186

Rozdział IX

Teatr okrucieństwa

187

nych. Richelieu ze swojej strony właśnie odniósł zwycięstwo nad poje­dynkami, które dziesiątkowały francuską szlachtę. Zarówno w Japonii, jak i w Europie, absolutyzm sprzeciwiał się najbardziej ostentacyjnym formom zabiegania o honor, zaś racjonalizm ograniczał marnowanie ludzkich istnień. Bezkompromisowość Yamamoto Tsunetomo z pewno­ścią popchnęłaby go do junsbi, gdyby ta praktyka nie została zakazana zarówno przez rząd bakufu, jak i przez szczególne zarządzenia klanu Na-beshima, od którego Tsunetomo zależał. Ale samobójstwo zastąpił klasz­tor: po śmierci swojego pana Mitsushige w 1700 r., Tsunetomo ogolił sobie głowę i został mnichem. W Hagakure wszystkie swoje wojownicze anegdoty opowiadał z zacisza pustelni.

Zemsta lojalnych sług

Inne feudalne zwyczaje jednak nigdy nie zostały zniesione, a wśród nich wendeta {katakiuchi)²⁰. Autorytet rządu bakufu nie zawsze mógł zapobiec temu, by niejasne sytuacje konfliktów zamieniły się w walkę na śmierć. Doskonałym tego przykładem było wydarzenie w Akó {Akó jiken), które niespodziewanie miało miejsce w czasach największej po­myślności i dobrobytu okresu Genroku: 21 kwietnia 1701 r. młody pan Asano Naganori, daimyó niewielkiego majątku w Akó, stracił na dworze sioguna cierpliwość w obliczu arogancji Kiry Yoshinakiego, wielkiego mistrza ceremonii, wysokiego urzędnika. Wyciągnął miecz i rzucił się na Kirę, który jednak zdołał uciec, raniony w czoło. Obnażyć miecz na tere­nie pałacu! Rząd bakufu dał dowód zadziwiającej szybkości decyzji: zale­dwie kilka godzin później Asano otrzymał rozkaz zabicia się, i tsumebara odbyło się jeszcze tego samego wieczora. Lenno skazanego zostało przeka-

²⁰ O „feudalnych zemstach" czytamy u D.E. Millsa, „Kataki-uchi: The Practice of Blood Revenge in Pre-Modern Japan", w: „Modern Asian Studies", X, 4, 1976. Słynnej wendecie Wiernych Wasali poświęcone zostało tłumaczenie Renę Siefferta oraz Michela Wassermana, Le Mythe des ąuarante-sept rónin, P.O.F., 1981. Autor Hagakure wytyka im w swoim dziele wahanie oraz wadliwy plan (I, 55). Przeciwna temu krytyka, sformułowa­na przez Ogyu Sórai'a (1666-1728), została przetłumaczona na podstawie pamfletu Shijushichi shi no koto ronzu, który napisał z okazji wydarzeń w Akó. W tym samym duchu, ale posiłkując się racjonalizmem zachodnim, nie zaś konfucjańskim, półtora wieku później Fukuzawa Yukichi (1834-1901) opowiada się przeciwko zemście klanów w imię sprawiedliwości państwa, w Gakumon no susume, rozdział VI.

zane innemu rodowi i jego trzystu zwolnionych ze służby wasali stało się tym samym roninami, wojownikami bez zatrudnienia. Kira, będący w łaskach, nie został nawet upomniany. Pięć dni później wieści te dotarły do miasta Akó. Zwołano walne zgromadzenie wszystkich wasali. Być posłusznym, czy zbuntować się? Zgodnie ze zdaniem najstarszego samu­raja, Oishiego, przeważyli zwolennicy posłuszeństwa, i lenno zostało bez oporów oddane wysłannikom sioguna. Kilka dni później odbyło się ko­lejne zebranie, tym razem pod pretekstem rozpatrzenia decyzji o ewentu­alnym samobójstwie upominającym (kanshi), które wyraziłoby protest roninów przeciwko wyrokowi bakufu. W zebraniu wzięła udział jedynie część wasali, około pięćdziesięciu - mrok śmierci z wyboru zachęcał tylko najbardziej zdecydowanych. To im Oishi wyjawił plan swojej zemsty: zabić Kirę. Przymierze krwi zjednoczyło w tym przedsięwzięciu czterdzie­stu siedmiu roninów. Ale sukces zbrojnej akcji nie był sprawą łatwą w tym społeczeństwie o tak dobrze zorganizowanym prawie wojennym. Należało najpierw wywieść w pole szpiegów bakufu, najgroźniejszą broń Kiry. Roninowie nie spieszyli się, powzięli mnóstwo środków ostrożności i opracowali setki podstępów. Wtem, nocą 30 stycznia 1703 r., głęboka cisza otulająca uśpione pod śniegiem dzielnice miasta Edo została prze­rwana odgłosem bębnów, szczękiem broni i bitewnymi okrzykami. Rze­czonych czterdziestu siedmiu lojalnych wasali, uzbrojonych od stóp do głów, zdobyło szturmem rezydencję Kiry, zabiło jego strażników i wtar­gnęło do jego apartamentów. Kira, ukryty w składzie węgla, został w końcu odnaleziony i grzecznie poproszony o rozprucie sobie brzucha. Odmówił jednak, i trzeba było go ściąć. Blask wstającego dnia padł na ciała zabitych i rannych. Zastęp roninów przeszedł w prawidłowym szyku przez miasto do świątyni Sengakuji, by na grobie pomszczonego Asano złożyć głowę Kiry.

Rząd bakufu długo rozmyślał — roninowie czekali na werdykt dwa miesiące, w areszcie u kilku rodzin książęcych, traktujących ich z dużym szacunkiem. Bo czy po prostu nie wcielili oni w czyn feudalnych warto­ści, które im wpojono? Takie było zdanie sioguna, Tokugawy Tsunayo-shiego. Czy nie mieli prawa bronić się, jak człowiek pana Matsudairy, powołując się na kodeks bushido* Sam Konfucjusz poparł na swój sposób wendetę, mówiąc, że syn nie powinien żyć pod tym samym niebem, co morderca jego ojca. Zaś w japońskich obyczajach przywódca klanu, któ­remu składa się hołd poddańczy i który zapewnia środki utrzymania, zasługuje przynajmniej na tyle, co głowa rodu. Ale rząd nie mógł puścić płazem tego rękoczynu o znamionach konspiracji, tej jawnej obrazy wła-

---