„W magicznym świecie baśni”.
Autorski program wychowawczo-terapeutyczny - Dorota Sękowska.


WSTĘP-znaczenie baśni w życiu dziecka.

    „Baśń to elementarz, z którego dziecko uczy się czytać we własnym umyśle, elementarz napisany w języku obrazów. Jest to jedyny język, dzięki któremu możemy zrozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie”. (B.Bettelheim „Cudowne i pożyteczne”...)
    Klasyczna baśń mówi o ważnych, dorosłych sprawach w przystępny dla dziecka sposób. Opowiada o sensie życia jednoznacznie rozstrzygając dylematy moralne, ukazuje sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach, pomaga poznać własne uczucia. Sięgając do emocji i ukrytych lęków, baśń pozwala dziecku poczuć je, poznać i oswoić się z nimi. Poprzez symboliczne obrazy prowadzi krok po kroku ku dojrzałości.
    Dla dziecka lalka czy przytulanka nie są tylko przedmiotami do zabawy. To obdarzeni przez dziecięcą fantazję życiem, partnerzy do przeżywania przygód. Dziecko zdaje sobie sprawę z istnienia różnicy między realnym, a nierealnym światem. Jednak woli w czasie zabawy o tym nie pamiętać, gdyż tylko w wymyślonym świecie wszystko może się zdarzyć. Tu można sprawdzić własną wolę i siłę. Tu zwierzęta i przedmioty mogą mówić.
    Konwencja fantastyczna baśni pozwala na przekazanie treści, które trudno byłoby wyjaśnić w sposób realistyczny.
    Bohaterowie bajek aktywnie pokonują trudności i przeszkody, są pełni samozaparcia, cierpliwi, wytrwali, wiedzą gdzie szukać w miarę potrzeby pomocy i jak korzystać ze wskazówek innych.
    Baśnie uczą radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Problemy egzystencjalne ukazują w sposób prosty i zwarty, ułatwiając ich zrozumienie. Baśniowe postacie reprezentują określony typ: dobry lub zły. Zło nie zostaje pozbawione atrakcyjności, lecz bohater pozytywny jest bardziej pociągający, przez co dziecko utożsamiając się z nim przejmuje jednocześnie zasady moralne.
    Baśnie dają nadzieję, że nawet słaby może zwyciężyć, jeśli stawi czoło przeciwnościom losu. Skłaniają do rezygnacji z dziecięcej potrzeby zależności, dają poczucie bezpieczeństwa.
    Obok dostarczania przeżyć baśnie kształtują cechy społeczne dzieci, umiejętność życia i działania wśród ludzi, współdziałania z otoczeniem przyrodniczym, roztaczania opieki nad słabszymi, podporządkowania się prawom rządzącym w zespole. Wyrabiają poczucie odpowiedzialności zaufanie, przywiązanie i szacunek dla dorosłych.
    Baśnie kształcą i aktywizują wyobraźnię wpływając na procesy intelektualne oraz emocjonalne.
    Poznawanie baśni z różnych regionów Polski rozszerza orientację w tradycji kulturowej, pogłębia poczucie więzi narodowej, zapoznaje z historią, rozwija uczucia patriotyczne.
    Poznawanie baśni innych narodów odgrywa ważną rolę w procesie nabywania zrozumienia i poszanowania dla innych, uczy tolerancji.
    Baśń służy też kształtowaniu gustów literackich i przygotowuje do odbioru literatury.
    Wiek przedszkolny to poważny okres w życiu dziecka, okres tworzenia się nawyków, kształtowania procesów uczuciowych, umysłowych, charakteru oraz osobowości. Właśnie w tym wieku należy dostarczać dzieciom odpowiedniej lektury, a bajki nadają się do tego wyśmienicie.
    Każde dziecko wykorzysta z baśni to co jest mu w danej chwili najpotrzebniejsze. Zadaniem dorosłych jest pomoc w pracy nad nurtującymi dzieci problemami. Przyswojenie symbolicznego przekazu opowieści ułatwią: rysowanie, wydzieranie, malowanie, lepienie. Dobrze jest też umożliwić dzieciom odegranie fragmentów lub całości baśni, tak jak chcą to same zrobić. Dużo czasu należy poświęcić również na rozmowy nie tylko o baśniach, lecz także o życiu codziennym.
       Badania naukowe wykazują, że 50% możliwości intelektualnych kształtuje się do czwartego roku życia, a działania edukacyjne podejmowane w okresie wczesnego dzieciństwa mogą wywrzeć trwały wpływ na inteligencję, osobowość i zachowania społeczne. Z tego względu zintegrowane programy adresowane do małych dzieci mają zasadnicze znaczenie dla ich rozwoju intelektualnego i psychospołecznego.
    Biorąc to pod uwagę oczekuję, iż mój program autorski przyczyni się do harmonijnego rozwoju oraz wspierania osobowości dzieci , umożliwi prawidłową adaptację i socjalizację w przedszkolu, poszerzy zakres uczuć i przeżyć, nauczy skuteczności działania i umożliwi zaspokojenie naturalnej potrzeby ekspresji naszych wychowanków.


CELE, ZADANIA, OCZEKIWANE UMIEJĘTNOŚCI DZIECI.

    Według obowiązującej „Podstawy programowej...” głównym celem wychowania przedszkolnego jest „wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym . Wynikające z powyższego celu zadania dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka , nauczyciel realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych” :
I.Poznawanie i rozumienie siebie i świata .
II.Nabywanie umiejętności poprzez działanie .
III.Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej i wspólnocie .
IV.Budowanie systemu wartości .
    Podstawa programowa ma charakter otwarty , stwarza możliwość konstruowania różnych programów wychowania przedszkolnego .
    Głównym celem programu wychowawczo-terapeutycznego „W magicznym świecie baśni” jest pomoc dziecku w realizacji jego indywidualnej drogi rozwojowej w relacjach z rówieśnikami i dorosłymi .
    Cele wyprowadzone z „Podstawy programowej ...” i ukierunkowane na dziecko wyznaczają następujące zadania polegające na :
- uczeniu nawiązywania bliskiego i serdecznego kontaktu z innymi osobami
- pomocy w budowaniu pozytywnej samooceny i zaspokajaniu poczucia bezpieczeństwa
- nabywaniu umiejętności identyfikowania i nazywania różnych stanów emocjonalnych
- uczeniu sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami , właściwego reagowania na przejawy emocji innych oraz kontrolowania swoich zachowań
- wdrażaniu do zachowań akceptowanych społecznie , wprowadzaniu w kulturę bycia
- umożliwianiu dziecku odkrywania znaczenia komunikowania się w sposób niewerbalny
- zdobywaniu doświadczeń w mówieniu , słuchaniu i byciu słuchanym
- tworzeniu okazji do wymiany informacji , uczenia , dyskutowania i dochodzenia do kompromisu
- tworzeniu okazji do pełnienia przez dziecko różnych ról w układach interpersonalnych , ze zwróceniem uwagi na rolę dziecka w rodzinie
- tworzeniu okazji do wspólnego podejmowania i realizowania różnych zadań
- dostarczaniu przykładów i doświadczaniu rozwiązywania sytuacji konfliktowych na zasadzie kompromisu i akceptacji potrzeb innych osób
- wprowadzaniu dziecka w świat wartości uniwersalnych
- wykorzystywaniu codziennych sytuacji do podejmowania samooceny i oceny zachowań innych
- stwarzaniu okazji do dokonywania przez dziecko wyborów i zdawaniu sobie sprawy z ich konsekwencji
- pomaganiu dziecku w dostrzeganiu problemów , planowaniu i realizowaniu różnych sposobów rozwiązywania zadań
- uczeniu zasad warunkujących bezpieczeństwo i zdrowie dziecka
- umożliwianiu dziecku ekspresji spostrzeżeń , przeżyć , uczuć w różnych formach działalności z zastosowaniem werbalnych i niewerbalnych środków wyrazu
- wspieraniu działań twórczych w różnych dziedzinach aktywności

Oczekuję , że po wdrożeniu programu dziecko :

- pozna reguły życia w grupie , rodzinie , szerszym otoczeniu społecznym i przyrodniczym
- będzie rozbudzone prospołecznie , wrażliwe na niesprawiedliwość , gotowe pomagać innym
- będzie chciało poznawać szeroko rozumiany świat i oswajać się z jego różnorodnością
- nauczy się tolerancji
- wykształci odporność emocjonalną
- będzie umiało skutecznie pokonywać trudności występujące w konkretnych sytuacjach życiowych
- nauczy się antycypacji własnych działań
- wykształci realną , pozytywną samoocenę
- pozna i rozwinie własne możliwości twórcze , wyobraźnię , pomysłowość , refleksyjność
- pozna i doświadczy różnorodnych sposobów komunikowania się z ludźmi i zdobywania informacji w sposób werbalny i niewerbalny
- doświadczy sposobów wyrażania i rozpoznawania emocji własnych i innych ludzi
- pozna akceptowane społecznie sposoby rozładowywania napięć i radzenia sobie w sytuacjach trudnych
- będzie umiało korzystać z technik relaksacyjnych
- doświadczy samodzielności i skuteczności działania
- nauczy się działać w zespole
- będzie aktywne i otwarte w stosunku do ludzi i świata

WARUNKI NIEZBĘDNE DO REALIZACJI PROGRAMU.

    Program „W magicznym świecie baśni” jest otwarty i dynamiczny, dlatego też przeznaczony do wykorzystania przez nauczycieli kreatywnych, potrafiących dostosowywać treści do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, umiejących dokonywać zmian i wdrażać własne pomysły. Powinni oni zachęcać dziecko do spontanicznego i aktywnego badania i odkrywania rzeczywistości oraz swoich możliwości psychofizycznych, do doświadczania i przeżywania, gdyż tak zdobyte wiedza i umiejętności są najtrwalsze i najwartościowsze.             Ogromne znaczenie ma też ścisła współpraca z rodziną w celu wspierania rozwoju dziecka, wciąganie rodziców do współtworzenia programu na terenie domów rodzinnych i przedszkola.
    Program nie wymaga dużych nakładów finansowych. Można go realizować w każdej sali przedszkolnej, domu, ogrodzie czy innym miejscu. Najważniejsza jest pomysłowość i zaangażowanie dzieci i dorosłych. Oczywiście wskazane jest dokupywanie nowych książek, kaset z muzyką relaksacyjną i ilustracyjną, doposażenie sal w większą ilość pacynek, kukiełek, strojów, masek, (część można zrobić samemu, z dziećmi, pozyskać od rodziców) oraz materiałów plastycznych. Dla prawidłowej realizacji programu ważne jest jak i kiedy będziemy z niego korzystać. Nie może to być pospieszne, nerwowe czytanie czy opowiadanie między sprzątaniem a spożywaniem posiłków. Zajęcia muszą być przemyślane i przeprowadzane przynajmniej raz w tygodniu, na zasadzie pełnoprawnych zajęć. Oczywiście reagujemy na niespodziewane zdarzenia i wychodzimy naprzeciw potrzebom dziecka (np. nagła konieczność pobytu w szpitalu i związany z tym lęk dziecka). Natomiast elementy programu można realizować w dowolnym, dogodnym momencie.
    Aby przekaz baśni, bajki, opowiadania dotarł do słuchaczy powinny zostać spełnione odpowiednie warunki:
- zapewnienie dzieciom wygodnej pozycji ciała i bliskości z dorosłym
- stworzenie miłego nastroju (np. mała lampka, zapalona świeca, kadzidełko, cicha muzyka)
- zapewnienie kontaktu wzrokowego
- mówienie lub czytanie nastrojowym, spokojnym , raczej niskim głosem
- utrzymywanie po skończonym opowiadaniu specjalnej atmosfery, a potem ...
- wyrażanie wewnętrznych przeżyć dotyczących opowieści przez działalność artystyczną:
• plastyczną
• ruchowo-werbalną
- możliwość wyrażenia uczuć, wrażeń, refleksji słuchaczy, dyskusja na temat utworu, głównych postaci i ich postępowania
- możliwość kontynuowania baśni przez zmianę jej zakończenia, wątku, rozbudowanie akcji (na życzenie dzieci).
Jeśli dzieci są zainteresowane lub też występuje taka potrzeba, można baśń opowiadać wielokrotnie. Praca i zabawa z baśnią może odbywać się jednocześnie w całej grupie, zespole lub indywidualnie.

SPOSOBY REALIZACJI.

- Słuchanie baśni, bajek, opowieści czytanych lub opowiadanych przez dorosłego (dobranych do aktualnych potrzeb, rozwiązywanego problemu, czy osiągania założonych celów).
- Oglądanie przez dzieci teatrzyków, inscenizacji (pacynki, kukiełki, marionetki, teatrzyk cieni, teatrzyk na stole...)
- Rozmowy z dziećmi nt. najważniejszych wątków baśni, postępowania bohaterów, radzenia sobie w trudnych sytuacjach, pokonywania przeszkód.
- Dyskutowanie, wymiana poglądów nt. różnych sposobów rozwiązywania konfliktów.
- Inscenizowanie przez dzieci wybranych fragmentów lub całości baśni, zabawy dramowe (ewentualne zmiany zakończenia, dodawanie wątków, kontynuowanie losów bohaterów wg. pomysłu dzieci).
- Wyrażanie emocji, przeżyć dzieci poprzez twórczość plastyczną ( np. malowanie, rysowanie, wydzieranie, lepienie, wykonywanie elementów stroju, scenografii, masek do inscenizacji).
- Wykonywanie prostych kukiełek.
- Układanie przez grupę baśni i wspólna inscenizacja lub drama wg. pomysłu dzieci.
- Przygotowanie i udział w inscenizacji baśni dla kolegów lub rodziców.
- Słuchanie opowieści ilustrowanych muzyką, nauka relaksu (polecane w czasie odpoczynku).
- Próby ekspresji wrażeń poprzez ruch, taniec, muzykę.
- Udział w opowieściach ruchowych ilustrowanych muzyką
- Próby tworzenia instrumentów ( z materiałów odpadowych, przyrodniczych), akompaniowanie do przedstawień, tworzenie muzyki.
- Układanie przez dzieci własnych baśni, piosenek (nagrywanie na magnetofon, ozdobne przepisywanie...).
- Opowiadanie lub czytanie baśni rówieśnikom, słuchanie ich opinii, ewentualne uzupełnianie lub zmiany (dążenie do zgodności z modelową strukturą osobowości zamieszczoną w aneksie).
- Wykonanie zbioru własnych baśni przez dziecko (w formie albumu, książki).
- Wykonanie ilustracji do baśni własnych lub ulubionych.
- Udział w teatrzykach i koncertach organizowanych na terenie przedszkola lub poza nim.
- Wysłuchanie baśni ułożonej przez dorosłego specjalnie dla dziecka, ekspresja twórcza, dyskusja...


METODY, FORMY I ŚRODKI REALIZACJI PROGRAMU.

1. Metody wychowania i terapii przez baśń.
Aby osiągnąć założone cele wychowania i terapii przez baśń należy stosować różnorodne metody pracy:
• Podające (informujące, oparte na słowie) - opowiadanie, wyjaśnianie, opis.
• Problemowe (oparte na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy) - dyskusja, burza mózgów, metoda sytuacyjna.
• Eksponujące (oparte na obserwacji) - inscenizacje, dramy, impresje ruchowe i muzyczne, eksponowanie prac dzieci.
• Praktyczne (działanie)
2. Formy pracy:
Wszelkie metody powinny być wspierane przez odpowiednio dobrane formy pracy inicjujące aktywność dzieci.
Dla potrzeb programu stosuje się wszystkie formy pracy:
• indywidualną
• zespołową
• zbiorową
w różnych proporcjach w zależności od potrzeb.
3. Środki dydaktyczne:
Do prawidłowej realizacji przedstawionego programu przydatne będą następujące środki dydaktyczne:
- baśnie, bajki, opowiadania, wiersze
- różnorodne rekwizyty i eksponaty
- pacynki, marionetki, kukiełki, maski, stroje do przebierania się
- rysunki, ilustracje
- różnorodne materiały i narzędzia do działalności plastycznej
- instrumenty perkusyjne
- „skrzynia skarbów”
- magnetofon, kasety, płyty z muzyką relaksacyjną i ilustracyjną.

Literatura
 

l. Baśnie Braci Grimm.; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1987.
2. Bettelheim Bruno. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni.; Wyd. J. Santorski 1995.
3. Brett Doris. Opowiadania dla Twojego dziecka cz. I i II.; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2000.
4. Brun Brigitte i in. Symbole duszy.; Wyd. J. Santorski 1993.
5. Dziedzic Anna. Drama a wychowanie.; Wyd. CODN 1999.
6. Ferrero Bruno. Historie.; Wyd. Salezjańskie 1999.
7. Gersie A. i King N. Tworzenie opowieści w edukacji i terapii.; Wyd. Cyklady 1999.
8. Kozłowska Anna. Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego.; Wyd. Żak 1996.
9. Molicka Maria. Bajki terapeutyczne.; Wyd. Media Rodzina 1999.
l0. Ortner Gerlinde. Bajki na dobry sen.; Wyd. Świat Książki 1996.
l l. Pankowska Krystyna. Edukacja przez dramę.; WSiP 1997.
12. Przedszkolaki Krok Drugi.; Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży 1999.
13. Rakowska Elżbieta. Materiały dla słuchaczy Podyplomowego Studium Wspomagania Dzieci z Problemami Rozwojowymi.
14. Skowrońska-Lebecka Ewa. Dźwięk i gest.; Wyd. Żak 1995.
15. Way Brian. Edukacja przez dramę.; WSiP 1997.
16. Wójcik Zofia. Zabawa w teatr cz. I i II. Wyd. Didasko 1997.

---