praktycznie całą przestrzeń rywalizacji politycznej, zostawiając niewielki margines dla nieco bardziej ekstremalnej lewicy. Na tendencje te wskazuje nie tylko usystematycznienie się sił i znaczenie PSOE i PP, ale także praktycznie zupełny zanik formacji centrowej, która była silna jedynie parę lat po śmierci generała Franco- zapoczątkowaniu procesu demokratyzacji- od drugiej połowy lat 80, raczej systematycznie traciła zwolenników. (...) Partie narodowe raczej nie podważają tej powstającej dwópartyjnej stabilizacji; ich siła na scenie ogólnokrajowej nie jest na tyle duża, aby zagrozić dwóm najsilniejszym obecnie partnerom, chociaż z drugiej strony w tym mniejscu należy wskazać na fenomen katalońskiej CiU, która w ostatnich wyborach osiągnęła znaczące rezultaty.

Choć nie najnowsza, to jest naszym zdaniem opnia trafna, zwarzywszy na wyniki ostatnich wyborów parlamentarnych, i według nas taki jest właściwy opis współczesnego systemu partyjnego Hiszpanii.

Porócz partii w naszej parcy postanowiliśmy także, zrobic wstęp do wiedzy o Hiszpanii, ponieważ jest to naszym zdaniem rzecz istotna, aby móc umiejscowić konkretne partie w konkretnych realiach. Tym samym motywujemy umieszczenie w naszej pracy informacji o systemie politycznym.

Opisaliśmy szerzej PSOE i PP ze względów oczywistych (jedynie te partie liczą się w wlace o władzę), pozostałe posłurzyły nam do zwrócenia uwagi czytelnika, na koloryt partyjny Hiszpanii, oraz do uzupełnienia niektórych wiadomości.

Bibliografia

1. Antoszewski Andrzej, Encyklopedia politologii, tom III; Zakamycze 1999r.

2. Chmaj Marek, Teoria partii politycznych; Lublin 1999r.

3. Forum nr 11 /2004r.

4. Goduń Tomasz, Leksykon systemów politycznych; Warszawa 2003r.

5. Grzybowski Marian, Współczesne systemy partyjne wybranych państw europejskich; Kraków 1996r.

6. Sokół Wojciech, Współczesne partie i systemy partyjne; Lublin 2003r.

Materiały źródłowe:

1. Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978r.

2. Keesing's Record of World Events

Materiały internetowe:

1. www.congreso.es

2. www.hiszpania-online.com

3. pedrou.w.interia.pl

4. www.senado.es

5. Loga partii zostały pobrane z ich stron internetowych do których linki znajdują się na www.senado.es

Źródło: www.hiszpania-online.com/przewodnik; 26.04.2005r.

Źródło: www.hiszpania-online.com/kompednium; 26.04.2004r.

www.hiszpania-online.com/artykuły/07-strój; 26.04.2005r.

K. Sobolewska- Myślik System partyjny współczesnej Hiszpanii, w Współczesne systemy partyjne wybranych państw europejskich; red. M. Grzybowski i A. Zięba, Kraków 1996r.; s.121

Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978r.; Tłum. T. Mołdawa; Warszawa 1990r.; Art. 6

Ciosy i uniki; na podstawie Liberation; w Forum nr 11 2004r.; s. 4

Źródło: Keesing's Record Of World Events, różne roczniki; Constitucion Espanola 1978-1988, tom III, Madrit 1988, s. 313.

Źródło: www.congreso.es/ingles; 29.04.2004r.

R. Herbert; w Encyklopedia politologii, tom III; red A. Antoszewski; Zakamycze 1999r.; s. 68.

M. Faura i C. Thibaud, Przerwa na myślenie; w L'Express 2004r; tłum. Forum nr 11 2004r.; s. 16.

Działacze PCE chyba by się nie obrazili za zestawienie ich loga z logiem IU. Dokonaliśmy takiego zabiegu, aby, czytelnik mógł sobie wyobrazić, iż PCE wchodzi w skład koalicji wyborczej IU, i stanowi jej istotny człon.

K. Sobolewska- Myślik; Op. Cit.; s. 144.

23

---