TRANSPORT
Warunki produkcji i dystrybucji towarów w gospodarce światowej w ostatnich latachbardzo się zmieniły, gdyż wymogi dotyczące ruchu towarów oraz czasu ich przemieszczania uległy przeobrażeniom wraz z automatyzacją i komputeryzacją produkcji. Zwiększający się systematycznie poziom sił wytwórczych spowodował powstanie dysproporcji pomiędzy czasem produkowania towarów a czasem ich dystrybucji.
Jedną z możliwości łagodzenia dysproporcji między czasem produkcji dóbr i usług a czasem ich dystrybucji jest logistyka, definiowana jako proces zarządzania całym łańcuchem dostaw - od źródeł wydobywania surowców do ostatecznego konsumenta. W tym rozumieniu logistyka jest interdyscyplinarną dziedziną wiedzy, łączącą w swej istocie zagadnienia produkcji, dystrybucji, transportu i magazynowania w kontekście gospodarki przestrzennej.
Termin logistyka (łac. logicus, franc. loger - umieścić, ulokować, zakwaterować) jest również stosowany w terminologii wojskowej na oznaczenie systemu zaopatrzenia obejmującego dostawę i rozmieszczenie wszystkiego, co jest niezbędne dla prowadzenia działań wówczas i w tych miejscach, gdy jest to właśnie konieczne.
Zapożyczenie i przeniesienie tego pojęcia do dziedziny obiegu surowców, materiałów i wyrobów gotowych wynika, jak sądzę, z podobieństwa sytuacji, w jakiej znajdują się oddziały żołnierzy posiadających broń, lecz nie mających amunicji ani benzyny do pojazdów - z sytuacją przedsiębiorstwa, które posiada magazyny i sklepy, lecz nie ma dostaw zamówionych towarów lub też ma zamówienia na wytwarzane produkty, ale bez możliwości przetransportowania ich do nabywców. W każdej z tych sytuacji trzeba mieć to, co jest niezbędne, we właściwym czasie i miejscu i w warunkach zapewniających właściwe wykorzystanie do wyznaczonych lub powstających celów.
Konieczność powszechnego wdrażania systemów logistycznych w przedsiębiorstwach i między przedsiębiorstwami dostrzeżono w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych. W tym samym czasie pojawiły się także pierwsze opracowania naukowe z zakresu tej dziedziny wiedzy. W pracach tych, a także w praktyce gospodarczej, wprowadzone zostały pierwsze pojęcia, definicje, jak i pierwsze próby formułowania terminologii logistycznej.
Transport jest elementem infrastruktury społeczno-gospodarczej, rozumianej jako wyodrębniona część systemu społeczno-gospodarczego.
Infrastruktura transportowa oddziałuje na gospodarkę i społeczeństwo stwarzając warunki przemieszczania osób i ładunków w formie pośredniej - poprzez usługi transportowe, i bezpośredniej - każdemu dysponentowi środka transportu.
W skład infrastruktury transportu wchodzą przede wszystkim trzy podstawowe grupy elementów:
drogi wszystkich gałęzi transportu,
punkty transportowe (porty morskie, dworce, lotniska itp.),
urządzenia pomocnicze służące bezpośrednio do obsługi dróg i punktów transportowych.
Podstawowe cechy ekonomiczne infrastruktury transportowej to:
niepodzielność techniczna i ekonomiczna obiegów infrastrukturalnych,
długi okres realizacji i jednocześnie bardzo długi okres użytkowania,
pierwotność nakładów na infrastrukturę transportową względem nakładów na cele produkcyjne i konsumpcyjne, a także względem wielu innych nakładów infrastrukturalnych,
wysoka majątkochłonność i kapitałochłonność,
immobilność przestrzenna i funkcjonalna obiektów infrastrukturalnych,
występowanie znacznych efektów zewnętrznych, z których wiele ma charakter efektów odroczonych.
Cechą wiążącą się z rozwojem infrastruktury transportowej jest długi okres realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych. Jednocześnie infrastruktura transportowa jest wyjątkowo trwała.
Wszelka działalność gospodarcza wymaga pewnego wyposażenia transportowego, a rozwój gospodarczy i aktywizacja życia gospodarczego wymuszają przyspieszenie powstania przedsięwzięć infrastrukturalnych. Niski poziom rozwoju infrastruktury transportowej i brak możliwości jej rozwoju, stają się prędzej lub później barierą rozwoju gospodarczego. Z drugiej strony, ilościowy i jakościowy rozwój infrastruktury transportowej wpływają promocyjnie na wszelkie formy życia gospodarczego i społecznego. Istnieje też ścisły związek między infrastrukturą transportową a zagospodarowaniem przestrzennym jednostek osadniczych, regionów i krajów.
Infrastruktura liniowa transportu drogowego obejmuje drogi o różnym stopniu dostępności i różnych funkcjach wobec przyległych okolic. Drogi samochodowe to:
drogi ogólnodostępne,
drogi ekspresowe,
autostrady.
Droga kolejowa to skomplikowany zespół urządzeń i budowli, które służą ruchowi pociągów, umożliwiają kierowanie tym ruchem i zapewniają mu bezpieczeństwo.
W transporcie lotniczym infrastruktura liniowa ma szczególny charakter. Obejmuje drogi lotnicze, czyli wycinki przestrzeni powietrznej oraz rejony kontrolowane lotnisk, czyli przestrzenie wokół lotnisk. Na niektórych z nich rozwinęły się wielkie pasażerskie porty lotnicze i terminale towarowe.
Żegluga śródlądowa korzysta przede wszystkim z naturalnych dróg wodnych. Dla stworzenia pożądanego układu dróg buduje się też kanały. Załadunki i wyładunki przy przewozach tą gałęzią transportu odbywa się w portach i przeładowniach. O wiele większe rozmiary mają porty morskie obsługujące wielkie statki. Obejmują one obszar na lądzie (terytorium portowe) i na morzu (akwarium portowe).
Podstawowymi środkami transportu w przewozach drogowych są samochody ciężarowe i zestawy:
ciągnik siodłowy + naczepa,
ciągnik balastowy + naczepa.
Ładowność większości pojazdów w tej gałęzi transportu mieści się w przedziale od 1 do 40 ton.
W transporcie kolejowym osobną grupę stanowią pojazdy trakcyjne (lokomotywy) i wagony (choć spotyka się także wagony silnikowe).
W żegludze śródlądowej tradycyjne zestawy (holownik + barki holowane) zostały już całkowicie wyparte przez barki motorowe i zestawy pchane.
W żegludze morskiej podstawową część floty towarowej stanowią następujące statki morskie:
uniwersalne:
do przewozów masowych (masowce),
do przewozów drobnicowych (drobnicowce),
specjalizowane:
rudowce,
cementowce,
rudozbiornikowce,
zbiornikowce,
drewnowce,
samochodowce,
chłodnicowce,
owocowce,
barkowce,
inne,
promy:
pasażerskie,
kolejowe,
samochodowe,
pasażersko-samochodowe,
pasażersko-samochodowo-kolejowe.
W transporcie występują dwa rodzaje cen: ceny za usługi przewozowe i ceny za korzystanie z infrastruktury transportowej. Pierwszy rodzaj cen płacą użytkownicy transportu. Natomiast drugi jest adresowany zarówno do indywidualnych użytkowników sieci drogowych, jak i do firm eksploatujących pojazdy. Do cen za korzystanie z infrastruktury transportowej należą:
bezpośrednie opłaty nakładane na użytkowników infrastruktury,
podatki pośrednie nakładane na paliwo, energię, opony itd.,
inne podatki, opłaty i cła nakładane na użytkowników infrastruktury (np. opłata za zezwolenie na samochodowy przewóz międzynarodowy).
Ceny za usługi przewozowe są ustalane w sposób umowny lub taryfowy. Ceny umowne są wynikiem negocjacji między przewoźnikiem a jego klientem. Ceny taryfowe są ogłaszane publicznie i przez ustalony okres przewoźnik zobowiązuje się do ich stosowania.
Na rynku transportowym działa wiele firm oferujących różne usługi. Do usług podstawowych należą: przewóz i spedycja. Usługa przewozowa może polegać na prostym przewozie między dwoma punktami w przestrzeni w sytuacji, gdy załadunek i wyładunek są wykonywane odpowiednio przez nadawcę i odbiorcę ładunku. W rzeczywistości oferty firm transportowych obejmują również inne czynności, a więc: załadunek, składowanie, składowanie pośrednie, konwojowanie przesyłki, zgłoszenie przesyłki do odprawy celnej, wypożyczenie kontenera lub pojemnika itd. Jedna firma może oferować usługi składające się z wielu procesów przewozowych, na przykład przewozy w układzie „samochód-statek-samochód”. Nadto na rynkach działają spedytorzy. Spedytorem jest osoba, która zawodowo zajmuje się organizowaniem przemieszczania ładunku, przy wykorzystaniu odpowiednio dobranych dróg, środków i sposobów transportu. podstawowym atrybutem i zaletą spedytora jest znajomość rynku transportowego. Na rynku transportowym występuje duża elastyczność w zakresie ustalania cen. Tak więc, fachowy spedytor może uzyskać dla swojego zleceniodawcy wysokie opusty i rabaty. Firma spedycyjna może mieć własne pojazdy, magazyny i urządzenia przeładunkowe - może też zlecać wykonanie przewozów, przeładunków i składowanie innym firmom.
Zarówno firmy transportowe, jak i spedycyjne korzystają w swej działalności z pomocy agentów i maklerów. Część firm łączy funkcje spedytora i przewoźnika. Poza tym na rynku działają firmy oferujące usługi logistyczne (pakiety usług logistycznych). Na rynku funkcjonują usługi różnych gałęzi transportu i usługi przewozów intermodalnych.
W sumie więc, użytkownik transportu może wybierać między różnymi sposobami zaspokojenia jego potrzeby przewozowej. Oferty poszczególnych firm przewozowych różnią się nie tylko ceną i czasem przewozu, ale też: zdolnością do wykonywania przewozów specjalistycznych, bezpieczeństwem przewozu, usługami dodatkowymi itd. Użytkownik transportu przede wszystkim musi brać pod uwagę cechy ładunku. Dotyczy to zarówno cech fizycznych, chemicznych i biologicznych przewożonych rzeczy, jak i cech wynikających ze sposobu ich przygotowania do przewozu i opakowania: waga jednej sztuki przesyłki, wymiary przesyłki i rodzaj materiału, z którego wykonano opakowanie. Istotna jest także wartość ładunku - ładunki wysokowartościowe wymagają bowiem szczególnej ochrony w czasie przewozu.
Wszystkie elementy występujące w opisanym tu procesie decyzyjnym mogą być sprowadzone do kategorii kosztów. Można przyjąć, iż podejmując decyzje związane z korzystaniem z usług przewoźnika użytkownik transportu bierze pod uwagę dwa rodzaje swoich kosztów:
ceny usług przewozowych i wszelkie inne opłaty, jakie musi ponieść w związku z przewozem,
koszty pochodne transportu.
Wybór sposobu przewozu następuje przy uwzględnieniu obu tych rodzajów kosztów. Ponieważ poziom kosztów pochodnych zależy od jakości transportu, ceny usług transportowych muszą być rozpatrywane przy uwzględnieniu ich jakości. Dla użytkownika - niska cena przewozu nie zawsze oznacza niskie koszty.
Bardzo wiele potrzeb transportowych firmy może być zaspokajanych zarówno przez zarobkowych przewoźników, jak i przez transport własny. Dotyczy to oczywiście przede wszystkim transportu samochodowego. Decyzja o posiadaniu lub nie posiadaniu własnego taboru jest jedną z podstawowych decyzji logistycznych w przedsiębiorstwie. Analiza tego zagadnienia winna być prowadzona w związku z koncepcją progu rentowności. Trzeba wówczas ustalić koszty stałe transportu dla dwóch wariantów: 1) zakup usług przewozowych na rynku i 2) utrzymanie własnego taboru.
Kompleksowa analiza tego zagadnienia pozwala na wstępne rozpoznanie problemów transportowych i ułatwia przewidywanie kosztów transportu własnego. Jest to jednocześnie dobry sposób na ustalenie elementów i cech systemu logistycznego firmy, które pozytywnie i negatywnie wpływają na pracę transportu.
Stosowanie logistyki ma na celu skracanie cyklu produkcyjnego przez racjonalizację i synchronizację zaopatrzenia i czynności składających się na proces produkcji, racjonalizację zapasów dzięki ścisłemu ich dostosowywaniu do procesów sprzedaży i produkcji oraz racjonalizację dostaw do nabywców we właściwym czasie i miejscu. Te procesy pozwalają skutecznie redukować koszty przedsiębiorstw, a co za tym idzie zwiększają ich dochody, dając skuteczne narzędzie w walce z konkurencją.
BIBLIOGRAFIA
Gołembska E. (red.), Kompendium wiedzy o logistyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Poznań 1999
Sztucki T., Marketing przedsiębiorcy i menedżera, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1996