Info

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego (MSD) mogą mieć wpływ na mięśnie, stawy, ścięgna, wiązadła, kości i nerwy.

Większość chorób układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą rozwija się z biegiem czasu i jest spowodowane wykonywaną pracą lub środowiskiem pracy. Mogą je również powodować wypadki, np. złamania i zwichnięcia. Choroby układu mięśniowo-szkieletowego zazwyczaj dotykają pleców, szyi, ramion i kończyn górnych, rzadziej dotyczą kończyn dolnych.

Problemy zdrowotne obejmują swoim zakresem dolegliwości, lekkie i silne bóle aż do bardziej poważnych chorób wymagających przerwania pracy i podjęcia leczenia. W bardziej przewlekłych przypadkach leczenie i powrót do zdrowia są często nieskuteczne - skutkiem może być trwała niepełnosprawność i utrata pracy.

Wielu problemom można zapobiec lub znacznie je ograniczyć, przestrzegając istniejących przepisów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz poniższych wytycznych dotyczących dobrych praktyk. Obejmuje to ocenę zadań roboczych, wdrożenie środków zapobiegawczych oraz zapewnienie, że takie środki pozostaną skuteczne.

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego są poważnym problemem.

W przypadku pracownika powodują cierpienie i utratę dochodów; w przypadku pracodawcy ograniczają wydajność firmy, a w przypadku rządu zwiększają koszty ubezpieczeń społecznych.

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego są priorytetem we wspólnotowej strategii bezpieczeństwa i higieny pracy w UE. Są również priorytetem uznawanym przez państwa członkowskie UE oraz europejskich partnerów społecznych.

Przeczytaj kluczowe fakty

Publikacje Agencji

Co mogę zrobić?

Jak zachować bezpieczeństwo? Rady dla pracowników

Co trzeba zrobić? Rady dla pracodawców

Co należy wiedzieć? Rady dla specjalistów ds. BHP

Kluczowe fakty

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego - bolesna dolegliwość

• Choroby układu mięśniowo-szkieletowego są najczęściej występującymi problemami zdrowotnymi związanymi z wykonywaną pracą w 27 krajach UE: 25% europejskich pracowników narzeka na bóle pleców, a 23% na bóle mięśni;

• 62% pracowników z 27 krajów UE jest narażonych przez przynajmniej jedną czwartą czasu na powtarzalne ruchy dłoni i ramion, 46% na bolesne i męczące pozycje, a 35% na przenoszenie lub przesuwanie ciężkich ładunków;

• Najbardziej zagrożonymi sektorami pod względem narażenia na ryzyko fizyczne i dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego są rolnictwo i branża budowlana. Narażone są jednak wszystkie sektory;

• Ogólnie rzecz biorąc, kobiety są narażone na ryzyko fizyczne w mniejszym stopniu, mimo że ruchy dłoni lub ramion oraz praca w bolesnej lub męczącej pozycji są rozłożone równomiernie;

• W przypadku określonych rodzajów ryzyka - prac obejmujących przemieszczanie się osób - kobiety są bardziej narażone niż mężczyźni; jest to odpowiednio 11% i 6% narażenia przez jedną czwartą czasu lub dłużej;

• Choroby układu mięśniowo-szkieletowego są kosztowne w związku z bezpośrednimi (koszty ubezpieczeniowe, odszkodowawcze, medyczne i administracyjne) i pośrednimi kosztami utraty wydajności.

Do rozwoju chorób układu mięśniowo-szkieletowego może przyczynić się wiele czynników - pojedynczych lub działających w połączeniu.

Czynniki fizyczne:

• użycie siły - podnoszenie, przenoszenie, ciągnięcie, popychanie

• powtarzanie ruchów - pisanie na klawiaturze, malowanie

• niewygodna i nieruchoma pozycja - stanie, siedzenie, praca z rękami podniesionymi powyżej ramion przez dłuższy czas

• nacisk stykowy - miejscowe sprężanie narzędzi

• wibracje - całe ciało oraz dłonie i ramiona

• chłodne środowisko pracy

Czynniki organizacyjne:

• duże zapotrzebowanie na pracę

• brak kontroli nad pracą

• małe zadowolenie z pracy

• praca powtarzalna

• wysokie tempo pracy

• presja czasu

• brak wsparcia ze strony współpracowników i kierownictwa.

Czynniki indywidualne:

• wcześniejsze choroby

• możliwości fizyczne

• wiek

• palenie

• otyłość.

Najbardziej narażeni pracownicy

Pracownicy fizyczni, zarówno wykwalifikowani, jak i niewykwalifikowani, są najbardziej narażeni na choroby układu mięśniowo-szkieletowego. Tak jak można przypuszczać, starsi pracownicy w Europie zgłaszają więcej problemów niż młodsi.

Choroby górnych kończyn - znane również jako urazy spowodowane powtarzanym wysiłkiem - wpływają na kobiety w większym stopniu niż na mężczyzn, głównie z powodu rodzaju wykonywanej przez nie pracy. Pracownicy z niepewnym zatrudnieniem, na przykład na kontraktach terminowych, są również bardziej narażeni na prace powtarzalne oraz pracę w bolesnych lub męczących pozycjach.

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego występują we wszystkich zawodach i miejscach, ale niektóre grupy zawodowe są na nie szczególnie narażone.

Szczególnie wysokie ryzyko występuje wśród:

• pracowników branży rolniczej, leśnej, rybackiej

• pracowników budowlanych

• cieśli

• kierowców

• pielęgniarek

• sprzątaczek

• górników

• operatorów maszyn

• rzemieślników

• krawców

• pracowników handlu detalicznego

• pracowników hoteli, restauracji i branży gastronomicznej

• sekretarek i maszynistek

• osób zajmujących się załadunkiem i rozładunkiem.

Info

Pracownicy

Każdego roku miliony europejskich pracowników cierpi na choroby układu mięśniowo-szkieletowego powiązane z wykonywaną pracą.

Bóle i urazy są dużym obciążeniem dla pracowników i ich rodzin.

Choroby MSD obejmują szeroki zakres problemów zdrowotnych. Główną grupą są bóle/urazy pleców oraz choroby górnych kończyn powiązane z pracą, znane jako zespół RSI - uraz spowodowany powtarzanym wysiłkiem. Choroby mogą również dotknąć kończyn dolnych.

Fizyczne przyczyny chorób układu mięśniowo-szkieletowego obejmują: przenoszenie ciężarów, nieprawidłową postawę oraz powtarzalność ruchów. Przyczyny organizacyjne obejmują tempo oraz monotonię pracy. Niektóre rodzaje schorzeń są powiązane z określonymi zadaniami lub zawodami.

Choroby dolnej części pleców obejmują problemy z dyskiem międzykręgowym takie jak przepuklina, uraz mięśni i tkanki miękkiej. Badania pokazują, że oprócz normalnego zwyrodnieniowego procesu starzenia nieprawidłowe środowisko pracy może również przyczynić się do wystąpienia problemów w dolnej części zdrowych pleców lub przyspieszyć istniejącą chorobę.

Problemy, które mogą zostać spowodowane przez podnoszenie, skręcanie i wyginanie pleców, niewygodne lub nieruchome pozycje, są trudne do zakwalifikowania. W rzeczywistości 95% problemów z dolną częścią pleców jest określane jako „nieswoiste”.

Istnieje coraz większe powiązanie czynników psychospołecznych - takich jak na przykład małe zadowolenie z pracy - z problemami z dolną częścią pleców, zwłaszcza jeżeli występują one w tym samym czasie, co czynniki fizyczne.

Dolegliwości szyi i kończyn górnych związane z pracą (WRULD) rozwijają się zazwyczaj z biegiem czasu w wyniku powtarzalnych czynności takich jak pisanie na klawiaturze. Mogą one wpływać na szyję, ramiona i kończyny górne. Niektóre choroby szyi i kończyn górnych, takie jak zespół cieśni nadgarstka, mają wyraźne oznaki i objawy. Inne są nieswoiste, ponieważ ból nie łączy się w oczywisty sposób z określonym schorzeniem.

Jak zachować bezpieczeństwo

Pracodawcy są odpowiedzialni za ocenę ryzyka w miejscu pracy i wdrożenie środków prewencyjnych eliminujących i ograniczających zagrożenia. Pracodawcy powinni na przykład zapewnić informacje oraz szkolenia dotyczące stosowania sprzętu oraz prawidłowych technik przenoszenia ciężarów. Dowiedz się więcej o Ustawodawstwie europejskim dotyczącym chorób MSD związanych z pracą.

Podnoszenie

Podczas pracy ręcznej prawidłowe techniki podnoszenia ciężąrów zapewniają ochronę. Przed podniesieniem ciężaru należy zaplanować i przygotować zadanie. Należy upewnić się, że:

• pracownik wie, dokąd zmierza;

• obszar roboczy jest wolny od przeszkód;

• drzwi są otwarte, a na podłodze nie znajduje się nic, co mogłoby spowodować wypadek;

• pracownik prawidłowo trzyma przenoszony obiekt;

• jeżeli ciężar przenoszony jest przez dwie osoby, obie osoby muszą wiedzieć, co robią, przed rozpoczęciem czynności.

Podczas podnoszenia ciężaru należy zastosować dobrą technikę:

• postawić stopy po bokach, a ciało nad podnoszonym obiektem lub spróbować podejść do ciężaru tak blisko, jak to tylko możliwe;

• podczas podnoszenia użyć mięśni nóg;

• wyprostować plecy;

• przyciągnąć ciężar do ciała tak blisko, jak to tylko możliwe;

• podnieść i przenosić ciężar z wyprostowanymi ramionami.

Pchanie i ciągnięcie

Ważne uwagi:

• pchanie i ciągnięcie wykonywane jest za pomocą wagi ciała - podczas popychania należy pochylić się do przodu, a podczas ciągnięcia należy wychylić się do tyłu;

• upewnić się, że na podłodze znajduje się odpowiednia przestrzeń, aby wychylić się do przodu/tyłu;

• pracownik musi unikać przekrzywiania, skręcania i wyginania pleców;

• urządzenia pomocnicze muszą być wyposażone w uchwyty ułatwiające wykorzystanie rąk. Uchwyty powinny znajdować się na wysokości pomiędzy ramionami i pasem, aby możliwe było popychanie/ciągnięcie w prawidłowej, neutralnej pozycji;

• urządzenia do przenoszenia muszą być utrzymywane w dobrym stanie, aby kółka obracały się płynnie;

• podłoże musi być twarde, równe i bez zanieczyszczeń.

Gdzie można uzyskać pomoc

• porozmawiaj z przełożonym o swoich problemach;

• porozmawiaj ze specjalistą ds. BHP lub przedstawicielem związków zawodowych;

• porozmawiaj z lekarzem, pielęgniarką lub personelem medycyny pracy;

• w razie potrzeby skontaktuj się z inspektoratem BHP, aby zło

Info

Pracodawcy

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego (MSD) są jednymi z najczęściej
spotykanych dolegliwości związanych z pracą.

Choroby te dotykają miliony europejskich pracowników i kosztują pracodawców miliardy euro. Mała troska o bezpieczeństwo i zdrowie w miejscu pracy powoduje wysokie koszty wynikające ze zwolnień chorobowych, niższej jakości pracy oraz utraconej produkcji. Oczywiście rozwiązanie problemu chorób układu mięśniowo-szkieletowego ma na celu poprawę życia pracowników, ale przynosi również korzyści dla firmy.

Rozwiązanie problemu chorób MSD

Należy zwrócić uwagę na identyfikację wszystkich możliwych czynników ryzyka przede wszystkim ze względu na to, że kombinacja czynników może stwarzać jeszcze większe problemy. Należy przeprowadzić konsultacje z personelem i jego przedstawicielami dotyczące wszystkich problemów i ich potencjalnych rozwiązań. Żadne określone podejście nie jest skuteczne we wszystkich przypadkach, dlatego też w nietypowych lub poważnych sytuacjach niezbędna może być porada specjalisty.

W celu zapobiegania rozwojowi chorób układu mięśniowo-szkieletowego należy zidentyfikować czynniki ryzyka w miejscu pracy, a następnie podjąć praktyczne środki, aby uniknąć ryzyka lub ograniczyć jego występowanie.

Aby rozwiązać problem chorób układu mięśniowo-szkieletowego, należy przyjąć podejście zintegrowanego zarządzania, co obejmuje nie tylko prewencję, ale też zatrzymanie, rehabilitację i reintegrację pracowników cierpiących już na choroby MSD.

Należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:

• ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem;

• nadzór zdrowotny; szkolenia;

• informowanie pracowników i konsultacje z pracownikami;

• ergonomiczne systemy pracy. Istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego, np.: ręczne przenoszenie ciężarów, niewygodna pozycja, stres, wibracje i chłodne środowisko pracy.

Prewencja:

• unikanie ryzyka

• likwidacja ryzyka u źródła

• ograniczenie ryzyka poprzez wymianę niebezpiecznych elementów na mniej niebezpieczne

• ocena i kontrola nieuniknionego ryzyka

• przystosowanie pracy do poszczególnych osób

• śledzenie postępu technicznego i dostosowanie się do niego

• opracowanie strategii prewencyjnych

• zapewnienie dobrych informacji i instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

Zatrzymanie w pracy pracowników z chorobami MSD:

• zapewnienie rehabilitacji

• reintegracja pracowników w miejscu pracy.

Ustawodawstwo europejskie

Prewencja chorób MSD została już ujęta w dyrektywach europejskich, przepisach i dobrych praktykach państw członkowskich. Dyrektywy są uzupełnione serią norm europejskich (EN), które zawierają szczegółowe informacje lub pozwalają na ich wdrożenie.

Głównymi przepisami europejskimi dotyczącymi prewencji chorób układu mięśniowo-szkieletowego są następujące dyrektywy:

• dyrektywa 89/391, przedstawiająca ogólne ramy identyfikacji ryzyka i zapobiegania mu;

• dyrektywa 89/654, określająca minimalne normy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy, takie jak: miejsce siedzące, oświetlenie, temperatura oraz stanowiska robocze;

• dyrektywa 89/655, określająca przystosowanie sprzętu roboczego;

• dyrektywa 89/656, określająca przystosowanie wyposażenia ochrony osobistej;

• dyrektywa 90/269, określająca identyfikację ryzyka występującego podczas obsługi ręcznej i zapobieganie takiemu ryzyku;

• dyrektywa 90/270, określająca minimalne normy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z ekranami komputerowymi;

• dyrektywa 93/104, określająca organizację czasu pracy;

• dyrektywa 98/37, obejmująca maszyny; oraz

• dyrektywa 2002/44, określająca identyfikację ryzyka związanego z wibracjami i zapobieganie takiemu ryzyku.

Dowiedz się więcej o Ustawodawstwie europejskim dotyczącym chorób MSD związanych z pracą

 

Gdzie można uzyskać pomoc

• Personel BHP w miejscu pracy

• Zrzeszenia branżowe

• Krajowe organy ds. BHP.

Info

Specjaliści ds. BHP

Choroby układu mięśniowo-szkieletowego (MSD) są znacznym problemem. Jednak można im zapobiec lub znacznie je ograniczyć, przestrzegając istniejących przepisów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz poniższych wytycznych dotyczących dobrych praktyk.

Główne aspekty prewencji chorób MSD zostały już ujęte w dyrektywach europejskich, przepisach i dobrych praktykach państw członkowskich.

Prewencja

Ocena ryzyka może pomóc w zidentyfikowaniu niebezpieczeństw w miejscu pracy oraz zagrożonych osób, aby umożliwić podjęcie odpowiednich środków prewencyjnych i monitorowanie ryzyka.

Ocena powinna być oparta na podejściu holistycznym i powinna uwzględniać całkowite obciążenie ciała. Zazwyczaj nie istnieje pojedynczy czynnik powodujący choroby układu mięśniowo-szkieletowego - na przykład obsługa ręczna rzadko jest przyczyną bólu pleców: istnieje wiele czynników wpływających na rozwój takich chorób, np: obciążenie, wibracje, chłód i organizacja pracy.

Dlatego też bardzo istotna jest ocena pełnego zakresu zagrożenia chorobami układu mięśniowo-szkieletowego i zajęcie się nimi w pełnym zakresie. Ocena ryzyka musi zostać przeprowadzona według szeregu odpowiednich działań mających na celu eliminację, jeżeli jest to możliwe, lub ograniczenie zagrożeń dla układu mięśniowo-szkieletowego. Podczas wyboru działań prewencyjnych należy rozważyć szeroki wachlarz możliwych zmian:

• miejsce pracy — na przykład: czy możliwe jest udoskonalenie układu miejsca pracy, aby uniknąć sytuacji, w których robotnicy wykonują zadania wymagające stosowania dużej siły w niewygodnej, nieruchomej pozycji?

• sprzęt roboczy — na przykład: czy narzędzia są zaprojektowane ergonomicznie? Czy możliwe jest wykorzystanie narzędzi elektrycznych, aby ograniczyć siłę wymaganą do wykonania zadania? Czy użycie takich narzędzi zwiększy narażenie dłoni i rąk na wibracje?

• pracownicy — muszą przejść szkolenia, aby zwiększyć swoją wiedzę na temat czynników ergonomicznych oraz rozpoznawać niebezpieczne warunki pracy i unikać ich. Dodatkowo pracownicy muszą być przekonani o istotności zwracania uwagi na prewencję i konsekwencjach jej zaniechania. Powinni być również świadomi korzyści płynących ze stosowania dobrych praktyk i metod pracy pod względem ograniczonego cierpienia i braku utraty płac;

• zadanie robocze — jednym z najważniejszych wymogów jest ograniczenie fizycznych elementów pracy poprzez zmniejszenie poziomu siły, powtarzalności, niewygodnych pozycji i/lub wibracji. Często powoduje to konieczność wykorzystania nowych narzędzi i metod pracy;

• zarządzanie miejscem pracy — na przykład: lepsze planowanie pracy lub wdrażanie bezpiecznych systemów pracy. Dopuszczalne może być przekazywanie zadań pomiędzy pracownikami, aby ograniczyć powtarzalne ruchy, duże obciążenia dłoni oraz długotrwałe schylanie się i skręcanie ciała;

• na poziomie organizacyjnym —  rozwiązania praktyczne obejmują opracowanie odpowiednich współczynników praca/odpoczynek ograniczających zmęczenie, organizację przerw i prac rotacyjnych. Na poziomie korporacyjnym powinno być promowane przyjęcie polityki wspomagającej rozwijanie kultury bezpieczeństwa, tak aby uzyskać większe zaangażowanie na najwyższym poziomie oraz udział w identyfikacji i kontroli czynników ryzyka chorób układu mięśniowo-szkieletowego oraz aby zwiększyć bezpieczeństwo i środki nadzorcze.

Należy również zwrócić uwagę na następujące kwestie:

• nadzór zdrowotny;

• regularne szkolenia;

• informowanie i konsultacje z pracownikami oraz

• ergonomiczne systemy pracy.

Oprócz prewencji specjaliści odgrywają również rolę w zatrzymaniu, rehabilitacji i reintegracji pracowników cierpiących na choroby układu mięśniowo-szkieletowego.

---