Impresjonizm
impresjonizm [fr. impression `odbicie', `wrażenie'], kierunek w sztuce, przede wszystkim w malarstwie, rozwijający się gł. we Francji w latach 70. i 80. XIX w. Jego istotą było dążenie do stworzenia malarstwa ściśle powiązanego z naturą, będącego zapisem subiektywnych, zmysłowych doznań artysty. I. był reakcją na eklektyczny akademizm w malarstwie XIX w.; czynniki, które wpłynęły na i. to m.in.: malarstwo romantyzmu, W. Turnera, J. Constable'a, barbizończyków, G. Courbeta i É. Maneta, oraz barwny drzeworyt jap.;
impresjonizm narodził się we Francji w środowisku młodych malarzy, którzy 1874 urządzili w atelier fot. F. Nadara w Paryżu wystawę; spotkała się ona z wrogim stanowiskiem krytyki, a od tytułu obrazu C. Moneta Impresja — wschód słońca, użytego ironicznie w recenzji przez krytyka L. Leroya, powstała nazwa kierunku; w następnych latach odbyło się jeszcze 7 wystaw impresjonistów; z ponad 50 uczestników twórczą rolę odegrali: Monet, przywódca i najbardziej konsekwentny reprezentant i.(Impresja - wschód słońca, Nenufary, Katedra w Rouen), A. Sisley, C. Pissarro(Bulwar Montmartre nocą) oraz A. Renoir(Czerwone dachy, Huśtawka, Śniadanie wioślarzy), E. Degas(Klasa tańca, Absynt), B. Morisot i M. Cassatt. Wpływ i. zaznaczył się w ostatniej fazie twórczości Maneta(Śniadanie na trawie, Olimpia), i. oddziałał też na P. Cézanne'a, P. Gauguina i V. van Gogha.
Najbardziej charakterystyczną cechą malarstwa i rzeźby impresjonistycznej było dążenie do oddania zmysłowych, ulotnych momentów - "złapania uciekających chwil". Opierał się na przekonaniu, że źródłem efektów kolorystycznych jest gra światła, jego nasilenie i kąt padania.
Generalnie, metodą twórczą impresjonistów był dywizjonizm - polega na ograniczeniu palety barw widma słonecznego. Farby nakładane są plamami "czystych" kolorów, które, obserwowane z pewnej odległości, mieszają się w siatkówce oka widza, tworząc kolory uzupełniające. Uzyskuje się w ten sposób efekt wibracji i świetlistości, niemożliwy do osiągnięcia przy mieszaniu kolorów. Cienie malowali za pomocą zmieszanych kolorów podstawowych, bez użycia czerni. Dywizjonizm jednak nie stał się obowiązującą regułą, gdyż impresjoniści nigdy nie tworzyli formalnej grupy, która by jasno określiła założenia i metody twórcze. W efekcie zasada ta była stosowana mniej lub bardziej dokładnie.
Główne cechy i.: malarstwo plenerowe utrwalające bezpośrednie wrażenia zmysłowe, oparte na wnikliwych studiach nad wzajemnym stosunkiem światła i koloru (których konsekwencją było odrzucenie zasady barw lokalnych i zastąpienie źródła światła grą refleksów), zaznaczali głębię kompozycji jedynie za pomocą barwy swobodna technika mal., nowa konstrukcja obrazu (asymetryczna kompozycja, silne skróty, zbliżenia), szkicowość, prowadząca do stopniowej dematerializacji przedmiotów przez zagubienie modelunku i zatarcie konturów; Impresjoniści operowali jasną, pastelową kolorystyką.
tematyka: pejzaż, martwa natura, rzadziej kompozycje figuralne (scena rodzajowa, a także portret, akt). Artyści często malowali ludzi w ruchu, w trakcie zabawy lub wypoczynku, przedstawiali wygląd danego miejsca przy danym oświetleniu. Jako jedni z pierwszych malowali w plenerze, nie poprawiając swoich dzieł w pracowniach. Jednak ich malarstwo przedstawiało tylko pozytywne strony życia, nie poruszało problemów społecznych, nie zawierało przesłania.
I. odegrał wielką rolę w rozwoju sztuki nowoczesnej; zaznaczył się w różnym stopniu w twórczości artystów wielu krajów (m.in. w Niemczech — M. Liebermann, M. Slevogt; we Włoszech — G. Segantini; w Szwecji — A. Zorn; w Stanach Zjedn. — J.S. Sargent). W Polsce poszukiwania zbieżne z i. zapoczątkował A. Gierymski(Altana). Zdobycze i. przeszczepili do kraju i najpełniej realizowali w latach 1890-94 J. Pankiewicz(Targ na kwiaty przed kościołem Św. Magdaleny w Paryżu, Wóz z sianem, Pejzaż z krzewami) i W. Podkowiński(Nowy Świat, Mokra Wieś, Dzieci w ogrodzie) oraz L. Wyczółkowski(Rybak).
Postimpresjonizm- terminem tym określa się różne zjawiska w sztuce francuskiej na przełomie XIX i XX wieku, wywodzące się z impresjonizmu, ale w dużej mierze odrzucające go. Ramy czasowe określa się też bardziej precyzyjnie jako czas od ostatniej wystawy impresjonistów w 1886 roku do pierwszej wystawy fowistów w 1905 r.
Postimpresjoniści kontynuowali kolorystyczne poszukiwania, a zarazem odrzucili wiele zasad pierwotnego impresjonizmu. Starali się uwolnić obraz od naśladownictwa natury, czyli koncepcji mimesis, kładli nacisk na autonomiczność dzieła malarskiego. Dla wielu artystów postimpresjonizm był punktem wyjściowym w dążeniu do własnego stylu.
Wybitni przedstawiciele tego nurtu to Vincent van Gogh(Słoneczniki, Pole pszenicy z krukami, Taras kawiarni nocą, Gwiaździsta noc), Paul Gauguin(Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?, Żółty Chrystus), Paul Cézanne(cykl Kąpiące się) i Henri Toulouse-Lautrec(Praczka, W Moulin Rouge). Z nurtem tym wiąże się twórczość takich grup malarzy jak neoimpresjoniści(Georges Seurat - Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte, Kąpiący się w Asnieres, Paul Signac - Żółte żagle), nabiści(Paul Sérusier Talizman), szkoła z Pont-Aven. W Polsce terminem postimpresjonizmu określa się kierunki kolorystyczne w malarstwie, zwłaszcza twórczość grupy kapistów(Jan Cybis Martwa natura czerwona).
Neoimpresjonizm - kierunek w malarstwie francuskim, zapoczątkowany ok. roku 1880 przez Georges'a Seurata i dążący do zreformowania impresjonizmu poprzez zastąpienie lirycznej improwizacji ścisłą metodą budowania obrazu z wykorzystaniem naukowych zdobyczy optyki, analizy światła i koloru, fizjologii i psychologii widzenia. W płótnach swych stosowali zasadę dywizjonizmu i technikę pointylizmu polegająca na budowaniu kompozycji obrazu poprzez zapełnianie gęsto rozmieszczonymi, różnobarwnymi punktami i kreskami kładzionymi na płótno czubkiem pędzla(Seurat La Parade).
Nabizm - kierunek w sztuce trwający od 1888 do 1899, powstały we Francji, organizatorem którego był Paul Sérusier. Tworzyli go nabiści stanowiący awangardową grupę artystyczną.
Nazwa pochodzi od hebrajskiego słowa nabis oznaczającego proroka. Swoje obrazy umieszczali m.in. na wystawach Związku Artystów Niezależnych, w galerii Le barc de Boutteville. W marcu 1899 odbyła się ostatnia wystawa tejże grupy.
Kapizm, zwany też koloryzmem, to kierunek malarski, który wykształcił się i zdominował polską sztukę w drugiej dekadzie dwudziestolecia międzywojennego. Koloryści w swoich obrazach chętnie ukazywali naturę, krajobrazy, pejzaże oraz malowali portrety. U nich kolor przeważał nad całą konstrukcją, był głównym odnośnikiem do nastroju dzieła. Jak sami mawiali - kształtowali formę kolorem. Nie używali czarnej barwy, światło przedstawiali ciepłymi barwami, natomiast cienie zaznaczali chłodnymi odcieniami. Malowali w sposób prosty, unikając symboliki, dwuznaczności i wpływów historii czy literatury.
Ekspresjonizm
Ekspresjonizm( łac. expressio 'wytłoczenie; wyrażenie' od exprimere) kierunek w sztukach plast. związany z ówczesnymi awangardowymi prądami (np. dadaizmem, fowizmem, futuryzmem) rozwijający się od ok. 1910 do pocz. lat 30., gł. w Niemczech i stamtąd oddziałujący na inne kraje;
gł. cechy: subiektywizm przez spontaniczne wyrażanie przeżyć wewn., tendencje mistyczne i krytyka współcz. cywilizacji, posługiwanie się brutalnym kontrastem, karykaturą i groteską, celowe deformowanie zewn. obrazu świata.
Bezpośrednimi prekursorami ekspresjonizmu byli V. van Gogh, H. Toulouse-Lautrec, J. Ensor i E. Munch(Krzyk); ekspresjoniści nawiązywali m.in. do sztuki społeczeństw pierwotnych i sztuki dziecięcej, do średniow. rzeźby, sztuki lud., fowizmu i symbolizmu.
Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu.Ogólną tendencją było przywiązywanie dużej wagi do formy, rezygnacja z wiernego odtwarzania rzeczywistości na rzecz wnikliwej analizy przeżyć wewn. i spotęgowania siły wyrazu (ekspresji). Rozwinęła się grafika (zwł. drzeworyt). Cechy charakterystyczne to ostro zamalowywane kontury przedmiotów; stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych (dysonansowych) zestawieniach, użycie aktywnych faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji, lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm); niekiedy ważniejsza forma niż treść obrazu; koncentracja, oszczędność, ogromna siła, starannie skomponowana forma, patos wyrażający wewnętrzne napięcie; egzaltacja, deformacja, paroksyzm.
Ośrodkiem ruchu było ugrupowanie Die Brücke (E.L. Kirchner, E. Heckel, K. Schmidt-Rottluff, E. Nolde, M. Pechstein) i Der Blaue Reiter (W. Kandinsky(Błękitny Jeździec), F. Marc (Niebieski koń), A. Macke (Drzewo w Kornfeld)); z ekspresjonizmem byli związani także P. Modersohn-Becker, O. Kokoschka, E. Barlach, K. Hofer. Ekspresjonizm rozwinął się też we Francji (fowiści, malarze z École de Paris-M. Chagall(Narzeczeni z wieżą Eiffela, Trzy świeczki, Kochankowie w świetle księżyca)), Belgii (C. Permeke, F. Mesereel), Polsce (m.in. ugrupowania Formiści , Bunt), Holandii, Hiszpanii, a także w obu Amerykach (m.in. w Brazylii i Meksyku).
W Polsce ekspresjonizm reprezentowany był przez formistów (A. Pronaszko, Z. Pronaszko, F. Czyżewski(Salome), A. Zamoyski(Ich dwoje,Akt), L. Chwistek, K. Winkler, St.I. Witkiewicz i inni). Artyści ci uprawiali sztukę silnie zrytmizowaną, wynikającą z wyobraźni konstrukcyjnej. Formalnie najbardziej byli zbliżeni do futurystów (futuryzm). Wywarli długotrwały wpływ na malarstwo polskie XX w.
Ekspresjonizm - w architekturze kierunek o cechach zarówno modernistycznych, jak i sprzecznych z modernizmem, rozwijający się w latach 1910-1935 w Europie, mający też swój odpowiednik w Stanach Zjednoczonych, gdzie bywa zazwyczaj określany jako Art Deco. Dla ekspresjonizmu charakterystyczne było silne podkreślanie kierunku pionowego lub poziomego, tworzenie dynamicznych form w celu wywołania wrażenia strzelistości, nowoczesności, czy prędkości w jakiej budynek funkcjonuje. Plastyczne formy czerpano z natury jak również nawiązywano do elementów gotyckich.