System partyjny, układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państw. Pojawienie się systemu partyjnego związane jest z rozwojem systemu parlamentarnego i wprowadzeniem powszechności prawa wyborczego.
System partyjny jest m.in.:
1. płaszczyzną konfrontacji programów partii politycznych i wymiany poglądów,
2. forum kształtowania opinii publicznej i kultury politycznej,
3. mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania prawomocności (legitymizacji) istniejącej władzy państw.
Ze względu na liczbę legalnie działających partii, rozróżniamy systemy:
1. jednopartyjny - opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej (występował w państwach faszystowskich i komunist.),
2. dwupartyjny - tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i USA),
3) wielopartyjny - trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów (np. Polska po 1989, Włochy, Belgia, Holandia). Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją, zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów.
W ramach tego systemu występuje też:
a) system partii dominującej - przy istnieniu wielu partii, tylko jedna z nich jest zdolna do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu mającego absolutne poparcie większości w parlamencie (Instytucjonalno- Rewolucyjna Partia Meksyku),
b) system kooperacji partii - wszystkie lub większość partii tego systemu podejmuje współpracę (np. Szwajcaria), najczęściej po wyborach,
c) system dwublokowy - walkę o władzę prowadzą dwa bloki partii politycznych, przy czym tylko jeden z nich ma szansę odniesienia zwycięstwa w wyborach, utworzyć rząd mając absolutną przewagę w parlamencie (w RFN z wyjątkiem lat 1966-1969, we Francji po 1962),
d) system rozbicia wielopartyjnego - nie ma w nim partii większościowej, która miałaby przewagę nad pozostałymi. Dlatego istnieje konieczność stworzenia koalicji, aby uzyskać niezbędną do efektywnego sprawowania władzy większość w parlamencie (np. Polska po 1989, Włochy). Powołany rząd na ogół nie ma legitymizacji społ.
Partia polityczna (z łaciny pars, partis - część), dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.
Geneza partii politycznych sięga dawnych zgromadzeń stanowych, których członkowie łączyli się w koterie (grupy) arystokratokratyczne. Pierwsze tego typu partie powstały w XVII w. w parlamencie angielskim, torysi dali początek konserwatystom, a wigowie liberałom. W okresie rewolucji francuskiej pojawiły się kluby polityczne, które miały zalążki struktury organizacyjnej. Ich rozwój nastąpił podczas Wiosny Ludów. Pod wpływem upowszechnienia się prawa wyborczego w XIX w. zaczęły powstawać nowoczesne partie masowe.
Współcześnie w państwach demokratycznych partie polityczne pełnią kilka funkcji:
1) kształtują opinię społeczną, propagując programy partyjne;
2) wyborczą, budując program polityczny, selekcjonując kandydatów i organizując wybory;
3) rządzenia, realizowana jest przez partię, która wygrała wybory. Obsadza ona samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami główne stanowisko w państwie. Natomiast partie, które wybory przegrały i nie weszły w skład koalicji, przechodzą do tzw. opozycji politycznej.
Partie polityczne ze względu na genezę oraz program można podzielić na: partie chadeckie, partie liberalne, partie komunistyczne, partie konserwatywne, partie socjaldemokratyczne oraz partie ultraprawicowe.
Status prawny partii politycznych w Polsce określa Konstytucja RP oraz ustawa o partiach politycznych z 1997. Zakazane jest istnienie partii politycznych odwołujących się do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu oraz tych, których program lub działalność zakłada bądź dopuszcza nienawiść rasową i narodową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa.
Program polityczny, sformułowany przez partię polityczną lub ruch społeczno-polityczny zespół postulatów dot. kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych i międzynarodowych.
Program polityczny zawiera wykaz proponowanych działań politycznych zmierzających do utrzymania lub zmiany istniejącego stanu rzeczy. W części wprowadzającej każdego programu politycznego zazwyczaj zaprezentowane są podstawowe założenia ideologiczne, do których odwołuje się dana grupa polityczna (partia, ruch), stają się one też w konkretnej sytuacji programem, np. jeśli jakaś partia propaguje ideologię konserwatywną głoszącą m.in. w sferze ekonomicznej koncepcję wolnego rynku, opowiada się więc ona za silnym, chroniącym własność prywatną państwem nie ingerującym w życie społeczeństwa (doktryna), natomiast programowym wyrazem tych idei jest zapowiedź, że w ciągu 6 lat zostaną zniesione wszelkie dotacje socjalne. Program jest więc uszczegółowioną doktryną opierającą się na określonej ideologii.
Doktryna (z łaciny doctrina - nauka),
1. ogół spójnych poglądów, założeń, twierdzeń i przekonań, będących podstawą koncepcji, np. naukowej, religijnej, gospodarczej, politycznej itp.;
doktryna polityczna - uporządkowany zespół teoretycznych poglądów (np. partii politycznych) dotyczących społeczeństwa i państwa, zawiera wskazania praktyczne (metody) realizacji tych poglądów, a także zagadnienia z zakresu władzy, prawa, ustroju państwa, np. ideologia faszyzmu znalazła swój wyraz w doktrynie faszyzmu niemieckiego (hitleryzmie) czy marksizm-leninizm był podstawą doktryny politycznej J. Stalina (stalinizm);
2. zespół poglądów dotyczących polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, np. formalna wypowiedź każdego prezydenta USA prezentowana na początku kadencji - doktryna J. Cartera, R. Reagana, B. Clintona; również długoterminowa polityka państwa wobec jakiegoś znaczącego problemu (np. doktryna L. Breżniewa).
Ideologia (z greckiego idéa - wyobrażenie, lógos - słowo, nauka), zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierających jej ocenę i zasady postępowania grup, ruchów społecznych i partii politycznych. Ideologia tworzy obraz świata istniejącego i prezentuje wizję przyszłości.
W skład ideologii wchodzą koncepcje filozoficzne, ekonomiczne, prawne, etyczne, religijne. Ideologia określa wartości i cele, które mają uzasadniać działania polityczne. Nie zawiera wskazań teoretycznych i praktycznych, jak osiągnąć cel, te bowiem znajdują się w doktrynach i programach politycznych.
Współcześnie uznaje się, że ideologia jako forma świadomości społecznej ściśle związana jest z powstaniem masowych partii i ruchów politycznych XIX w. Stąd też ich nazwy oparte są na kryterium ideologicznym, np. partie komunistyczne, socjaldemokratyczne, konserwatywne, liberalne, chrześcijańsko-demokratyczne.
Torysi, Tories, Tory Party, angielskie stronnictwo polityczne założone w 2. połowie XVII w., grupujące zwolenników nienaruszalności praw dziedziczenia tronu (popierających sukcesję Jakuba II), wywodzących się z arystokracji, zbliżonych do kół dworskich i Kościoła anglikańskiego. Opozycyjne wobec partii wigów. W czasie rewolucji angielskiej (1688-1689) torysi wystąpili wspólnie z wigami przeciw Jakubowi II.
W nowo powstałym systemie politycznym utworzyli partię opartą głównie na ziemiaństwie, reprezentującą konserwatywne poglądy religijne i społeczne. Po objęciu tronu przez dynastię hanowerską (1714) w opozycji, wielu przywódców emigrowało. Po 1760 stronnictwo zbliżyło się do dworu Jerzego III. W 1783 zreorganizowane przez W. Pitta młodszego, objęło władzę i sprawowało ją do 1830. Od 1834 zreorganizowana przez R. Peela, Partia Konserwatywna, nazywana nadal potocznie t.
Wigowie, Whigs, Whig Party, angielskie stronnictwo polityczne działające w XVII-XIX w., przeciwnicy torysów. Ugrupowanie skupiające przeciwników katolickiego księcia Yorku (późniejszy Jakub II), domagające się pozbawienia go prawa do sukcesji tronu angielskiego. Dążyli do uzyskania gwarancji swobód obywatelskich i tolerancji wobec protestanckich dysydentów oraz supremacji parlamentu nad władzą królewską.
Popierani przez część arystokracji, burżuazję miejską i dysydentów przez długi czas pozostawali decydującą siłą polityczną (m.in. R. Sir Walpole). Dzięki rewolucji angielskiej 1688-1689 wprowadzili w Anglii monarchię konstytucyjną ograniczoną kompetencjami parlamentu. 1714 przyczynili się do wprowadzenia na tron angielski dynastii hanowerskiej.
1762 odsunięci od władzy przez Jerzego III, odzyskali ją w 1830 (lord Ch. Grey). 1832 przeprowadzili parlamentarną reformę wyborczą. Rządzili z niewielkimi przerwami aż do 1866 (gabinety lordów: W. Melbourne'a, J. Russella, G. Aberdeena i H.J. Palmerstona), mając poparcie części polityków liberalnych i radykalnych. W latach 60. XIX w. weszli w skład Partii Liberalnej.
Prawo wyborcze, zespół uprawnień wyborczych przysługujących każdemu obywatelowi oraz ogół zasad regulujących powoływanie wybieralnych organów państwowych i samorządowych (np. prezydenta, Sejmu, Senatu, rad gmin) zawartych w konstytucji i ordynacjach wyborczych.
Rozróżnia się czynne i bierne prawo wyborcze.
W Polsce czynne prawo wyborcze, czyli prawo wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które do dnia wyborów ukończyły 18 lat, osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu. Nie mają tego prawa osoby pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu oraz ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.
Bierne prawo wyborcze, czyli prawo wybieralności ma każdy obywatel polski, któremu przysługuje prawo wybierania (czynne prawo wyborcze), stale zamieszkuje przez co najmniej 5 lat na terytorium Polski oraz ukończył do dnia wyborów 21 lat w przypadku wyborów do Sejmu, 30 lat do Senatu i 35 lat, jeżeli ubiega się o urząd prezydenta.
Doniosłe znaczenie mają postanowienia praw wyborczych sformułowane w 4 podstawowych zasadach: powszechności, równości, bezpośredniości i tajności.
Powszechność oznacza, że czynne i bierne prawo wyborcze mają wszyscy dorośli obywatele, którym prawo nie zabrania wzięcia udziału w wyborach.
Równość polega zarówno na przyznaniu każdemu obywatelowi 1 głosu, jak i na nadaniu każdemu głosowi takiej samej siły.
Bezpośredniość oznacza, że wyborca osobiście głosuje (bez żadnego pośrednictwa) na kandydatów lub partię.
Zasada tajnego głosowania rozumiana jest jako możliwość podjęcia przez wyborcę decyzji w warunkach zachowania tajemnicy.
W zależności od metody ustalania wyników wyborów wyróżnia się dwa systemy wyborcze:
1) większościowy - w okręgach jednomandatowych, kandydat musi uzyskać więcej głosów niż inni (w Polsce formuła taka stosowana jest przy wyborach do Senatu);
2) proporcjonalny - w okręgach wielomandatowych dokonuje się rozdziału mandatów między konkurujące listy proporcjonalnie do odsetka uzyskanych głosów; ustalenie podziału mandatów dokonuje się (np. w Polsce) w arytmetycznym systemie d'Hondta. Z systemem proporcjonalnym wiąże się tzw. lista państwowa. Przedłożona jest ona przez partie, które zarejestrowały listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów (w Polsce takich mandatów jest 69). Wyborcy głosują więc na jedną z list okręgowych oraz na jedną z list państwowych. W celu uniknięcia niedogodności tego systemu wprowadza się też tzw. progi (klauzule) zaporowe - mandaty przyznawane są tylko tym listom, które w skali kraju przekroczyły pewien procent poparciam, np. w polskim parlamencie reprezentowane są tylko partie, które zdobyły co najmniej 5% głosów, dla koalicji wyborczych bariera ta wynosi 8%, natomiast w podziale miejsc z list ogólnopolskich uczestniczą ugrupowania, które przekroczyły 7%.
d'Hondta metoda, metoda przeliczania głosów na mandaty w systemach wielopartyjnych. Nazwa pochodzi od nazwiska XIX-wiecznego belgijskiego matematyka V. d'Hondta. Polega na dzieleniu przez kolejne liczby całkowite (tj. 1, 2, 3, 4, 5 itd.) ważnych głosów oddanych w okręgu wyborczym na poszczególne listy partyjne. Ilorazy ułożone malejąco, dają podstawę do przyznania każdej liście odpowiedniej liczby mandatów. Metoda stosowana w Belgii, Austrii, Holandii, Finlandii, Hiszpanii, Portugalii, Niemczech oraz w Polsce od 1993.
System wyborczy, procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty.
Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze:
1. większościowy - mandat zdobywa ten spośród kandydatów, który uzyskał więcej głosów niż inni.
Występuje on w postaci:
a) system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym, w Polsce obowiązuje w I turze wyborów prezydenckich,
b) system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni (w tym systemie przeprowadzane są wybory do Senatu RP),
2. system wyborczy proporcjonalny - stosowany w okręgach wielomandatowych, polega na tym, że rozdziału mandatów pomiędzy partie (lub ugrupowania) dokonuje się proporcjonalnie do liczby (odsetka) uzyskanych przez nie głosów (np. wybory do Sejmu RP). Podział mandatów ustalany jest wg metody d'Hondta bądź Sainte-Lague.
Zastosowanie systemu wyborczego proporcjonalnego wiąże się często z istnieniem list państw. oraz tzw. progów wyborczych.
Parlamentarno-gabinetowy system, układ stosunków między parlamentem a egzekutywą (głową państwa i rządem), w którym rząd z premierem na czele jest powołany i odwołany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).
Egzekutywa ma też prawo rozwiązywać parlament. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.
System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII-XIX w. Rozpowszechniony obecnie w Belgii, Wielkiej Brytanii, Holandii. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu.
Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy).
Gabinet cieni, rodzaj drugiego, “rezerwowego” rządu tworzonego przez polityków głównej partii opozycyjnej. Instytucja ta funkcjonuje w dwupartyjnym systemie politycznym Wielkiej Brytanii, a także w kilku innych krajach np. Australii, Kanadzie, Nowej Zelandii. W państwach tych partia, która odniosła zwycięstwo w wyborach, formuje rząd. Natomiast przywódca największej partii opozycyjnej powołuje gabinet cieni. Jest on odwzorowaniem struktury urzędującego rządu.
Gabinet cieni zbiera się pod kierownictwem przewodniczącego Izby Gmin, który uznany jest w Wielkiej Brytanii za lidera opozycji. Podczas posiedzeń gabinetu cieni analizowane są decyzje rządu oraz dyskutowana strategia polityczna opozycji.
Wielkiej Brytanii system polityczny, dziedziczna monarchia konstytucyjna o systemie parlamentarno-gabinetowym, unitarne państwo. Wielka Brytania nie ma konstytucji pisanej, podstawy ustroju i funkcjonowania władz państwowych określają 3 rodzaje norm:
1) normy prawa pisanego przyjęte przez parlament (najstarszą z nich jest Wielka Karta Wolności z 1215);
2) prawo precedensowe (tzw. normy case law), są to orzeczenia sądowe, które regulują istotne problemy z zakresu prawa konstytucyjnego;
3) konstytucyjne zwyczaje i konwenanse. Funkcję głowy państwa pełni dziedziczny monarcha, będący też głową Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji oraz niektórych państw wchodzących w skład Wspólnoty Narodów.
Król formalnie jest szefem władzy wykonawczej, do niego też należy zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, prawo łaski, wypowiadanie wojny, jest także najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszystkie te zadania wykonuje monarcha na wniosek rządu, który podejmuje decyzje, a głowa państwa musi je zatwierdzić.
Władza ustawodawcza należy do króla i 2-izbowego parlamentu, składającego się z Izby Gmin i Izby Lordów. Projekty ustaw mogą być wnoszone do każdej izby, w praktyce wszystkie najważniejsze inicjatywy rozpatrywane są najpierw w Izbie Gmin. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu.
Władzę wykonawczą sprawuje 100-osobowy rząd, w skład którego wchodzi premier, ministrowie i ministrowie niższej rangi. Premierem jest przywódca większości w parlamencie. Podstawową częścią władzy wykonawczej jest gabinet złożony z premiera i ministrów (łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez króla na wniosek premiera. Gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin za naruszenie prawa w drodze procedury impeachment.
Premier może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla swojej partii. Wymiar sprawiedliwości należy do sądów, naczelnym organem sądownictwa jest Sąd Najwyższy. Instytucją rewizyjną jest Izba Lordów, która działa jako Najwyższy Sąd Apelacyjny, orzeka on ponadto o zasadności impeachmentu. W Wielkiej Brytanii ukształtował się system dwupartyjny ( system partyjny). Główną rolę odgrywają Partia Konserwatywna i Partia Pracy. Reprezentację w parlamencie ma również Partia Liberalno-Demokratyczna.
Podział terytorialno-administracyjny Wielkiej Brytanii jest zróżnicowany. Anglia i Walia podzielone są na hrabstwa, Szkocja dzieli się na obwody, a Północna Irlandia na okręgi. W każdej z tych jednostek administracyjnych ludność wybiera radę na 4-letnią kadencję, nie ma organów wykonawczych.
Parlament angielski
W XIII w. z przekształcenia rady królewskiej powstał parlament angielski, który w XIV w. dzielił się już na dwie izby: Izbę Lordów i Izbę Gmin.
Tworzenie się parlamentu oznaczało ograniczenie absolutnej władzy monarszej. Przez szereg wieków trwała rywalizacja pomiędzy władcami i parlamentami poszczególnych państw o zakres sprawowanej władzy. Walka ta przybrała na szczególnej ostrości w Anglii za panowania Henryka VII, kiedy król odmówił parlamentowi prawa do ustalenia podatków.
Do otwartej wojny doszło w czasie rządów Karola I. Król trzykrotnie rozwiązywał nie akceptujący jego polityki parlament, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu rewolucji i stracenia Karola I. Po rewolucji w Anglii ukształtowała się parlamentarno-gabinetowa forma rządów. W miarę rozwoju społecznego parlamenty reprezentowały interesy coraz szerszych warstw ludności.
Stanów Zjednoczonych system polityczny, USA są państwem federacyjnym składającym się z 50 stanów i Dystryktu Kolumbii (okręg stołeczny). Jest to republika o prezydenckim systemie władzy. Podstawowymi zasadami ustrojowymi USA są: zasada federalizmu, z której wynika, że stany są suwerennymi jednostkami politycznymi oraz zasada podziału władz oparta na systemie checks and balances (hamulców i równowagi), co oznacza, że władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza wzajemnie się ograniczają i zarazem uzupełniają.
Centralną postacią w systemie politycznym jest prezydent, który łączy funkcje głowy państwa i szefa rządu. Jego uprawnienia są bardzo szerokie. Jest on organem władzy wykonawczej. Prezydent kieruje pod adresem Kongresu orędzia, w których zazwyczaj sugeruje podjęcie określonych decyzji ustawodawczych. Może w drodze weta zawiesić przedstawiony przez Kongres projekt ustawy, którego nie akceptuje. Weto prezydenckie może być jednak odrzucone, gdy ponownie projekt ten zostanie przyjęty większością 2/3 głosów w Izbie Reprezentantów i w Senacie. Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody Senatu umowy międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia i uchwały wymagające zgodnego stanowiska obu izb parlamentu. Prezydent stoi na czele aparatu państwowego, mianuje ambasadorów, sędziów Sądu Najwyższego oraz innych wyższych urzędników, jest głównodowodzącym armii i floty USA.
Dysponuje też prawem łaski. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Może być jednak postawiony w stan oskarżenia i usunięty ze stanowiska, jeżeli w drodze procedury impeachment zostanie uznany winnym zdrady, korupcji lub innego ciężkiego przestępstwa.
Kadencja prezydencka trwa 4 lata (nie może być wybrany więcej niż 2 razy). Kandydat na ten urząd musi mieć obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać w kraju nie mniej niż 14 lat. Wybory są pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a ci na kandydatów na prezydenta. Wiceprezydent wybierany jest równocześnie z prezydentem Jego uprawnienia są bardzo małe. W razie usunięcia prezydenta ze stanowiska, jego śmierci lub rezygnacji, wiceprezydent przejmuje jego funkcje.
Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres: Izba Reprezentantów i Senat. Senat - wyższa izba parlamentu, składa się ze 100 reprezentantów (po 2 z każdego stanu). Senatorzy wybierani są na 6 lat, a co 2 lata odnawiana jest 1/3 ich składu. Wybrana może zostać osoba, która ukończyła 30 lat, jest co najmniej 9 lat obywatelem USA i zamieszkuje w dniu wyborów w tym stanie, w którym jest wybierana. Do kompetencji Senatu należy: ratyfikacja zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych, zatwierdzanie wyznaczonych przez prezydenta wyższych urzędników państwowych, orzekanie o zasadności impeachmentu, wybieranie wiceprezydenta, gdy kandydaci nie zdobyli większości głosów elektorskich.
Ważną rolę w systemie politycznym USA pełni Sąd Najwyższy, który jest najważniejszym sądem w systemie sądownictwa. Jego przewodniczący i członkowie powoływani są przez prezydenta i za radą i zgodą Senatu. Sąd Najwyższy stoi na straży konstytucyjności działań władzy wykonawczej i ustawodawczej bądź w zgodności ustaw z konstytucją, dokonuje wykładni konstytucji. Jest ostatnią instancją apelacyjną.
Stanowy aparat państwowy ma całkowitą autonomię. Stany mają własne konstytucje. Władzę wykonawczą sprawuje wybierany (na okres 2-4 lat) gubernator. Organy ustawodawcze są we wszystkich stanach 2-izbowe (poza Nebraską). Obie izby wybierane są w głosowaniu powszechnym - niższej na 2 lata, wyższej na 4. Podstawową jednostką regionalną jest hrabstwo, w którym ważną rolę odgrywa szeryf, wybierany na 2-4 lata. Jest on naczelnikiem policji. W USA jest system dwupartyjny (system partyjny). Dominują dwie wielkie partie: Partia Demokratyczna i Partia Republikanów.
Prezydencki system, forma rządów przyjęta w konstytucji Stanów Zjednoczonych, w republikach Ameryki Łacińskiej oraz niektórych państwach Afryki i Azji.
Zakłada daleko posuniętą niezależność władzy prezydenta, powoływanego w wyborach powszechnych. Prezydent pełni funkcje głowy państwa i kieruje rządem. Władza wykonawcza nie jest politycznie odpowiedzialna przed parlamentem.
Jedyne mechanizmy zależności obu władz to veto prezydenta wobec ustaw uchwalanych przez parlament oraz odpowiedzialność prezydenta, a także jego ministrów za naruszenie konstytucji i prawa przed parlamentem (tzw. odpowiedzialność prawna).
Program wyborczy, dokument uchwalony przez zjazd delegatów partii politycznej biorącej udział w wyborach, zawiera główne jej cele i zamierzenia.
W programie wyborczym zawarte są oceny sytuacji wewnętrznej kraju i problematyki międzynarodowej, informacje o planowanych przedsięwzięciach po wygranych wyborach.
W programie wyborczym występują 2 elementy:
-emocjonalny, który ma zjednać jak najszersze grono potencjalnych zwolenników z wszystkich środowisk społecznych (głoszone są np. hasła typu - demokracja, sprawiedliwość, równość);
-racjonalny, odwołujący się do intelektu, zdrowego rozsądku wyborców, ich oczekiwań wynikających z bieżących potrzeb społecznych i gospodarczych (np. dokończymy prywatyzację, przeprowadzimy reformę szkolnictwa i samorządu terytorialnego).
Podczas wyborów prezydenckich, oprócz podstawowych celów i zamierzeń kandydata, eksponuje się jego cechy i walory osobiste np. kompetencję, znajomość języków, doświadczenie polityczne, prawdomówność, zdolność do podejmowania trafnych decyzji itp.