Paulina Pakur

tryb dzienny II rok I stopnia

Uniwersytet Gdański

Wydział Nauk Społecznych

Instytut Politologii

System

polityczny

Królestwa Hiszpanii

Hiszpania jest największym z trzech państw położonych na Półwyspie Iberyjskim(zajmuje 84% jego powierzchni) i 3 co do wielkości w Europie. Nazwa kraju pochodzi z języka fenickiego i prawdopodobnie oznacza „ziemię królików”. Jego stolicą jest Madryt. Znajduje się on w samodzielnym regionie administracyjnym, w centralnej części kraju, o tej samej nazwie. Powierzchnia kraju wynosi ok. 504 780km² a liczbę ludności szacuje się na ok. 39 milionów mieszkańców. Językiem urzędowym jest hiszpański jednak istnieją również języki, które są używane w niektórych regionach. Takich jak: Katalonia, Galicja oraz Baskonia. Hiszpania podzielona jest na 17 autonomicznych regionów zwanych comunidas autonomus. Regiony posiadają własny statut, 1-izbowe zgromadzenie ustawodawcze oraz organy wykonawcze: przewodniczącego i rząd. W gestii regionów znalazły się przede wszystkim sprawy gospodarki terenowej, lokalnego transportu, rolnictwa, leśnictwa, pomocy społecznej oraz zdrowia. Hiszpania jest monarchią konstytucyjną. Obecnie panuje Juan Carlos I z dynastii Burbonów zaś premierem jest Jose Luis Rodrigeuz Zapatero na czele z Partido Socialista Obrero Espaniol/Progresitas.

¹

Początki prac nad hiszpańską konstytucją wiążą się z upadkiem rządów generała Francisco Franco w 1975r. Po jego śmierci władzę przejął książę Juan Carlos z dynastii Burbonów. I tak już w następnym roku weszła w życie reforma zmieniająca polityczne struktury państwa:

m. in. wprowadzono głosowanie powszechne do parlamentu oraz zniesiono zasadę reprezentacji ograniczonej. W 1977r. wybrano nowy parlament (Nowe Kortezy), przed którym postawiono zadanie uchwalenia konstytucji dla Hiszpanii. Kortezy napotkały się na liczne trudności. Przede wszystkim nie istniały przepisy prawne mówiące o tym, jak powinien wyglądać proces jej uchwalania. Działania w tym zakresie podejmowane były ad hoc lub opierały się na rozwiązaniach poprzedniego ustroju. Można uznać konstytucje Hiszpanii za akt przed prawny.² 31 października 1978r. została uchwalona konstytucja Hiszpanii. Jeszcze tego samego roku została zatwierdzona przed referendum ogólnokrajowe, natomiast król podpisał ją 27 grudnia.

Tekst konstytucji składa się z preambuły, 169 artykułów, postanowień uzupełniających, postanowień przechodnich, postanowień derogacyjnych oraz postanowień końcowych.

Konstytucja w art. 1 stwierdza, że Hiszpania organizuje się w postaci społecznego i demokratycznego państwa prawnego, a najwyższymi wartości jego porządku prawnego są wolność, sprawiedliwość, równość i pluralizm polityczny. Suwerenność narodu spoczywa- w myśl konstytucji- w ludzie hiszpańskim, z którego wypływają władze państwowe. Formą polityczną państwa jest monarchia parlamentarna.³ Dużą wagę w ustawie zasadniczej poświęcono prawą i wolnością obywatelskim(46 artykułów). Są one podzielone na dwie grupy: podstawowe prawa oraz wolności publiczne. Aby prawa i wolności miały skuteczną gwarancję prawną został powołany rozbudowany system „instytucjalno- proceduraknych” gwarancji w tej dziedzinie. I tak:

• Art. 24 ust.1- Wszyscy mają prawo do otrzymania skutecznej opieki sędziów i sądów w zakresie realizacji swych praw i prawnie uzasadnionych interesów. W żadnym wypadku nie można nikogo pozbawić możliwości dochodzenia swych praw⁴

• Każdy obywatel ma prawo zwrócić się do sądu o ochronę jego podstawowych praw i wolności

• Każdy, kto posiada interes prawny, może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego ze skargą o ochronę praw ⁵

  Istnieje również instytucja Obrońcy Ludu. Jest on specjalnym wysokim komisarzem Kortezów dla nadzorowania administracji z punktu widzenia poszanowania praw obywateli.

Głową państwa jest monarcha, jako symbol jedności i trwałości państwa oraz jego najwyższym reprezentantem. Zakres jego władzy jest szeroki. Monarcha jest szefem państwa, najwyższym jego reprezentantem oraz sprawuje arbitraż i moderuje normalne funkcjonowanie jego instytucji. Jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Osoba króla jest nietykalna, nie ponosi on jakiejkolwiek odpowiedzialności. Jego akty urzędowe wymagają kontrasygnaty premiera, a w szczególnych przypadkach przewodniczącego Kongresu.⁶ Do jego zadań należy również mianowanie premiera, zatwierdzanie ministrów, mianowanie przewodniczącego Sądu Najwyższego, posiada prawo łaski, ma prawo do rozwiązania parlamentu(tylko po odpowiednich konsultacjach), zwołuje i zamyka sesje parlamentu, zatwierdza i ogłasza ustawy.

W skład rządu Hiszpanii wchodzi premier oraz ministrowie. Premiera powołuje monarcha, ale musi on mieć zaufanie Kongresu przed którym ponosi odpowiedzialność. Po przedstawieniu kandydata na szefa rządu przez króla, Kongres głosuje nad jego kandydaturą. Powołują go absolutną większością głosów albo odrzucają. Gdy kandydatura zostanie odrzucona po 48 godzinach odbywa się kolejne głosowanie i wtedy wystarcza zwykła większość głosów. Jeśli nadal nie uda się zatwierdzić kandydata na premiera, monarcha przedstawia nową kandydaturę. W przypadku gdy w ciągu 2 miesięcy od pierwszego głosowania stanowisko premiera nadal nie zostanie obsadzone to król rozwiązuje obie izby i zarządza wcześniejsze wybory. Monarcha powołuje także na wniosek premiera pozostałych członków rządu: wicepremierów i ministrów.

Do kompetencji rządu należy zajmowanie się polityką zewnętrzną i wewnętrzną, obronną, administracją cywilną i wojskową, dodatkowo premier kieruje działalnością rządu i kontroluje pracę innych ministrów. Rząd posiada również organ doradczy, czyli Radę Państwa. Składa się ona z 23 członków i jest najwyższym organem konsultacyjnym. Odpowiedzialność polityczną rząd ponosi przed Kongresem Deputowanych. Może on doprowadzić do ustąpienia rządu, wybierając nowego premiera. Wotum nieufności może być przyjęte absolutna większością głosów na wniosek 1/10 deputowanych. Taki wniosek musi zawierać nazwisko nowego kandydata(konstruktywne wotum nieufności) a głosowanie nad nim musi się odbyć po upływie 5 dni od jego zgłoszenia. Premier i jego ministrowie ponoszą odpowiedzialność karną przed Izbą Karną Trybunału Najwyższego - w przypadku, gdy oskarżenie dotyczy zdrady lub innego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa i zarazem popełnionego w związku z wykonywaniem funkcji, oskarżenie może być wniesione na wniosek 1/4 deputowanych do Kongresu i za aprobata jego większością absolutnej.⁷

Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowego parlamentu- Kortezy Generalne. Do kompetencji Kortezów należy: uchwalanie ustaw, budżetu państwa, kontrola działalności rządu oraz wykonywanie innych kompetencji, powierzonych im przez konstytucję lub ustawę. W jego skład wchodzi Kongres Deputowanych oraz Senatu. Kongres Deputowanych może liczyć od 300 do 400 wybieranych na 4- letnią kadencję. Deputowani są wybierani według systemu proporcjonalnego.

To Kongres ma decydujący głos w wypadku braku zgodności między izbami oraz decyduje o obsadzie urzędu przewodniczącego rządu(premiera). Senat liczy 208 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych na okres 4 lat według ordynacji większościowej. Każda prowincja wybiera 4 senatorów, ponadto zgromadzenia ustawodawcze wspólnot autonomicznych (regionów) desygnują dodatkowych senatorów. Każda wspólnota, niezależnie od jej liczebności, desygnuje jednego senatora, a ponadto ma prawo powołać po jednym senatorze na każdy milion mieszkańców wspólnoty.⁸ Senat jest izbą reprezentacji terytorialnej. Uczestniczy w procesie ustawodawczym. Może również wyrazić zgodę na zastosowanie przez rząd środków przymusowych wobec wspólnot autonomicznych.

W ustawodawstwie hiszpańskim istnieją 3 rodzaje ustaw: organiczne, podstawowe i zwykłe. Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu, Kongresu(grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatu(grupie parlamentarnej lub 25 senatorom) oraz 500tys. Obywateli. Ustawa najpierw jest przedstawiana w Kongresie, który uchwala ją zwykłą większością lub absolutną (co do ustaw organicznych). Następnie projekt przekazywany jest do Senatu, który w ciągu 2 miesięcy od otrzymania projektu może przyjąć go bez zastrzeżeń, zaproponować poprawki lub postawić wobec niego swoje veto (uchwalane przez plenum większością bezwzględną ogólnej liczby senatorów). Kongres odrzuca veto większością bezwzględnej ogólnej liczby deputowanych lub w razie nieosiągnięcia tej większości– po upływie 2 miesięcy– zwykłą większością głosów, następnie w terminie 15 dni od uchwalenia ustawy król sankcjonuje, promulguje i poleca ogłoszenie ustawy. Przeciwko ustawom prawnie ogłoszonym przysługuje w terminie 3 miesięcy od publikacji skarga na ich niekonstytucyjność. Ze skargą tą mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego: premier, Obrońca Ludu, 50 deputowanych lub 50 senatorów, a także organy ustawodawcze lub wykonawcze wspólnot autonomicznych. Decyzje polityczne o szczególnym znaczeniu mogą być poddawane pod referendum konsultacyjne, które zarządza król na wniosek premiera, zaaprobowany wcześniej przez Kongres Deputowanych.⁹

Na szczególną uwagę w rozbudowanym systemie sądownictwa zasługuje Trybunał Konstytucyjny. Składa się z 12 członków, którzy powoływani są przez króla. Spośród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu oraz po 2 na wniosek rządu i Rady Głównej Władzy Sądowniczej. Ludzie ci powinni być powoływani z grona sędziów, prokuratorów, profesorów uniwersyteckich, adwokatów, którzy przepracowali minimum 15 lat w swym zawodzie. Nie można ich zwolnić z pełnionej funkcji. Członkowie Trybunału są powoływani na 9 lat,a co 3 lata ulega odnowieniu 1/3 składu. Trybunał rozpoznaje: skargi dotyczące zgodności z konstytucją ustaw oraz aktów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochronę praw w związku z pogwałceniem praw i wolności, spory kompetencyjne między państwem a wspólnotami oraz między wspólnotami.¹⁰

„Naród hiszpański, kierując się pragnieniem ustanowienia sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa oraz pomnożenia dobra tych, którzy go stanowią, i czyniąc użytek ze swej suwerenności, oznajmia swą wolę:
Zapewnienia demokratycznego współżycia w ramach Konstytucji i ustaw, zgodnie ze sprawiedliwym ładem ekonomicznym i społecznym.
Umocnienia państwa prawnego zapewniającego rządy ustawy jako wyraz woli ludu.
Ochrony wszystkich Hiszpanów w zakresie realizacji praw człowieka oraz pielęgnowania ich kultur i tradycji, języków i instytucji.
Rozwijania postępu kulturalnego i gospodarczego w celu zapewnienia wszystkim godnego życia.
Ustanowienia dojrzałego demokratycznego społeczeństwa oraz
Współdziałania na rzecz umocnienia pokojowych stosunków i efektywnej współpracy między wszystkimi ludami Ziemi.

Dlatego też, Kortezy aprobują a lud hiszpański potwierdza następującą konstytucję...”

Oto preambuła konstytucji Królestwa Hiszpanii. Kraju, w którym w połowie lat 70 zostały przywrócone rządy demokratyczne. Po prawie czterdziestoletniej dyktaturze generała Franco, w krótkim czasie, na drodze pokojowej i przy ograniczonych kosztach społecznych, stworzone zostały społeczno- ekonomiczne, polityczne i prawne podstawy demokracji parlamentarnej. Jest ona aktem nowoczesnym, nawiązującym do dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego, a zarazem sięgającym do rodzimej tradycji.

Bibliografia:

1. E. Górski, O demokracji w Hiszpanii (1975-1995), Warszawa 1997,

2. M. Mróz, Hiszpańska droga do demokratycznej konstytucji (Raport BSE, nr 5), plik PDF, listopad 1991,

3. M. Sakowicz, Reformy struktury samorządu terytorialnego (Belgia, Hiszpania, Szwecja),

4. M. Żmigrocki, B. Dziemidok- Olszewska, Współczesne systemy polityczne, Warszawa 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN

5. T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Mały leksykon systemów politycznych, Warszawa 2004,

6. T. Mołdawa Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978. Warszawa, Wydawnictwo Sejmowe, 1993. Tekst wraz z ostatnią zmianą z 27 sierpnia 1992 r.,

7. T. Mołdawa, Kortezy Generalne Hiszpanii, Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1992.

8. V. M. Pérez- Díaz, Powrót społeczeństwa obywatelskiego w Hiszpanii, Kraków 1996,

9. http://www.politologia.univ.gda.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/hiszpania.pdf

10. http://www.hiszpania-online.pl

1http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Hiszpania-Regiony_i_prowincje.png

2. http://www.politologia.univ.gda.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/hiszpania.pdf

3. T. Mołdawa Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978. Warszawa 1993, Wydawnictwo Sejmowe, str. 16

4. j. w. str. 36

5. j. w. str. 18

6. T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Leksykon systemów politycznych, Warszawa 1999, Dom wyd. Elipsa, str. 115

7. http://www.politologia.univ.gda.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/hiszpania.pdf

8. T. Mołdawa, Kortezy Generalne Hiszpanii, Warszawa 1992, wyd. Sejmowe, str. 12- 13

9. T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Leksykon systemów politycznych, Warszawa 1999, Dom wyd. Elipsa, str. 114

10. T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Leksykon systemów politycznych, Warszawa 1999, Dom wyd. Elipsa, str. 116