ćwiczenie 5-miażdżyca, DIETETYKA, Podstawy dietetyki


Ćwiczenie 5. Nieprawidłowo zestawiona dieta jako czynnik ryzyka rozwoju miażdżycy i jej powikłań. Postępowanie dietetyczne wspomagające leczenie powikłań miażdżycy

Miażdżyca jest najważniejszą chorobą powodującą zgrubienie ściany tętnic i utratę ich sprężystości. Punktem wyjścia procesu miażdżycowego jest czynnościowe lub strukturalne uszkodzenie śródbłonka, wiodące do naruszenia jego integralności, a w następstwie do zaburzeń czynności hormonalnej lub wydzielniczej. W miejscach uszkodzeń następuje proces powstawania blaszek miażdżycowych z udziałem lipoprotein zawierających cholesterol LDL.

Choroba ta jest zaliczana do najgroźniejszych metabolicznych schorzeń cywilizacyjnych ze względu na powszechność występowania i niebezpieczne następstwa. Najważniejszą przyczyną jej powstawania jest przejadanie się wysokokaloryczną żywnością zawierającą nadmierną ilość tłuszczów, cholesterolu i cukrów prostych.

Rozwojowi miażdżycy sprzyja głównie wzrost poziomu cholesterolu, beta-lipoprotein i trójglicerydów oraz spadek alfa-lipoprotein. Rolę miażdżycorodną przypisuje się także diecie bogatej w tłuszcze zwierzęce.

Badania epidemiologiczne, kliniczne i eksperymentalne dowodzą, iż ZABURZENIA LIPIDOWE a zwłaszcza podwyższone stężenie cholesterolu w lioproteinach o niskiej gęstości LDL jest dodatnio skorelowana z występowaniem miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca.

Zaburzenia gospodarki lipidowej

 

stężenie cholesterolu całkowitego > 200 mg/dl

stężenie LDL cholesterolu > 130 mg/dl

stężenie HDL cholesterolu:

mężczyźni 34 -31 mg/dl (<35 mg/dl)

kobiety 44 - 41 mg/dl (<45mg/dl)

stężenie trój glicerydów > 150 mg/dl

HDL/cholesterol całkowity < 20 %

Istotną rolę w profilaktyce chorób krążenia odgrywa właściwa dieta. Dieta jest również najważniejszym sposobem redukcji umiarkowanie wysokiego stężenia cholesterolu we krwi.

Najważniejsze dotyczą ilości tłuszczu w diecie i zawartości antyoksydantów w spożywanych pokarmach.

Zawartość i proporcje jedno -, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie wyraźniej wpływają na poziom cholesterolu we krwi niż całkowita zawartość tłuszczu w diecie.

NASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE ( SFA)

- podwyższają poziom cholesterolu całkowitego w surowicy

- powodują wzrost stężenia LDL cholesterolu

- zwiększają krzepliwość krwi

- zmniejszają elastyczność błon

Źródło: przetwory mleczne, masło, olej kokosowy i palmowy, smalec, łój, tłusta wołowina i wieprzowina, kiełbasy, pasztety, boczek.

JEDNONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE (MUFA)

- obniżają stężenie cholesterolu całkowitego

- obniżają stężenie cholesterolu LDL w surowicy

- nie wpływają na poziom triglicerydów

- nie obniżają poziomu HDL cholesterolu

Głównym kwasem jednonienasyconym w diecie jest kwas oleinowy (oliwa, olej rzepakowy, w mniejszych ilościach w oleju arachidowym, kukurydzianym, sezamowym, sojowym, orzechach), w dużo mniejszych ilościach występuje kwas palmitooleinowy (przetwory mleczne, mięso wędliny)

Pełnią rolę ochronną w rozwoju miażdżycy, bowiem działają odwrotnie niż nasycone kwasy tłuszczowe. Działanie to jest najsilniejsze, jeśli jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi zastąpimy część SFA

WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE n-6 (PUFA n-6)

- zmniejszają stężenie cholesterolu frakcji LDL

- nie wpływają na poziom triglicerydów

- zmniejszają skłonność do zakrzepów

- łagodnie obniżają podwyższone ciśnienie tętnicze

Bogatym źródłem kwasu linolowego jest olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, arachidowy, z pestek winogron, migdały, orzechy włoskie

Podobnie jak w przypadku pozostałych PUFA, zbyt wysokie ich spożycie może niekiedy wywołać niekorzystne efekty w postaci np. obniżenia stężenia cholesterolu frakcji HDL, nasilenia procesów zapalnych, zwiększenia ryzyka nowotworu piersi.

WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE n-3 ( PUFA n-3)

- zmniejszają podwyższone stężenie triglicerydów w surowicy krwi

- zmniejszają skłonność do zakrzepów

- łagodnie obniżają podwyższone ciśnienie tętnicze

- w ilościach zalecanych do spożycia nie wpływają na stężenie cholesterolu

Kwas alfa-linolenowy występuje w błonach chloroplastów roślin, w mniejszej ilości w nasionach i olejach. Dobrym źródłem jest olej rzepakowy, sojowy, z zarodków pszennych, kukurydziany, lniany i orzechy włoskie. Kwasy EPA (eikozapentaenowy) i DHA (dokozaheksaenowy) -w rybach i owocach morza.

Wysokie dawki PUFA omega-3 w postaci suplementów diety mogą być podawane tylko pod kontrolą lekarza (kwasy te zwiększają podatność LDL na modyfikację oksydacyjną, mogą więc nasilać skłonność do krwawień i upośledzać tolerancję glukozy)

Wskaźnikami świadczącymi o jakości i proporcjach kwasów tłuszczowych w diecie jest stosunek P : S (procentowy udział energii z kwasów tłuszczowych wielonienasyconych-P do nasyconych -S), który powinien wynosić 0,9 - 1.

IZOMERY TRANS NIENASYCONYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH

- podnoszą w osoczu krwi stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL

- obniżają stężenie cholesterolu HDL

- działają więc silniej aterogennie niż nasycone kwasy tłuszczowe

Za główne źródła izomerów trans uważa się margaryny, wyroby cukiernicze i piekarnicze, przekąski (krakersy, herbatniki, chipsy) produkty gotowe do spożycia (gotowe dania, półprodukty, sosy i zupy w proszku, sosy do grilla itp.), żywność typu fast food i inne produkty smażone w głębokim tłuszczu.

FITOSTEROLE

- hamują wchłanianie cholesterolu w jelicie cienkim :

- poprzez kompetytywne zajmowanie miejsca w cholesterolu w micellach

- poprzez hamowanie estryfikacji cholesterolu w enterocytach, co uniemożliwia jego transport zwrotny do krwi w postaci chylomikronów

sterole w największych ilościach występują w olejach roślinnych, roślinach strączkowych, nasionach sezamu i słonecznika, orzechach, płatkach zbożowych i pieczywie z mąk gruboziarnistych.

BŁONNIK POKARMOWY

- tworzy w jelicie wraz z wodą żel, utrudniający wchłanianie glukozy

- obniża stężenie cholesterolu w surowicy, poprzez zwiększone wydalanie kwasów żółciowych z kałem i hamowanie syntezy cholesterolu

- oporna skrobia i nietrawione oligosacharydy (insulina, fruktooligosacharydy), co upośledza syntezę cholesterolu w wątrobie

Działanie takie wykazuje głównie frakcja rozpuszczalna błonnika pokarmowego. Zaleca się większe spożycie warzyw, zwłaszcza strączkowych, korzeniowych, owoców cytrusowych, jabłek i innych owoców bogatych w pektyny (agrest, owoce jagodowe) oraz produktów z jęczmienia, owsa czy kukurydzy.

BIAŁKO

U osób dorosłych wysokie spożycie białka wiąże się na ogół z wysoką konsumpcją produktów pochodzenia zwierzęcego, co sprzyja jednoczesnej wysokiej podaży nasyconych kwasów tłuszczowych. U pacjentów z hiperlipidemią zamiana białek zwierzęcych na białko sojowe może powodować zmniejszenie stężenia cholesterolu i triglicerydów we krwi. Wpływ rodzaju białka w diecie na stężenie cholesterolu we krwi zależy od jego składu aminokwasowego. Dieta wysokobiałkowa (białka mięsa, mleka i jaj) szczególnie przy niedostatecznej podaży witamin z grupy B, prowadzi do zaburzeń metabolizmu metioniny i powstawania hiperhomocysteinemii, którą uważa się za niezależny czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca.

W diecie przeciwmiażdżycowej zaleca się spożywanie białka roślinnego, charakteryzującego się niskim poziomem metioniny i dużą zawartością witamin.

CUKRY PROSTE

Zwiększeniu udziału w diecie węglowodanów łatwo przyswajalnych (sacharoza, laktoza, fruktoza) towarzyszy:

- zwiększenie stężenia trójglicerydów

- zmniejszenie stężenia cholesterolu frakcji HDL we krwi

Diety niskotłuszczowe (< 20 % energii z tłuszczu), w których tłuszcz został zastąpiony węglowodanami, mogą u niektórych osób zwiększać stężenie tri glicerydów i zmniejszać stężenie cholesterolu HDL. Dieta bogata w węglowodany złożone powinna być jednocześnie dietą bogato resztkową, o minimalnym udziale nie tylko cukrów prostych, ale i produktów będących źródłem łatwo przyswajalnych węglowodanów.

ANTYOKSYDANTY POKARMOWE (witamina E, C i beta-karoten)

- produkty bogate w witaminę C: papryka, natka pietruszki, brukselka, kalarepa, brokuły, kapusta, kalafior, szpinak, cykoria, fasolka szparagowa, rzodkiewka, gujawa, owoce dzikiej róży, czarne porzeczki, truskawki, kiwi, grejpfruty, cytryny, pomarańcze, porzeczki czerwone i białe, agrest, maliny

- produkty bogate w witaminę E: oleje roślinne, margaryny, orzechy, nasiona, kiełki

- produkty bogate w beta-karoten: marchew, papryka, pomidory, dynia, morele, brzoskwinie, mango, natka pietruszki, boćwina, brokuły, brukselka, fasolka szparagowa, cykoria, sałata, szczypiorek, szpinak, keczup.

Zalecenia żywieniowe

Podstawą zapobiegania i leczenia miażdżycy jest stosowanie zalecanej diety:

Zaleca się:

Tłuszcz całkowity 15 - 30% energii
kwasy tłuszczowe nasycone <7% energii
kwasy tłuszczowe wielonienasycone 6-10 % energii
omega 3  2% energii
omega 6 5-8% energii
kwasy tłuszczowe trans < 1 % energii
węglowodany 55 - 60% energii
wolne cukry <10 - 15% energii
cholesterol < 300 mg dziennie
chlorek sodu < 5 g dziennie
owoce i warzywa > 400 g dziennie

POWYŻSZE CELE MOŻNA ZREALIZOWAĆ POPRZEZ :

- zmniejszenie spożycia tłuszczów zwierzęcych-masła, produktów mlecznych i mięsnych o dużej zawartości tłuszczu, smalcu, słoniny i jaj

- zwiększenie spożycia żywności pochodzenie roślinnego-warzyw, szczególnie strączkowych, produktów zbożowych, mniej przetworzonych i owoców, jak też ryb (2-3 razy w tygodniu porcja ryby) chudego drobiu i mięsa, przetworów mlecznych o mniejszej zawartości tłuszczu oraz olejów roślinnych i orzechów

PROGRAMY PROFILAKTYCZNE

- modelowy program - Narodowy Program Edukacji Cholesterolowej USA ( National Education Cholesterol Program NCEP) którego założenia oparte są na zaleceniach Nutrition Commetee of American Heart Assocation )

- w Polsce - Narodowy Program Profilaktyki Cholesterolowej powołany w 1987 przez ministra zdrowia i opieki Społecznej z inicjatywy Instytutu Żywności i Żywienia (prof. W.Szostak prof. B.Cybulska)

- 10 zasad zdrowego żywienia

- model prawidłowego żywienia-piramida żywienia (piramida zdrowie)

Narodowy Program Edukacji Cholesterolowej USA