Milena Zalewska Chomań

PORÓWNANIE POLSKIEGO SYSTEMU OŚWIATOWEGO Z SYSTEMEM OŚWIATOWYM NIEMIEC

KURS PEDAGOGICZNY

Oświata - pojęcie "oświata" używane jest często zamiennie z wyrażeniem "system oświaty". Według Słownika Pedagogicznego W. Okonia jest to ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego, umożliwiających obywatelom zdobywanie ogólnego i zawodowego wykształcenia oraz wszechstronny rozwój osobowości.

System oświaty tworzą:

1. System szkolny obejmujący szkoły ogólnokształcące, zawodowe i wyższe.

2. System wychowania w okresie przedszkolnym.

3. System kształcenia i wychowania równoległego lub pozaszkolnego.

4. System kształcenia i wychowania poszkolnego.

Cechy	Polska	Niemcy
System oświaty obejmuje	przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkola specjalne; szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół wyższych, oraz szkoły specjalne, szkoły sportowe oraz mistrzostwa sportowego i szkoły artystyczne; placówki oświatowo-wychowawcze; placówki kształcenia ustawicznego i placówki kształcenia praktycznego; poradnie psychologiczno-pedagogiczne; specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania; placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania; ochotnicze hufce pracy; zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli; biblioteki pedagogiczne.	System szkolnictwa w Niemczech pozostaje pod nadzorem państwa. Odnosi się to również do wielu szkół prywatnych. System różni się jednak w poszczególnych krajach związkowych, ponieważ zachowują one niezależność w tej kwestii od władzy centralnej, a decyzje w sprawach dotyczących edukacji podejmują odpowiednie dla danego landu ministerstwa oświaty i wychowania. Uczęszczanie do szkół publicznych jest bezpłatne. Istnieje wiele rodzajów szkół. Najogólniej można je podzielić na szkoły ogólnokształcące (Allgemainbildende Schulen) i zawodowe (Berufsbildende Schulen). Do szkół zawodowych zalicza się: - Berufsvorbereitende Schulform - Berufsgrundschule - Berufschule - Berufsfachschule - Fachschule - Fachoberschule - Berufliches Gymnasium Szkoły ogólnokształcące obejmują m.in.: - Realschule - Grundschule - Gesamtschule - Hauptschule - Gymnasium Wśród szkół ogólnokształcących wymienić należy także szkoły specjalne (Sonderschule), w których uczą się dzieci upośledzone lub opóźnione w nauce. Szkoły, które nie znajdują się pod opieką państwa to szkoły prywatne (Privatschulen). Szkoły z indywidualną koncepcją pedagogiczną to szkoły alternatywne (Alternativschule). Poza nimi na wyróżnienie zasługują Ganztagschulen (czyli szkoły "całodzienne", które poza normalnymi zajęciami oferują uczniom dodatkowe zajęcia mające wypełnić ich wolny czas) oraz Fernunterricht (czyli nauka na odległość). Dorośli mogą nadrobić swoje zaległości w nauce w szkołach zwanych ogólnie Zweiten Bildungsweges, a więc Abendrealschule, Kolleg, Abendgymnasium. Pod względem administracyjno-prawnym do szkół w Niemczech nie należą placówki: - do których uczęszczają dzieci przed szkołą podstawową (Kindergarten, Vorschule, Frühförderung), - edukacji pozaszkolnej, a więc szkoły wyższe (Berufsakademien, Hochschulen), - pozaszkolnego kształcenia dorosłych (Volkshochschule, Famielienbildungsstatte).
Obowiązek szkolny	Dnia 1 września 2004 r. wprowadzono obowiązek odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego przez dzieci w wieku 6 lat w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. Obowiązek ten rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat.	Obowiązek szkolny od ukończenia szóstego do osiemnastego roku życia, czyli trwa 12 lat.
Szkoła podstawowa	Nauka trwa 6 lat i ta zmiana obowiązuje od roku szkolnego 1999-2000; obejmuje dzieci w wieku 6-13 lat Sześcioletnia szkoła podzielona jest na dwa trzyletnie etapy. Pierwszy etap obejmuje klasy od I do III; zasadniczą część stanowi blok zajęć zwanych "kształceniem zintegrowanym" - zajęcia te prowadzone są przez jednego nauczyciela pełniącego również funkcję wychowawcy. Nauczyciel nie musi przestrzegać lekcyjnego czasu pracy, tj. dzielić czasu pracy uczniów na 45 minutowe jednostki lekcyjne, tak jak to się robi w klasach wyższych. Uczniowie uczestniczą również w zajęciach religii lub etyki. O uczestnictwie dziecka w zajęciach religii decydują ich rodzice. Na tym etapie edukacyjnym mogą zostać wprowadzone do szkolnego planu nauczania dodatkowe zajęcia edukacyjne, takie jak np. język obcy. Część uczniów uczestniczy również w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych oraz zajęciach gimnastyki korekcyjnej. Możliwe jest również wprowadzenie innych dodatkowych zajęć dla wszystkich lub grupy uczniów. Decyzję o tym podejmuje dyrektor szkoły, przeznaczając na ten cel tzw. godziny do dyspozycji dyrektora. Limit godzin do dyspozycji dyrektora jest przyznawany szkole na każdy oddział klasowy do wykorzystania w ciągu trzech lat. W klasach IV-VI przedmiotów uczą różni nauczyciele, z czego jeden (wychowawca) odpowiedzialny jest za swoją klasę. W tych klasach również dyrektor szkoły, dysponujący limitem tzw. godzin do dyspozycji dyrektora, może wprowadzić dodatkowe zajęcia edukacyjne dla wszystkich lub dla grupy uczniów, w tym m.in. dodatkowy język obcy i zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze. Od klasy V uczniowie za zgodą rodziców uczestniczą w zajęciach z wychowania do życia w rodzinie. W klasie VI uczniowie przystępują do sprawdzianu poziomu wiedzy i umiejętności, który jest jednakowy dla wszystkich uczniów. Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych otrzymują dostosowane arkusze. Mogą oni także zdawać egzamin w indywidualnie przystosowanych warunkach Sprawdzian organizowany jest przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. Sprawdzian ten nie ma wpływu na ukończenie szkoły podstawowej jak i na przyjęcie do gimnazjum.	Primarstufe W tym pierwszym okresie nauki wszystkie dzieci uczęszczają do szkół podstawowych (Grundschule). W większości landów są one czteroletnie. Wyjątek stanowią Berlin i Brandenburgia, gdzie jest to 6 lat. W tak zwanej fazie elastycznego rozpoczęcia szkoły (Flexiblen Schuleingangsphase) dzieci rok przed rozpoczęciem obowiązku szkolnego mogą zapisać się do szkoły i rozpocząć naukę. Orientugungsstufe Pod pojęciem Orientugungsstufe jako szczególnego okresu nauki rozumie się zwyczajowo klasy 5 i 6. W tym okresie w uczniach dojrzewa decyzja o dalszej nauce. W przypadku Berlina i Brandenburgii jest to jeszcze szkoła podstawowa. W pozostałych przypadkach to pierwsze lata szkół etapu - Sekundarstufe I. Wówczas w tych klasach możliwa jest zmiana szkoły, pod warunkiem, że nie było problemów z ocenami. Wybór szkoły jest bardzo ważny. Decyzja podejmowana jest zazwyczaj po konsultacji z nauczycielem, który na podstawie ocen wydaje opinię i proponuje określony typ szkoły.
Gimnazjum	Nauka jest obligatoryjna dla wszystkich dzieci, trwa kolejne 3 lata. Reforma systemu oświaty z 1999 r. wprowadziła gimnazjum. Uczniowie uczęszczający do gimnazjum to młodzież w wieku 13-16 lat. Kształcenie na tym etapie ma charakter ogólny. Jest to tzw. szkoła średnia pierwszego stopnia, po której jest możliwość dalszej edukacji. Jeśli rodzice wyrażą taką wolę, również religii. Dla uczniów, którzy nie uczęszczają na religię, dyrektor gimnazjum winien zorganizować zajęcia etyki. Uczniowie uczęszczają również na zajęcia z wychowania do życia w rodzinie, które nie są jednak obowiązkowe. Nauka w gimnazjum kończy się egzaminem gimnazjalnym, pisanym przez uczniów klas III w kwietniu. Termin corocznie ustala dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Egzamin składa się z dwóch części pisemnych: humanistycznej i matematyczno-przyrodniczej (a od roku szkolnego 2008/2009 również z języka obcego). Wynik egzaminu nie ma wpływu na ukończenie gimnazjum, ale ma znaczenie przy rekrutacji do szkół ponadgimnazjalnych	Sekundarstufe I Ten okres nauki zaczyna się w klasie 5 (w Berlinie i Brandenburgii w 7). W tradycyjnym trzystopniowym systemie szkolnictwa uczniowie mogą wybierać zazwyczaj spośród trzech rodzajów szkół ogólnokształcących: szkoły głównej (Hauptschule), szkoły realnej (Realschule) i gimnazjum (Gymnasium). Szkoła główna (Hauptschule) kończy się po 9 lub 10 klasie egzaminem Hauptschulabschluss. Ukończenie szkoły głównej uprawnia do rozpoczęcia nauki w szkole zawodowej (Fachschule), a także w wyższej szkole zawodowej (Fachoberschule). Kończąc szkołę główną, po zdaniu egzaminu (Hauptschulabschluss), uczeń otrzymuje także prawo do zawarcia umowy na wyuczenie praktycznego zawodu. Szkoła realna (Realschule) kończy się po 10 klasie egzaminem Mittleren Reife. Podczas nauki w szkole realnej uczniowie otrzymują poszerzoną wiedzę podstawową ze szczególnym naciskiem na tematykę związaną z gospodarką, techniką i polityką socjalną. Po zdaniu egzaminu (Mittlere Reife) uczeń może podjąć pracę w sektorze administracyjnym lub gospodarczym, bądź też kontynuować naukę w wyższej szkole zawodowej (np. Fachoberschule). Gimnazjum (Gymnasium) trwa w okresie Sekundarstufe I do 10 klasy i prowadzi do zdobycia uprawnień w 11 klasie gimnazjum (w czasie następnego etapu edukacji - Sekundarstufe II). Dziewięcioletnie gimnazjum jest tradycyjną formą edukacji w Niemczech. Uczniowie kończąc gimnazjum posiadają wiedzę i umiejętności z zakresu wiedzy ogólnej, które stanowić mają podstawą do dalszej nauki. Obok tych podstawowych typów szkół istnieje jeszcze jeden istotny rodzaj placówek oświatowych. Szkoły zbiorcze (Gesamtschulen) są formą obejmującą trzy wcześniejsze typy. W szkołach zbiorczych występują więc trzy podstawowe rodzaje szkół jakby pod wspólnym szyldem. O tym jakie wykształcenie widnieje na świadectwie ukończenia szkoły decyduje ilość zdanych egzaminów. Uczeń może uzyskać jedno z trzech rodzajów wykształcenia odpowiadające kolejno wykształceniom po ukończeniu: szkoły głównej, gimnazjum lub szkoły realnej łącznie ze średnią szkołą zawodową. Poza tym w wielu modelach edukacji, specyficznych dla każdego regionu, rola szkół głównych i realnych jest różnie postrzegana i mogą one mieć zupełnie odmienne znaczenie. Zazwyczaj wiąże się to także z inną nazwą takiej szkoły. Takie szkoły to np.: - Erweiterte Realschule (tylko w Saarland) - Mittelschule (tylko w Sachsen) - Regelschule (tylko w Turyngii) - Oberschule (tylko w Brandenburgii) - Sekundarschule (tylko w Bremen i Sachsen-Anhalt) - Regionale Schule (tylko Rheinland-Pfalz i Mecklenburg-Vorpommern) Oddzielnym typem szkoły jest Wirtschaftsschule (tylko w Bayern).
Liceum ogólnokształcące/liceum profilowane/technikum zawodowe/zasadnicza szkoła zawodowa	a) zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w szkołach wymienionych w lit. e) i f), b) trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, c) trzyletnie licea profilowane kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, d) czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, e) dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące dla absolwentów szkół wymienionych w lit. a), których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, f) trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów szkół wymienionych w lit. a), których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, g) szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształcenie średnie uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, h) trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy.	Sekundarstufe II W placówkach ogólnokształcących w tym okresie uczą się tylko uczniowie klas wyższej edukacji gimnazjalnej i szkoły zbiorczej (od 11 klasy). Okres ten dla nich kończy się po 12 lub 13 roku nauki maturą (Abitur). Zdana matura uprawnia do podjęcia studiów w różnych szkołach wyższych. Pozostałe szkoły na tym etapie to wszelkiego rodzaju szkoły zawodowe, np. Berufschule czy Berufsfachschule. Nie istnieją żadne warunki wstępne, również młodzież nie posiadająca świadectwa ukończenia szkoły może rozpocząć kształcenie przygotowujące do zawodu. Jednak w przypadku dużej ilości zawodów wymagania co do wcześniej zdobytego wykształcenia są wysokie. Do 15 % absolwentów szkoły nie może podjąć kształcenia zawodowego bez wcześniejszego przygotowania. 60 % czasu poświęconego na kształcenie zawodowe pierwszego stopnia odbywa się w systemie dualnym, czyli łączącym kształcenie praktyczne w przedsiębiorstwie z uczęszczaniem do państwowej szkoły zawodowej. Czas nauki wynosi 3 - 3,5 lat, w niektórych zawodach 2 lata. Na bazie państwowych regulacji ramowych przebieg kształcenia zawodowego jest ustalany przez samorządy gospodarcze; izby wydają regulamin egzaminów oraz przeprowadzają egzaminy na czeladnika lub robotnika wykwalifikowanego. Kwalifikacje zawodowe można zdobyć również w studium zawodowym (Fachschule) lub w akademiach, w których uzyskuje się świadectwo ukończenia z reguły uznawane przez państwo. W studium zawodowym lub na akademii można również ukończyć dokształcanie zawodowe uzyskując uznawane świadectwo jego ukończenia. Dalsze kształcenie zawodowe w przeważającej mierze nie jest regulowane przez państwo; tylko niektóre świadectwa ukończenia są przez nie regulowane. Regulacją tą w pierwszej linii zajmują się, w ramach samorządu gospodarczego, izby, które również przeprowadzają egzaminy dalszego kształcenia. Warunkiem podjęcia kształcenia na mistrza jest ukończenie kształcenia przygotowującego do danego zawodu. Od niedawna, aby móc zdawać egzamin na mistrza, nie jest wymagane doświadczenie w pracy jako czeladnik. Określone tytuły otrzymane po ukończeniu dokształcania (np. mistrz) uprawniają do podjęcia studiów związanych z zawodem lub dowolnych innych na uniwersytecie, politechnice lub akademii zawodowej.
Szkoły wyższe	Ustawa o systemie oświaty nie zalicza szkół wyższych do systemu oświaty. Od 5 maja 2006 szkolnictwem wyższym zajmuje się oddzielne ministerstwo: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.	Istnieją różne formy szkół wyższych. Uniwersytety oraz wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschulen):Warunkiem przyjęcia jest matura, inne świadectwa uprawniające do podjęcia nauki w wyższej szkole lub też świadectwa ukończenia dokształcania zawodowego (np. mistrz). Obecnie w Niemczech trwa przekształcanie systemu kształcenia, w wyniku którego będą dostępne kierunki licencjackie i kierunki magisterskie. Transformacja ta ma być zakończona w 2010 roku. Stopień doktora można uzyskać tylko na uniwersytecie. Akademie zawodowe: Akademie zawodowe typu 1 należą do szkolnictwa wyższego. Warunki przyjmowania są takie same jak na uniwersytetach czy w wyższej szkole zawodowej. Prowadzą one licencjackie kierunki studiów zorientowane na praktykę. W systemie dualnym wykształcenie zawodowe może być łączone ze studiami licencjackimi. Świadectwo ukończenia studiów licencjackich w akademii zawodowej dokładnie odpowiada takiemu świadectwu zdobytemu na uniwersytecie lub w wyższej szkole zawodowej, w związku z tym uprawnia do podjęcia studiów magisterskich. Akademie zawodowe nie prowadzą studiów magisterskich.
Skala ocen	celujący - 6 bardzo dobry - 5 dobry - 4 dostateczny - 3 dopuszczający - 2 niedostateczny - 1 W klasach I-III szkoły podstawowej obowiązuje ocena opisowa. Ocenianie bieżące w ciągu roku oraz oceny śródroczne określa statut szkoły.	1 (sehr gut) - bardzo dobry, 2 (gut) - dobry, w 3 (befriedigend) - zadowalający 4 (ausreichend) - dopuszczający, 5 (mangelhaft) - mierny, 6 (ungenügend) - niedostateczny
Skala ocen z zachowania	wzorowe bardzo dobre dobre poprawne nieodpowiednie naganne

SCHEMAT SYSTEMU EDUKACJI W POLSCE




Rys. 1 Schemat systemu edukacji w Polsce pochodzi ze strony: http://www.vulcan.edu.pl/badania/szkoly/struktura.html#p1

SCHEMAT SYSTEMU EDUKACJI W NIEMCZECH




Rys. 2 Schemat systemu edukacji w Niemczech pochodzi ze strony:

http://www.hanse-parlament.eu/mediabig/356A.pdf

Bibliografia:

1. Dz. U. z 1991 r. Nr 95, poz. 425 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty tekst jednolity obowiązujący

2. Materiały z kursu

3. http://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%9Bwiata

4. http://www.vulcan.edu.pl/badania/szkoly/struktura.html#p1

5. http://pl.wikipedia.org/wiki/System_o%C5%9Bwiaty_w_Polsce

6. http://www.hanse-parlament.eu/mediabig/356A.pdf

7. http://www.edu.edu.pl/porady,5280,System-szkolnictwa-w-Niemczech.htm

8. http://de.wikipedia.org/wiki/Notenskala

7/10

Milena Zalewska Chomań

Kurs pedagogiczny

Porównanie polskiego systemu oświatowego z systemem oświatowym Niemiec

---