Decyzja administracyjna jest to akt administracyjny zewnętrzny wydany w trybie określonym w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego lub innych ustaw regulujących sferę indywidualnych praw i obowiązków obywateli np. Ordynacja podatkowa lub Prawo celne.
Część literatury definiuje decyzję administracyjną jako kwalifikowany akt administracyjny, odznaczający się określoną formą i wydawany po przeprowadzeniu sformalizowanego postępowania administracyjnego; inni nazywają ją aktem administracyjnym sensu stricto, charakteryzującym się jednostronnością, zewnętrznością, indywidualnością i konkretnością.
Rozstrzyga sprawę co do istoty w całości lub części, a więc w sposób wiążący i trwały ustanawia, zmienia lub znosi stosunki administracyjne. Jest przejawem woli państwa reprezentowanego przez organ administracji publicznej wyrażonej w stosunku do strony postępowania administracyjnego. Podstawą prawną decyzji administracyjnej są przepisy o charakterze powszechnie obowiązującym. Decyzje wydawane są na podstawie przepisów prawa materialnego, a tylko wyjątkowo w oparciu o przepisy procesowe, np. decyzja stwierdzająca wygaśnięcie bezprzedmiotowej decyzji. Obowiązkiem organu administracji publicznej jest wydać decyzję administracyjną ilekroć organ ten ma władczo rozstrzygnąć o prawach lub obowiązkach jednostki w oparciu o przepisy prawa materialnego.
Adresatem decyzji jest zawsze strona postępowania. Stroną może być obywatel lub inny podmiot prawa, którego decyzja dotyczy.
Składniki decyzji administracyjnej:
oznaczenie organu wydającego decyzję oraz data i miejsce jej wydania,
oznaczenie adresata lub adresatów decyzji,
podstawa prawna z przywołaniem konkretnego przepisu prawa,
rozstrzygnięcie,
uzasadnienie faktyczne i prawne,
pouczenie o przysługującym prawie do odwołania lub informacja, iż decyzja jest ostateczna w administracyjnym toku postępowania i nie przysługuje od niej odwołanie lecz skarga do sądu administracyjnego,
podpis osoby uprawnionej do reprezentowania organu (imię i nazwisko) wraz z podaniem stanowiska służbowego.
W przypadku decyzji wydanej przez organ kolegialny podpisy muszą złożyć wszyscy członkowie tego organu; wyjątki od tej zasady mogą być ustanawiane jedynie przez przepisy ustrojowe rangi ustawowej.
W orzecznictwie sądu administracyjnego ugruntowany jest pogląd, że „treść, a nie forma, przesądza o tym, czy dany akt jest decyzją administracyjną, jeżeli więc sprawa administracyjna podlega załatwieniu w drodze decyzji, to za decyzję należy uznać pismo organu rozstrzygającego, zawierające co najmniej oznaczenie tego organu, oznaczenie adresata aktu, rozstrzygnięcie w sprawie oraz podpis upoważnionego pracownika organu, gdyż spełnia to minimum podstawowych warunków wymienionych w art. 107 § 1 k.p.a.”.
Uchybienia w formalnej zawartości decyzji stanowią podstawę do złożenia odwołania do organu nadrzędnego lub skargi do sądu administracyjnego. Na powodzenie może liczyć wskazanie uchybienia formalnego lub uchybienia w trakcie postępowania administracyjnego (uchybienie proceduralne), które może mieć istotny wpływ na wynik postępowania i treść decyzji.
Mimo odrębności proceduralnej decyzjami administracyjnymi są także decyzje w sprawach celnych, podatkowych i ubezpieczeń społecznych. Z kolei charakteru decyzji administracyjnej nie mają m.in. zaświadczenie o numerze identyfikacyjnym REGON wydane przez organ statystyki publicznej, decyzja organu założycielskiego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej o powołaniu dyrektora tego przedsiębiorstwa i odpowiedź na krytykę prasową
Do dodatkowych składników decyzji administracyjnej zaliczane są m.in.:
klauzula rygoru natychmiastowej wykonalności,
klauzula warunku,
klauzula zlecenia administracyjnego,
klauzula odwołalności.
W literaturze dzieli się decyzje administracyjne na merytoryczne, które zawierają rozstrzygnięcie co do istoty sprawy, w sposób władczy określają uprawnienia i obowiązki indywidualnego adresata w sferze prawa materialnego, oraz decyzje, które w inny sposób kończą sprawę w danej instancji. Do tych ostatnich zalicza się decyzję o umorzeniu postępowania administracyjnego, decyzję kasacyjną organu odwoławczego, który uchyla orzeczenie organu I instancji i przekazuje temu organowi sprawę do ponownego rozpatrzenia, decyzję o odmowie wznowienia postępowania oraz decyzję o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.
Decyzje mogą być:
nieostateczne lub ostateczne (wydane przez organ II instancji lub ministra albo niezaskarżone)
wykonalne, w tym z rygorem natychmiastowej wykonalności jeszcze przed uostatecznieniem
Jedną z gwarancji praworządności w działaniu organów administracji państwowej jest oparcie postępowania administracyjnego na zasadzie instancyjności. Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego znają trzy środki odwoławcze: Odwołanie od decyzji administracyjnej wnosi strona w ciągu 14 dni od ogłoszenia lub doręczenia decyzji. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu, który wydał decyzję, do organu wyższego szczebla. Odwołanie nie wymaga szczególnego uzasadnienia. Wystarczy żeby wynikało z niego wyraźnie, iż strona jest niezadowolona z decyzji. W wyniku wniesienia odwołania następuje wydanie drugiej decyzji w taj samej sprawie przez organ nadrzędny, która może być zmieniona w całości, częściowo lub utrzymania mocy, jeśli jest trafna. Decyzja organu odwoławczego jest ostateczna i nie podlega zaskarżeniu. Uchylenie decyzji ostatecznej może być tylko w trybie nadzoru sprawowanego przez organy zwierzchnie nad organami podległymi. Organ nadrzędny może zmienić zaskarżoną decyzję w całości lub części, uwzględniając w ten sposób odwołanie strony. Zażalenie przysługuje stronom od zapadających w toku postępowania postępowań, ale tylko w przypadkach wyraźnie wskazanych w kodeksie postępowania administracyjnego. Zażalenie wnosi się w ciągu 7 dni od daty ogłoszenia lub doręczenia postępowania. Wniosek o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym. Zmierza on do podjęcia na nowo postępowania, które zostało zakończone wydaniem ostatecznej decyzji Wznowienie postępowania może nastąpić, gdy: decyzja wydana została w wyniku przestępstwa (np. przekupieniu urzędnika) dowody, na których oparł się organ okazały się fałszywe ( np. podrobione dokumenty) wyjdą na jaw nowe okoliczności, nie znane w chwili wydania decyzji
Środki odwoławcze dzielone są na:
zwyczajne - mające na celu uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia w toku instancji, czyli służące od orzeczeń nieprawomocnych;
nadzwyczajne - służące obaleniu orzeczenia prawomocnego przez ponowne rozpoznanie zakończonej już nim sprawy.
Wyróżniane w nauce prawa cechy środków odwoławczych:
suspensywność - zdolność do wstrzymania uprawomocnienia się orzeczenia,
dewolutywność - zmierzanie do obalenia lub zmiany zapadłego orzeczenia przez sąd wyższej instancji,
dyspozycyjność - tylko uprawniony do tego przez prawo (legitymowany) podmiot może wnieść środek odwoławczy, nigdy nie można wnieść go z urzędu,
umiarkowany formalizm procesowy - forma, czas, miejsce, przebieg postępowania są konkretne i zapisane w ustawie.
Sądowa kontrola administracji - kontrola administracji dokonywana przez sądy.
W polskim sądownictwie administracyjnym przedmiotem sądowej kontroli administracji jest jedynie strona formalna działań administracji; sąd nie ma możliwości działań merytorycznych w obrębie prawa administracyjnego.
Wyróżnia się trzy modele sądowej kontroli administracji. W pierwszym dokonują ją sądy powszechne, w drugim wyłącznie sądy administracyjne, w trzecim zarówno jedne, jak i drugie. W Polsce od 1980 roku obowiązuje model mieszany.
Kontrola bezpośrednia
W tej kontroli sądy powszechne mogą na mocy szczególnego przepisy rozpoznawać środki zaskarżenia decyzji administracyjnej, a także wydawać nowe rozstrzygnięcie co do istoty. W Polsce bezpośrednia kontrola administracji ma miejsce w następujących sprawach:
z zakresu ubezpieczeń społecznych - od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stronie przysługuje w terminie jednego miesiąca odwołanie do właściwego sądu ubezpieczeń społecznych,
od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje w terminie 14 dni odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie,
na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu cywilnego sąd cywilny może orzec o unieważnieniu, sprostowaniu i ustaleniu treści aktu stanu cywilnego,
na decyzje o nieuwzględnieniu reklamacji od nieumieszczenia w spisie wyborców oraz nieuwzględniającej reklamacji o skreśleniu ze spisy wyborców (decyzje te wydaje wójt/burmistrz/prezydent).
Kontrola pośrednia
W tej kontroli sąd powszechny nie rozpoznaje środków prawnych od decyzji administracyjnej, lecz na mocy wyraźnego przepisu orzeka o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnoprawnym, w odniesieniu do których wcześniej została wydana decyzja administracyjna. Przewidują ją m.in. niektóre przepisy ustaw Prawo wodne oraz Prawo geodezyjne i kartograficzne.
1