Formy i metody pracy korekcyjno-wyrównawczej z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu

Czytanie jest jedną z najwyższych funkcji
ludzkiego mózgu- ze wszystkich stworzeń
na ziemi, tylko ludzie umieją czytać.
Czytanie jest jedną z najważniejszych funkcji
w życiu, ponieważ praktycznie cała nauka
opiera się na umiejętności czytania….
G. Doman

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja) są wynikiem nieharmonijnego rozwoju funkcji psychoruchowych (wzrokowej, słuchowej i ruchowej), ich opóźnieniem w stosunku do wieku dziecka i jego inteligencji, przy dobrej sprawności intelektualnej oraz nieuszkodzonych narządach wzroku i słuchu. Zaburzenia te uniemożliwiają opanowanie umiejętności czytania we właściwym czasie podczas nauki w szkole, gdyż stosowane tam metody są nieskuteczne, nie uwzględniają bowiem indywidualnych różnic rozwojowych. Dzieciom ze specyficznymi trudnościami potrzebna jest specyficzna pomoc psychologa lub pedagoga. Będzie ona szczególnie owocna, gdy sojusznikiem w pracy z dzieckiem staną się rodzice. Dziecko z trudnościami w czytaniu
i pisaniu pozbawione sukcesów w nauce jest zazwyczaj zahamowane, zalęknione. Łatwo zniechęca się w pracy i unika podejmowania nowych zadań.

Osiągnięcia naukowe w dziedzinie psychologii wykazały, że u podłoża umiejętności czytania leżą dwa podstawowe, integralnie z sobą związane procesy - analiza i synteza zarówno w sferze słuchowej (wyodrębnianie i łączenie głosek), jak i w sferze wzrokowej (wyodrębnianie i łączenie liter). Czytając dziecko przetwarza znaki literowe w odpowiadające im głoski i łączy je w sensowną całość. Pisząc zaś (ze słuchu), dzieli wyraz na poszczególne głoski, które przekłada kolejno na znaki graficzne.

W pracy korekcyjno - wyrównawczej muszą być uwzględniane podstawowe zasady pedagogiczne. Przebieg pracy z dzieckiem zależy przede wszystkim od tego jakie zaburzenia u niego występują. Przy zaburzeniu tylko analizy i słuchowej główny nacisk musimy położyć na ćwiczenie tego procesu. Możemy jednak w dużym stopniu ułatwić dziecku początkowe ćwiczenia przez odpowiednie skojarzenia wzrokowe. Przy zaburzeniu analizy i syntezy wzrokowej wprowadzamy więcej zajęć usprawniających spostrzeganie wzrokowe, przy czym pomocą może tu być dobra analiza słuchowa. Trudniejsza jest praca z dzieckiem, gdy zaburzona jest sprawność dwóch - trzech analizatorów. Nie rzadko występuje równoczesne zaburzenie analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej. Bardzo często zaburzenia spostrzegania wzrokowego wiążą się z zaburzeniami percepcji kinestetyczno - ruchowej i w tych przypadkach konieczne jest stosowanie wielu różnych ćwiczeń usprawniających poszczególne procesy i ich koordynację. Nauczyciel w pracy powinien w miarę możliwości pracować indywidualnie z każdym dzieckiem, stawiać zadania dostosowanego możliwości dziecka i zapewnić mu warunki do poprawnego wykonywania ćwiczeń. Ważne jest powolne systematyczne przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych, od poostrzysz do bardziej złożonych, dostosowanie czasu trwania poszczególnych ćwiczeń do wydolności dziecka, a także do mobilizowania dziecka do wykonywania zadań poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń.

Z dzieckiem pracujemy na materiale graficznym oraz na materiale literowo-wyrazowym. Pierwsze z nich mają charakter relaksacyjno - wypoczynkowy, jednak odgrywają również istotną rolę terapeutyczną, angażując te funkcje psychomotoryczne, które w nauce czytania i pisania są ważne. Wykorzystujemy je w dowolnym momencie zajęć, najlepiej, gdy dziecko czuje się zmęczone. Celem działań korekcyjno- wyrównawczych ,organizowanych dla dzieci z normą intelektualną ,ale nieharmonijnie rozwijających się, jest:

1. stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka,

2. wyrównywanie dysharmonii rozwojowych, korygowanie zaburzonych funkcji, a tym samym ułatwienie dziecku opanowania umiejętności czytania i pisania przez: ćwiczenie koordynacji uwagi, rozwijanie spostrzegawczości, usprawnianie koordynacji wzrokowo- ruchowej i sprawności manualnej, rozwijanie percepcji słuchowej, kształtowanie umiejętności porównywania, segregowania i samokontroli.

3. ułatwienie dzieciom opanowania tych wiadomości, umiejętności, które są przewidziane programem nauczania.

4. zapobieganie powstawaniu wtórnych zaburzeń emocjonalnych w zachowaniu

5. wyrobienie u dzieci tych cech osobowości, które warunkują dalsze samodzielne funkcjonowanie w systemie szkolnym; rozbudzanie zainteresowań i wyrobienie właściwej motywacji do nauki.

Wymienione cele mogą być osiągnięte jedynie poprzez wczesne wykrycie zaburzeń rozwojowych oraz szybkie prowadzenie działań korekcyjnych. Musimy pamiętać, że każdorazowe zajęcia powinny zawierać ćwiczenia usprawniające zaburzone procesy, ćwiczenia z zakresu czytania i pisania oraz ćwiczenia relaksacyjne.

Ćwiczenia usprawniające manualnie.

Do nich zaliczamy:

1. techniki przestrzenne:

- układanki z koralików, patyczków, wełny i innych tworzyw,
- układanki i gry z prawidłami, zabawy konstrukcyjne( przybijani),
- orientowanie się w kierunkach związanych z własnym ciałem,
- lepienie ( ugniatanie , wałkowanie, układanie na sylwetkę postaci ludzkiej plasteliny, lepienie zwierząt, toczenie kulek, ozdabianie tekturowych talerzyków),
- wycinanie ( ciecie papieru wzdłuż linii prostej, falującej, łamanej, wycinanie figur, obrazków do składania, wycinanie z różnych materiałów,
- majstrowanie jako scalanie różnych elementów i technik, wykonywanie prac konstrukcyjnych,

2. techniki płaskie:

- malowanie jednocześnie obydwiema rękami na dużych arkuszach papieru, malowanie palcami, pędzlem, watą, zamalowywanie dużych płaszczyzn od strony lewej do prawej, malowanie linii falistych, poziomych, pionowych, łamanych, kółek, malowanie flamastrami, domalowywanie brakujących elementów,
- rysowanie : kredą, zabawy ruchowo- graficzne: odtwarzanie dynamicznego ruchu, rys. wg instrukcji, wodzenie palcem po wzorze, rys. ołówkiem, patykiem, świecą, tuszem, kalkowanie, wydzieranie łatwych kształtów np. piłek, komponowanie z kolorowych pasków,
- stemplowanie: tworzenie różnych kompozycji, szlaczków, przedmiotów,
- wyszywanie na tekturze i materiale wg wzoru i własnych pomysłów,

3. ćwiczenia graficzne:

- kreślenie linii poziomych, kolistych, falistych, zamkniętych, łączenie liniami wyznaczonych punktów,
- obrysowywanie szablonów figur i ich kolorowanie,
- kopiowanie przez kalkę kształtów literopodobnych,
- pisanie pojedynczych elementów graficznych i literopodobnych, rysowanie szlaczków wg wzoru.

Ćwiczenia usprawniające funkcje wzrokowe.

Czynności czytania i pisania wymagają umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej, które to operacje warunkują prawidłowe spostrzeganie liter.

1. Ćwiczenia spostrzegania na materiale konkretnym, są to:

- rozpoznawanie treści obrazków w dowolnym czasie, w krótkich ekspozycjach,
- dobieranie jednakowych obrazków,
- segregowanie w grupy tematyczne,
- wyszukiwanie różnic, szczegółów,
- układanie obrazków po lewej i po prawej stronie, dobieranie części do całości, układanie w oparciu o zapamiętany wzór,
- uzupełnianie brakujących elementów w rysunkach, obrazkach,

2. Ćwiczenia spostrzegania na materiale abstrakcyjnym:

- rozpoznawanie figur płaskich, dobieranie jednakowych figur,
- dzielenie większej figury na mniejsze,
- różnicowanie względem kształtu, wielkości, koloru, kierunku, położenia,
- tworzenie zbiorów wg jednej lub wielu cech,

3. Ćwiczenia na materiale literowym:

- dobieranie par jednakowych liter, segregowanie, dobieranie liter wielkich do małych, obrysowywanie szablonów liter,
- lepienie z plasteliny, wyszukiwanie takich samych sylab,
- segregowanie wyrazów- takich samych,o takiej samej liczbie głosek, z samogłoską, z określoną spółgłoską,
- różnicowanie liter podobnych n-u, b-d, b-p,
- tworzenie wyrazów rozpoczynających się taką sama sylabą, uzupełnianie brakujących liter, sylab w wyrazach,
- uzupełnianie zdań z lukami, układanie zdań pojedynczych,
- czytanie wyrazów z rozsypani i układanie zdań,
- podział zdań na wyrazy, dobieranie zdań do obrazka,
- uzupełnianie zdań obrazkami lub wyrazami, układanie tekstu w oparciu o ilustrację i czytanie głośne całymi wyrazami.

Ćwiczenia usprawniające funkcje słuchowe

1. Ćwiczenia oparte na materiale eksponowanym wzrokowo- słuchowym i na czynnościach ruchowych:

- odtwarzanie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym
- wystukiwanie rytmu klockiem, na bębenku
- graficzne odtworzenie rytmu za pomocą kresek, kółek
- różnicowanie dźwięków oparte na muzyce i rytmie
- różnicowanie tonów , tempa, dźwiękach opartych na mowie, analiza i synteza wyrazowa zdań: dzielenie zdań prostych na wyrazy
- licznie wyrazów
- układanie zdań do obrazków, układanie zdań o podanej liczbie wyrazów
- dzielenie wyrazów na sylaby i synteza tych sylab
- ustalanie pozycji danej sylaby w wyrazie
- układanie wyrazów z sylab
- zmiana wyrazów przez dodanie lub odjęcie sylaby, analiza i synteza głoskowa wyrazów
- wyodrębnianie głosek w nagłosie, sródgłosie i wygłosie
- układanie wyrazów z sylab
- czytanie sylab, wyrazów, tekstów

W doborze ćwiczeń usprawniających funkcje słuchową zwrócić należy szczególna uwagę na takie, które doskonalą umiejętność rozpoznawania dźwięków, dokonywania analizy i syntezy głosek, ich identyfikacje w różnych pozycjach wyrazu i różnicowanie głosek opozycyjnych, bliskich słuchowo i artykulacyjnie.

Bardzo ważnym czynnikiem warunkującym powodzenie dziecka w nauce jest sprawność motoryczna, która odgrywa istotna rolę m. in. w czynnościach pisania. Należy tu wspomnieć o lateralizacji, jako ważnym czynniku rozwoju ruchowego dziecka. Lateralizacja czyli stronność, funkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała, związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. U większości ludzi zaznacza się przewaga prawej strony ciała nad lewą jest to lateralizacja jednorodna prawo stronna. Gdy cała lewa strona ciała zarówno ręka noga jak i oko pracuje sprawniej niż strona prawa to mówimy o lateralizacji lewo stronnej. Obok zjawiska dominacji jednorodnej zdarzają się dominacje niejednorodne, czyli skrzyżowanej. Możemy również spotkać lateralizację nieustaloną czyli słabą. Dziecko z zaburzeniami procesu lateralizacji myli litery o podobnych kształtach, zmienia kolejność, zniekształca graficznie litery, ma wolne tempo czytania, odczytuje wyrazy od prawej do lewej, słabo orientuje się w przestrzeni, kierunku.

Ćwiczenia usprawniające motorykę ogólną

1. Zabawy rzutne i zręcznościowe.
2. Biegi i skoki.
3. Zabawy i ćwiczenia rozluźniające napięcie mięśniowe.
4. Ćwiczenia relaksacyjne.
5. Zabawy na lokalizację i orientacje w przestrzeni.

Jedna z metod stosowanych w nauce czytania i pisania jest metoda „dobrego startu”, która łączy w sobie trzy elementy: wzrokowy w postaci wzorów graficznych, słuchowy w postaci piosenek, ruchowy, czyli wykonywanie określonych ruchów zgodnie z rytmem piosenki.

W każdym zajęciu występują 3 rodzaje ćwiczeń:

1. Ćwiczenia ruchowe
2. Ćwiczenia ruchowo- słuchowe
3. Ćwiczenia ruchowo- słuchowo- wzrokowe

Należy również wspomnieć o zabawach i grach literowych, które utrwalają graficzne obrazy i akustyczne brzmienie liter, sylab, wyrazów i zdań, rozwijają mowę i wymowę oraz związki miedzy mową a myśleniem. Dziecko uczestniczy we współdziałaniu, rozładowuje napięcie, odpowiada nie tylko za swój los, obserwuje i analizuje wydarzenia, potrafi zgodnie współżyć i działać. Wszelka praca z dzieckiem przyniesie oczekiwane efekty jeżeli będziemy pamiętać o takim postępowaniu, które usuwa lęk, wzmacnia psychicznie, wyzwala możliwości.

Literatura

T.Gąsawska, Z. Pietrzak-Stępkowska: „Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu”
J. Jastrząb: „Usprawnienie funkcji percepcyjno-motorycznych dzieci dyslektycznych”
H. Skibińska: „Praca korekcyjno kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu”
B. Zakrzewska: Zestaw zeszytów

Opracowała: Marta Klesyk

1

---