Rozwój felietonistyki na świecie
Historia felietonistyki liczy prawie trzy wieki. Pierwsze teksty, noszące ślady „stylu felietonowego”, jednak jeszcze nienazwane felietonami, znalazły się w periodyku „Spectator” w latach 1711-1714 - ich autorami byli J. Addison i R. Steele. Termin felieton zaczął być używany w 1803 roku, kiedy Julien Louis Geoffroy we francuskim czasopiśmie „Journal des débats” przeprowadził eksperyment, który polegał na przedłużeniu o dodatkową kartkę kolumny gazety, na której zamieścił dodatek literacko-rozrywkowy. Termin felieton pochodzi od francuskiego feuille, co oznacza liść, feuilleton natomiast to „kartka złożona na czworo”. Nazwa ma związek z faktem, iż ów dodatek był oddzielony od górnej części tekstu typograficzną kreską i funkcjonował jako odrębna graficznie i redakcyjnie całość. Nazwa felieton dotyczyła zatem pewnego fragmentu czasopisma, w którym znaleźć się mogły określone treści. Wkrótce pojawiły się autonomiczne teksty, które dalej funkcjonowały w tej odciętej kreską przestrzeni gazety, ale już same nazywane były felietonami. Były to przede wszystkim relacje z podróży, opowiadania, recenzje, repertuar teatrów, przegląd mody, ogłoszenia. Stasiński wspomina, że na początku XIX wieku felietony były stałym działem w gazecie codziennej, w którym zamieszczano dla rozrywki czytelników wiadomości kulturalne, podawane w lekki sposób. Zapotrzebowanie na ten rodzaj tekstu rosło, ponieważ w prasie stawał się powoli odczuwalny nadmiar informacji. Ponadto felieton, z racji swojego lekkiego, przyjemnego charakteru, przyciągał nowych czytelników. Zaczęła się też wkrótce zmieniać tematyka poruszana w felietonach - zaczął dominować model mozaikowości, co czyniło felieton nieprzewidywalnym i pozwalało często dawać wrażenie nowości, zapobiegając znudzeniu. Dawało to także wrażenie wolności, ponieważ dobór tematu był dowolny i zależny od autora. Felieton był też - jak pisze Stasiński - intrygujący przez to, że łamał linearność lektury - wymagał rozkładania ciągów tekstowych zgodnie z graficznymi sugestiami i ponownego ich składania na nowych, kontekstualnych zasadach, w celu zrozumienia całości. Felieton pozwalał także złamać instytucjonalność i sformalizowanie tekstów zamieszczanych w prasie. Odcięcie felietonu kreską sugerowało, i tak było w rzeczywistości, jego nieoficjalny charakter.
Rozwój felietonistyki w Polsce
W Polsce, podobnie jak we Francji, stosowano termin felieton na określenie zarówno różnych „drobiazgów” zamieszczonych pod kreską w czasopismach, jak też konkretnych tekstów, dających się wyodrębnić spośród innych na podstawie specyficznych cech zewnętrznych i wewnętrznych.
Zbigniew Mitzner podaje, że pierwsze teksty, mające charakter felietonów, ale nie występujące jeszcze pod tą nazwą, to utwory Krasickiego i Bohomolca, drukowane na łamach „Monitora” (1765-1784). Te żartobliwe utwory łączyły w sobie tematykę rozrywkową, anegdoty i przeglądy mód paryskich. Podobne formy felietonowe znalazły się w „Kuźnicy”, piśmie z okresu Sejmu Wielkiego. W „Wiadomościach Brukowych” (Wilno, 1816-1822) zamieszczano teksty felietonowe, które dotyczyły już nie tematów rozrywkowych, ale politycznych, obyczajowych, filozoficznych i oświatowych.
W połowie XIX wieku felieton był już znanym terminem. Został także stałym elementem prasy satyrycznej. Obecny był w takich tytułach jak „Pszonka” na emigracji, „Wolne Żarty”, „Mucha” i „Sowizdrzał” w Królestwie, „Diabeł” w Krakowie. Felietony o tematyce niesatyrycznej zamieszczały „Dziennik Literacki” (Władysław Łoziński), „Dziennik Poznański” (powieści Kraszewskiego w odcinkach, felietony Władysława Rabskiego i Stanisława Koźmiana), „Prawda”, „Goniec Polski”. Ten ostatni zasługuje na szczególną uwagę, jako że w nim w 1851 roku Cyprian Norwid opublikował tekst pt. O felietonie felieton, w którym próbował charakteryzować gatunek. Do ważnych pozycji należą także: „Kurier Warszawski”, „Niwa”, „Kurier Codzienny” oraz „Tygodnik Ilustrowany”, w których przez 37 lat publikował swoje kroniki Bolesław Prus. Kroniki Prusa brały pod uwagę aktualne tematy, które mogły interesować czytelników, a pisane były lekkim, dowcipnym językiem. Gatunek uprawiany przez tego pisarza był formą bardzo zbliżony do tego, czym jest dzisiejszy felieton. Nawet sam Prus, wypracowawszy już swój warsztat, zawarł jego główne założenia w Uwagach nad pisaniem felietonu.
XX wiek to dalszy rozwój polskiej felietonistyki. Na jego początku felietony zamieszczano przede wszystkim w „Liberum Veto” w Krakowie. W dwudziestoleciu międzywojennym felietony pisano w „Szczutku”, „Cyruliku” i w końcu w „Szpilkach”, które również przodowały w satyrze w Polsce Ludowej. Felietony w Polsce Ludowej odnaleźć można także w „Trybunie Ludu”, „Życiu Warszawy”, „Przekroju” i wielu innych.
PYTANIA DO TEKSTU:
Zaznacz te zdania, w których mowa o niekonsekwencjach występujących w przytoczonym tekście:
a) pomieszanie cudzysłowów: w tekście są zastosowane różne ich rodzaje
b) niekonsekwentnie zastosowane są pochylenia - nie wszystkie słowa w metatekście (te, o których się mówi) są pochylone
c) niekonsekwentnie podawane są liczebniki porządkowe (z kropką, bez kropki itd.)
d) panuje pomieszanie w podawaniu tytułów naukowych autorów
e) niekonsekwentna pisownia nie z imiesłowami odmiennymi
f) panuje pomieszanie przy podawaniu tytułów czasopism (cudzysłów, pochylenia)
g) niekonsekwencja w wyróżnianiu pewnych fragmentów tekstu (np. nagłówków: bold, podkreślenie, zwykła czcionka)
h) panuje pomieszanie przy sposobie podawania imion i nazwisk (raz samo nazwisko, raz imie i nazwisko itd.)
i) niekonsekwentnie podawane są skróty lub całe nazwy słów (rok, wiek, r., w.)
Możdżonek A., Mistrzowie felietonu, Warszawa 1999, s. 5.
Ibidem.
Por. Chudziński E., Felieton. Geneza i ewolucja gatunku, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Bauer Z., Chudziński E., Kraków 2000, s. 197.
Por. Wojtak M., Gatunki prasowe, Lublin 2004, s. 203. Wojtak pisze tu, że forma i tematyka ówczesnych felietonów odbiegały znacznie od dzisiaj znanych. Dziś zapewne tego typu teksty opatrzono by nagłówkiem „Rozmaitości”.
Stasiński P., op.cit., s. 6.
Por. Chudziński E., op.cit., s. 198.
Mitzner Z., Felieton, [w:] Teoria i praktyka dziennikarstwa, red. Golka B., Kafel M., Mitzner Z., Warszawa 1964, s. 130.
Ibidem, s. 131.
Ibidem, s. 132.
Chudziński E., op.cit., s. 198.
Ibidem, s. 204.
Ibidem.