System oświaty
w Polsce i we Francji
- praca porównawcza
System oświaty w Polsce i we Francji- praca porównawcza.
System oświaty w Polsce obejmuje przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, policealne, artystyczne i inne. W myśl zapisów Konstytucji RP każdy ma prawo do nauki. Nauka jest obowiązkowa od 7 do 18 roku życia, ale status instytucji obowiązkowych mają jedynie szkoła podstawowa i gimnazjum, zaś nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna.
System edukacji to normy i zasady obowiązujące w szkolnictwie, regulowany jest prawami ustalonymi przez rząd danego państwa. W Polsce za system edukacji odpowiedzialna była Komisja Edukacji Narodowej (w skrócie KEN) założona w 1773 roku, która teraz przekształcona została w MEN - Ministerstwo Edukacji Narodowej. KEN był państwowym zarządem oświaty w Polsce powołanym z inicjatywy i wspierana przez grono najwybitniejszych przedstawicieli polskiego Oświecenia skupionych wokół króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Komisja ta przejęła prowadzenie szkół przez zakon jezuicki i w 1773 roku przekształciła je w szkoły narodowe. Zreformowała ona strukturę i program nauczania szkół wszystkich szczebli. W latach 1780-83 wydała „ustawy”, czyli pierwszy w Europie kodeks szkolny regulujący całość spraw związanych z funkcjonowaniem szkolnictwa. Od tego momentu szkoła stała się instytucją społeczną i zarazem podstawową jednostką organizacyjną system oświaty.
System oświaty obowiązuje w Polsce po reformie dnia 1 września 1999 wygląda w uproszczony sposób następujący:
1. Przedszkole
2. 6-letnia szkołą podstawowa (dzieci lat 7-13)
3. 3- letnie gimnazjum (13-16)
4. Szkoły ponadgimnazjalne takie jak:
• 3 - letnie liceum profilowane
• 3 - letnie liceum ogólnokształcące
• 4 - letnie technikum
• 2 - letnie szkoła zawodowa
• 2 - letnie liceum uzupełniające
• 3 - letnie technikum uzupełniające
• 2 - letnie szkołą policealna
5. Szkoły wyższe:
• Licencjacie (20-23)
• Inżynierskie
• Magisterskie (20-25)
• Magisterskie uzupełniające
• Doktoranckie
• Habilitacyjne doktoranckie
Podobnie jak w naszym kraju wygląda system oświaty we Francji. Szkolnictwo francuskie jest silnie scentralizowane. Ministerstwo Edukacji określa szczegółowo programy nauczania, lecz szkoły mają dużą dowolność w opracowywaniu programów wychowawczych. Szkolnictwo we Francji obejmuje dzieci i młodzież między 6 a 18 rokiem życia, nauka jest obowiązkowa do 16 roku życia. Kontrola nad całością spraw oświatowych znajduje się w gestii Ministerstwa Oświaty. Ministerstwo odpowiedzialne za edukację opracowuje szczegółowy program nauczania każdego przedmiotu na wszystkich poziomach edukacji oraz wytyczne dotyczące organizacji i metodyki nauczani, nie zobowiązując jednak nauczycieli do stosowania określonych metod nauczania. Prowadzi rekrutację i szkolenia dla nauczycieli, decyduje o obsadzie etatów nauczycielskich oraz określa status i zasady funkcjonowania szkół, przydzielając im odpowiednią liczbę pracowników. Ministerstwo organizuje również egzaminy i przyznaje państwowe kwalifikacje, a w szczególności świadectwa maturalne, które potwierdzają uzyskanie średniego wykształcenia. W porównaniu do naszego systemu nowym zjawiskiem jest podział Francji na 30 okręgów szkolnych (akademii), którymi bezpośrednio w imieniu ministerstwa kierują tak zwani rektorzy. W ramach systemu edukacji szkoły mają pewną autonomię w sprawach administracyjnych i dydaktycznych, a na poziomie średnim również w sprawach finansowych. Nadzór pedagogiczny nad systemem sprawuje kilka inspektoratów.
Oświata jest głównie finansowana przez państwo, jednak ok. 33,5% wszystkich wydatków na ten cel ponoszą władze lokalne (regiony, departamenty, gminy), pracodawcy również uczestniczą w finansowaniu oświaty, pokrywając 6% wszystkich wydatków na edukację.
Francuski system oświaty obejmuje podobnie jak w Polsce edukację przedszkolną, która nie jest obowiązkowa oraz trzy szczeble nauki obowiązkowej. Kształcenie obowiązkowe możemy podzielić na:
Szkołę podstawową.
Szkołę średnią I stopnia, tak zwany college, jest to odpowiednik polskiego gimnazjum.
Szkołę średnią II stopnia, w tym zaliczymy trzy możliwe ścieszki edukacyjne: kształcenie ogólne (liceum ogólnokształcace), kształcenie techniczne (liceum techniczne) oraz kształecenie zawodowe (liceum zawodowe)
W owy system zaliczamy także kształcenie wyższe oraz specjalne, a także systemy zajmujące się kształecniem i doskonaleniem nauczycieli.
W tej części pracy zajmę się szczegółowemu porównaniu poszczęgólnych etapów/ szczeblów edukacji w następującej kolejności:
Edukacja przedszkolna.
Kształcenie obowiązkowe.
Szkolnictwo wyższe.
Kształecnie specjalne.
Edukacja przedszkolna
Edukacja na tym poziomie zrówno w Polsce jak i we Francji nie jest obowiązkowa, publiczne przedszkola są prowadzone przez Ministerstwo Edukacji i dzieci w wieku od 3 do 6 roku życia (system dopuszcza przyjęcie do placówki dzieci dwuletnich) uczęszczają do nich bezpłatnie. Dzieci według wieku dzieli się na trzy grupy (każda grupa ma swojego opiekuna): grupę „maluchów” (dla 3-latków), grupę „średniaków” (dla 4-latków), grupę „straszaków” (dla 5-latków). Zajęcie edukacyjne przyczyniają się do wszechstronnego rozwoju dziecka i przygotowują je do szkoły elementarnej.
Kształcenie obowiązkowe.
W Polsce zliczymy tu szkołę podstawową oraz gimnazjum. Szkoła podstawowa dzieli się na dwa etapy kształcenia. Pierwszy dotyczy klasy I- III, zawiera on blok zajęć nazywanych kształceniem zintegrowanym. Zajęcia te prowadzone są przez jednego nauczyciela pełniącego również funkcję wychowawcy. Uczniowie uczestniczą również w zajęciach religii lub etyki (na skutek małej liczby chętnych praktycznie nierealizowany rodzaj zajęć w polskich szkołach). O uczestnictwie dziecka w zajęciach religii decydują ich rodzice. Na tym etapie edukacyjnym mogą zostać wprowadzone do szkolnego planu nauczania dodatkowe zajęcia edukacyjne, takie jak np. język obcy. Część uczniów uczestniczy również w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych oraz zajęciach gimnastyki korekcyjnej. Możliwe jest również wprowadzenie innych dodatkowych zajęć dla wszystkich lub grupy uczniów. Decyzję o tym podejmuje dyrektor szkoły, przeznaczając na ten cel tzw. godziny do dyspozycji dyrektora. Limit godzin do dyspozycji dyrektora jest przyznawany szkole na każdy oddział klasowy do wykorzystania w ciągu trzech lat. Drugi etap dotyczy klasy IV-VI. W klasach tych uczą różni nauczyciele w zależności od przedmiotu. Uczniowie pobierają nauki z takich przedmiotów jak: jężyk polski, matematyka, język obcy, przyroda, historia i społeczeństwo, muzyka, plastyka, technika, informatyka, wychowanie fizyczne, religia/ etyka oraz wychowanie do życia w rodzinie. O uczestnictwie dzieci na dwa ostatnie przedmioty decydują rodzice ucznia. W tych klasach również dyrektor szkoły, dysponujący limitem tzw. godzin do dyspozycji dyrektora, może wprowadzić dodatkowe zajęcia edukacyjne dla wszystkich lub dla grupy uczniów, w tym m.in. dodatkowy język obcy i zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze. W klasie VI uczniowie przystępują do sprawdzianu poziomu wiedzy i umiejętności, który jest jednakowy dla wszystkich uczniów. Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych otrzymują dostosowane arkusze. Mogą oni także zdawać egzamin w indywidualnie przystosowanych warunkach. Sprawdzian organizowany jest przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. Sprawdzian ten nie ma wpływu na ukończenie szkoły podstawowej jak i na przyjęcie do gimnazjum.
Gimnazjum obejmuje trzy klasy. Ten rodzaj placówki szkolnej obowiązuje w Polsce od 1999 roku i uczęszczają tam uczniowie w wieku 13- 16 roku życia. Kształcenie ma charakter ogólny i zawiera takie przedmioty nauczania jak: język polski, historia, wiedza o społeczeństwie, matematyka, dwa języki obce (nowożytne), muzyka, technika, plasyka, fizyka z astronomią, chemia, biologia, geografia, informatyka, wychowanie fizyczne, zajęcia artystyczne, zajęcia techniczne oraz edukacja dla bezpieczeństwa. Nauka w gimnazjum kończy się egzaminem gimnazjalnym, pisanym przez uczniów klas III w kwietniu. Termin corocznie ustala dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Egzamin składa się z dwóch części pisemnych: humanistycznej i matematyczno-przyrodniczej (a od roku szkolnego 2008/2009 również z języka obcego). Wynik egzaminu nie ma wpływu na ukończenie gimnazjum, ale ma znaczenie przy rekrutacji do szkół ponadgimnazjalnych (liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego, technikum i szkoły zawodowej).
Kolejnym etapem edukacji w Polsce jest kształecenie ponadgimnazjalne. Nie jest ono obowiązkowe. Możemy wyróżnić tu następujące placówki edukacyjne:
Zasadnicza szkoła zawodowa, trwająca od 2 do 3 lat i kończąca się uzyskaniem dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu zawodowego. Absolwent tej szkoły ma wykształcenie zawodowe.
Liceum profilowane, kształcenie tu trwa 3 lata i odbywa się w profilach ogólnozawodowych. Kończy się egzaminem dojrzałości (matura). Absolwent tej szkoły ma wykształcenie średnie.
Liceum ogólnokształcace, nauka trwa przez trzy lata i kończy się egzaminem maturalnym i uzyskaniem świadectaw dojrzałości. Absolwet tej szkoły ma wykształcdenie średnie.
Technikum, nauka tu trwa 4 lata i kończy się egzaminem dojrzałości oraz egzaminem zawodowym. Nauka w tej placówce daje szanse na uzyskanie zarówno dyplomu potwierdzajacego kwalifikacje zawodowe jak i świadectwa dojrzałości (matura). Absolwent tej szkoły ma wykształcenie średnia i zawodowe.
Uzupełniające liceum ogólnokształcące, nauka trwa w niej 2 lata. Przeznaczona jest dla absolwentów szkoły zawodowej, którzy chcą uzyskać wykształcenie średnie. Kończy się egzaminem maturalnym.
Technikum uzupełniające, które trwa 3 lata. Szkoła ta także przeznaczona jest dla absolwentów szkoły zawodowe i kończy się egzaminem maturalnym i zawodowym.
Szkoły polcealne, trawjące od 1 roku do 2,5 lat. Przeznaczone są dla absolwentów posiadających wykształcenie średnie i kończy się egzaminem zawodowy i uzyskaniem takich też kwalifikacji.
We Francji tak jak i w Polsce kształcenie obowiązkowe dotyczy uczniów w wieku 6- 16 roku życia. Tak jak w naszym kraju rok szkolny trwa od wrzesnia do czerwca, jednak w odróżnieniu do naszego systemu, tam nauka odbywa się przez sześć dni w tygodniu. Poza niedzielą zagwarantowane mają tylko wolne popołudnia w środy i soboty. Każdy tydzień nauki składa się z 26 lekcji 60-minutowych w szkole podstawowej i 25 - 30 lekcji 55-minutowych w szkole średniej. Widzimy tu zasadniczą róznice w odniesieniu do lekcji w naszym kraju, gdyż u nas na każdym etapie kształcenia lekcja trwa 45 minut. Jak już wspomniałam na tym etapie kształcenia wyróżniamy trzy szczeble edukacji:
Szkoła podstawowa - uczęszczają do niej wszyscy uczniowie w wieku od 6 do 11 lat (w Polsce od 6 do 13 lat). Tak jak w Polsce składa się z dwóch etapów, jadnak trochę w innym rozłożeniu: etap nauczania początkowego (rozpoczyna się w sekcji „starszaków” w przedszkolu i jest kontynuowany w pierwszych dwóch latach szkoły elementarnej) oraz etapu nauki dalszej (obejmuje ostanie trzy lata). Uwzględniając tempo nauki indywidualnych uczniów, rada pedagogiczna może przedłużyć lub skrócić o rok okres kształcenia ucznia w ramach każdego z tych etapów. Program nauczania szkoły podstawowej koncentruje się na podstawowych umiejętnościach czytania, pisania i liczenia, wychowaniu fizycznym (rozwijaniu umiejętności motorycznych itp.) oraz rozwijaniu ogólnej wiedzy i wrażliwości.
Szkoła średnia I stopnia - tzw. College. Uczęszczają do niej wszyscy uczniowie od 11 do 15 roku życia. Nauka trwa 4 lata, nazwy kolejnych klas sugerują liczbę pozostałych do matury lat nauki, a więc: pierwsza klasa college to szósta, druga to piąta, przedostatnia to czwarta i ostatnia to trzecia. Kształcenie podzielone jest na trzy etapy: etap „adaptacji” (odpowiadający klasie VI), „utrwalania” (obejmujący klasy V i IV) oraz etap orientacji (odpowiadający klasie III). Po ukończeniu college uczniowie otrzymują świadectwo państwowe, na podstawie ocen z ostatnich dwóch lat (IV i III klasy) oraz egzaminu państwowego. Świadectwo nie jest kwalifikacją obowiązkową, a kontynuowanie nauki w liceum nie jest uzależnione od zdania egzaminu.
Szkoła średnia II stopnia- obejmuje młodzież od 15 do 18 roku życia. Po ukończeniu szkoły średniej I stopnia uczniowie mają do wyboru trzy ścieżki kształcenia, które są podobne do naszych trzech podstawowych szkół policealnych (szkoła zawodowa, liceum ogólnokształcące i technikum). We Francji są to:
- kształcenie ogólne (liceum ogólnokształcące), które trwa trzy lata (klasa II, I tak zwana klasa końcowa) i kończy się egzaminem maturalnym;
- kształcenie techniczne (liceum techniczne), trwa również trzy lata i kończy się technicznym egzaminem maturalnym;
- kształcenie zawodowe (liceum zawodowe), trwa dwa lata i kończy się uzyskaniem świadectwa, a po kolejnych dwóch latach zawodowym egzaminem maturalnym. Przygotowuje uczniów do uzyskania kwalifikacji zawodowych, które umożliwiają podjęcie pracy bezpośrednio po ukończeniu szkoły. Natomiast uczniowie, którzy chcą kontynuować naukę, przygotowują się przez kolejne dwa lata do uzyskania zawodowego świadectwa maturalnego.
Przedmiotami podstawowymi w szkołach ogólnych i technicznych są: język francuski, matematyka, fizyka/chemia, nauki o życiu i ziemi, język obcy, historia/geografia, wychowanie fizyczne i sport, uzupełnione o dwa kolejne przedmioty, które uczniowie wybierają obowiązkowo i jeden przedmiot wybierany nieobowiązkowo. Licea zawodowe prowadzą zarówno kształcenie ogólne, jak również kształcenie teoretyczne i praktyczne kształcenie zawodowe, włącznie z praktykami w zakładach pracy.
W odróżnieniu od polskiego systemu we francuskim systemie oświatowym promocja do następnej klasy nie następuje automatycznie. Przy końcu każdego roku szkolnego nauczyciele decydują o tym, którzy uczniowie przejdą do następnej klasy. Na poziomie szkoły podstawowej jest to decyzja podejmowana przez grono nauczycielskie, a na poziomie wyższych klas szkoły średniej - przez radę każdej klasy szkolnej. Decyzja ta musi być zaakceptowana przez rodziców ucznia, którzy mają prawo nie zgadzać się z nią. Natomiast pierwsze świadectwo szkolne, zwane brevet, otrzymuje się w końcu pierwszego cyklu szkoły średniej, mianowicie po 9 latach nauki. Jednak nie ma ono większego wpływu na dalszą karierę ucznia. Jest to zupełnie odmienne zjawisko niż w polsce, gdzie uczeń otrzymuje świdectwo szkolne po ukończeniu każdej klasy.
We Francji wyróznia się trzy rodzaje matury.Do egzaminu maturalnego przystępuje się po ukończeniu klasy końcowej, ale uczniowie mogą zdawać ten egzamin z niektórych przedmiotów już po ukończeniu I klasy (drugiego roku nauki). Organizacja matury zależy od profilu danej szkoły. Składa się z egzaminów obowiązkowych pisemnych i ustnych oraz egzaminów nieobowiązkowych (dodatkowych) ustnych. Uczniowie sprawdzani są z całego oficjalnego programu klasy końcowej, ale nie z klas wcześniejszych. Tematy maturalne przygotowywane są na szczeblu centralnym. Matura we Francji tak jak i w Polsce jest nie tylko egzaminem kończącym liceum, ale także przepustką na studia. Po ukończeniu szkoły średniej uczeń może przystąpić do matury ogólnokształcącej, która zbliżona jest do naszego egzaminu maturalnego. Składa się z części pisemnej i ustnej egzaminów z przedmiotów obowiązkowych i fakultatywnych. Minister Edukacji Narodowej co roku ustala termin egzaminu maturalnego. Wyboru tematów dokonuje upoważniony przez ministra rektor akademii. Dla uczniów, którzy z uzasadnionych przyczyn nie mogli przystąpić do egzaminu w końcu roku szkolnego, wyznacza się dodatkowy termin we wrześniu. Uczniowie którzy nie zdali egzaminu maturalnego, lecz uzyskali średnią ocenę 8 punktów na 20 możliwych, otrzymują świadectwo ukończenia szkoły średniej, które nie upoważnia do podjęcia studiów wyższych. Uczniowie zdają od 8 - 10 przedmiotów (im więcej tym mogą uzyskać większą punktację). Natomiast w klasie profilowej przedmiot wiodący jest mnożony razy 7 i ta suma punktów wpisywana jest na świadectwiw.
Ukończenie liceum zawodowego pozwala zdobyć świadectwo umiejętności zawodowych, dyplom kształcenia zawodowego oraz maturę zawodową. Matura zawodowa od 1989r. ma taką samą wartość jak ogólnokształcąca i daje uprawnienia na studia wyższe. Takie podejście do matur wynikało z konieczności rosnącego zapotrzebowania przedsiębiorstw na wysoko kwalifikowanych pracowników, którzy stanowiliby ogniwo pośrednie między osobami z wyższym wykształceniem technicznym a robotnikami wykwalifikowanymi( w przypadku gdy po maturze podjęliby pracę). W obliczu rozwoju nowych technologii we wszystkich dziedzinach produkcji i usług (projektowanie i produkcja wspomagana komputerem, zastosowanie robotów, techniki biurowe, technologie produkcji, informatyka przemysłowa i zarządzania wzrasta poziom kwalifikacji i zdobywanych umiejętności. Utworzenie matury zawodowej pozostaje w ścisłym związku z potrzebami określonych środowisk zawodowych. Po maturze zawodowej, uczeń dalej może kształcić się w szkole pomaturalnej i uzyskać tytuł technika lub przez 2 lata na uniwersytecie, kierunek techniczny, który umożliwia zdobycie tytułu inżyniera.
Trzeci rodzaj matury, to matura technologiczna, która potwierdza zdobycie wiedzy technologicznej (o elektronice, mechanice). Przygotowanie do tej matury rozłożone jest na dwa lata nauki: w pierwszej klasie zawodowej i maturalnej klasie zawodowej. Czas trwania praktyk w przedsiębiorstwie wynosi: 16-20 tygodni w ciągu dwóch lat.
Szkolnictwo wyższe.
Ustawa o systemie oświaty w Polsce nie zalicza szkół wyższych do systemu oświaty jednak stanowi jej inegralną część. Szkoły wyższe podzielone są podobnie jak w Polsce na dwa rodzaje: uniwersytety i politechniki. Minimalny czas studiów to 3 lata, maksymalny to nawet 7 lat. W Polsce studia mogą być prowadzone w systemie dziennym, wieczorowym, zaocznym i eksternistycznym. Student może usyskać następujące tytuły zawodowe: licencjat, inżynier, magister, lekarz. Aby uzyskać wymienione powyżej tytuły zawodowe student musi zaliczyć wszystkie przedmioty i praktyki objęte planem studiów, złożyć i obronić pracę dyplomową oraz zdać pomyślnie egzamin dyplomowy. W przypadku studiów na kierunku lekarskim, lekarsko-dentystycznym oraz na kierunku weterynaria podstawą do uzyskania tytułu zawodowego jest złożenie ostatniego wymaganego egzaminu.
We francji tudia są prowadzone na uniwersytetach. Po pomyślnie zdanym egzaminie maturalnym, każdy może zapisać się na uniwersytet. Przyjęcia do najbardziej prestiżowych szkół wyższych, odbywają się na postawie egzaminu konkursowego, do którego uczniowie przygotowują się podczas dwuletnich zajęć w klasach CPGE.
Tutaj nauka podzielona jest na cykle:
- pierwszy (dwa lata)- DEUG 1 (Dyplome d'Etudes Universitaires Gnrales), czyli „dyplom ogólnych studiów uniwersyteckich”;
- drugi cykl licence (licencjat);
- trzeci maitrise i jest to odpowiednik magisterium;
- kolejny cykl poświęcony jest pracy naukowej i kończy się doktoratem- DEA (Dyplome d'Etudes Approfondies), czyli „dyplom studiów pogłebinych”. W Polsce także jest etap kończący się doktoratem określonej dziedziny naukowej i kończy się egzaminem doktorańskim z napisanej pracy naukowej.
Innym typem szkolnictwa wyższego we Francji, niezależny od Uniwersytetów to tzw. „Les Grandes Ecoles”. Uczelnie te w większości przypadków są państwowe, ale dostęp do nich jest ograniczony i możliwy jedynie po zdaniu egzaminu wstępnego o dosyć wysokim stopniu trudności (w niektórych liceach istnieją specjalne klasy pomaturalne przygotowujące do tego egzaminu). Są to zatem szkoły elitarne, kształcące wyższe kadry zawodowe Francji. Ich absolwentami są przyszli prezydenci, politycy i dyrektorzy wielkich koncernów.
Kształcenie specjalne.
We Francji jak i w Polsce realizuje politykę integracji dzieci niepełnosprawnych z dziećmi nie odbiegającymi od normy. W szkołach podstawowych istnieją klasy integracyjne dla uczniów, którzy mają problemy psychiczne lub problemy ze słuchem, wzrokiem, czy motoryką ciała, ale są w stanie korzystać w normalnym środowisku szkolnym z programu kształcenia dostosowanego do ich wieku, zdolności oraz charakteru i skali ich problemów. Na poziomie średnim funkcjonują sekcje realizujące specjalnie dostosowane programy kształcenia ogólnego i zawodowego, przewidziane dla uczniów, którzy mieli poważne problemy na zakończenie nauki w szkole podstawowej. Ponadto w niektórych szkołach utworzono sekcje kształcenia integracyjnego. Sekcje te są przeznaczone dla uczniów mających trudności w nauce, a ich celem jest zapewnienie uczniom łatwego przejścia ze szkoły podstawowej do średniej. Za placówki specjalne we Francji dla uczniów z poważnymi upośledzeniami odpowiada Ministerstwo Edukacji lub Ministerstwo Zdrowia, Rodziny i Osób Niepełnosprawnych.
Bibliografia.
Konarzewski,K.(1991).Sztuka nauczania. Szkoła. Warszawa.
Schulz, R.(1992).Szkoła - instytucja - system - rozwój. Toruń.
Wołoszyn S. (2006). Oświata i wychowanie w XX wieku. [W:] (red). Kwieciński., Śliwierski B. „Pedagogika. Podrecznik akademicki.” Warszawa.
.
1