2. „ Pan Tadeusz ” - geneza w świetle inwokacji i epilogu, tło historyczne, ramy czasowe.
GENEZA W ŚWIETLE INWOKACJI I EPILOGU, TŁO HISTORYCZNE
I. Sytuacja Polaków po upadku powstania listopadowego
Powstanie listopadowe zakończyło się klęską Polaków. Następstwa po przegranym powstaniu były poważne : została ograniczona autonomia Królestwa Polskiego oraz zlikwidowano polskie wojsko. Wobec Polaków stosowano liczne represje, między innymi wprowadzono stan wojenny na okres 25 lat. Uczestników powstania zaborcy wysyłali na Sybir i konfiskowali prywatne mienie.
II. Jakie przyczyny zadecydowały o powstaniu „ Pana Tadeusza ”?
upadek powstania listopadowego,
gorąca miłość do ojczyzny
„ Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie,
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”
mówi wieszcz w „Inwokacji”
tęsknota za utraconym krajem dzieciństwa :
„ Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości
W całej przeszłości i w całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka.
W której jest trochę szczęścia dla Polaka.
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie, (...)
trudne położenie emigrantów polskich na obczyźnie :
„ O tym - że dumać na paryskim bruku,
Przynosząc z miasta uszy pełne stuku
Przekleństw i kłamstwa, niewczesnych zamiarów,
Zapóźnych żalów, potępieńczych swarów
[frag. z „ Epilogu ”]
swary wśród emigracji
III. Adam Mickiewicz pracował nad „ Panem Tadeuszem ” od grudnia 1832 roku do czerwca 1834 roku. W tym czasie poeta zajmował się przekładem „Giaurem” Byrona. Wyjeżdżał do Szwajcarii, by pielęgnować ciężko chorego przyjaciela, Stefana Garczyńskiego.
IV. W czasie pisania epopei Mickiewicz spotykał się z przyjaciółmi, czytał im kolejne fragmenty dzieła. Mówi o tym w „ Epilogu ” :
„ Jedyne szczęście, kto w szarej godzinie
Z kilku przyjaciół usiadł przy kominie,
Drzwi od Europy zamykał hałasów,
Wyrwał się z myślą ku szczęśliwszym czasom
I dumał, myślił o swojej krainie (...)
I przyjaciele wtenczas pomogli rozmowie,
I do piosnki rzucali mnie słowo za słowem.”
Początkowo zamierzał napisać niewielką sielankę pod tytułem „ Szlachcic Żegota ”, ale z biegiem czasu utwór rozrósł się do rozmiarów epopei w dwunastu księgach. Jego pełen tytuł brzmi :
PAN TADEUSZ, CZYLI OSTATNI ZAJAZD NA LITWIE.
HISTORIA SZLACHECKA Z ROKU 1811 I 1812
WE DWUNASTU KSIĘGACH WIERSZEM.
V. Zamiarem poety było napisanie utworu prostego, zrozumiałego dla każdego czytelnika. Pragnienie to wyrazili w „Epilogu” :
„ O, gdybym kiedyś dożył tej pociechy,
Aby te księgi zbłądziły pod strzechy.”
VI. Akcję epopei umieszcza poeta w roku 1811 i 1812, czyli w czasach, kiedy to wielkie nadzieje na wyzwolenie ojczyzny w czasach, kiedy to wielkie nadzieje na wyzwolenie ojczyzny wiązali Polacy z osobą Napoleona i jego planowaną wyprawą na Rosję.
Utwór miał przypomnieć rodakom załamanym klęską powstania listopadowego i beznadziejną sytuacją w niewoli, tamte czasy, rozbudzić nowe nadzieje.
Dla emigrantów, „ w świecie nieproszonych gości ”, Pan Tadeusz miał być przypomnieniem dalekiej ojczyzny. Utrwalili na zawsze obraz szczęśliwego kraju dzieciństwa.
CZAS AKCJI W „ PANU TADEUSZU ” - (ramy czasowe)
Jak głosi podtytuł dzieła, wydarzenia w Panu Tadeuszu mają miejsce w roku 1811 i 1812.W „ Panu Tadeuszu ” mamy również tzw. preakcję. Dotyczy ona wydarzeń sprzed dwudziestu laty. W czas przeszły przenoszą czytelnika Gerwazy i ksiądz Robak, na łożu śmierci. Wydarzenia z preakcji mają ścisły związek z wydarzeniami dziejącymi się w roku 1811 i 1812. Można powiedzieć nawet, że obecne życie niektórych bohaterów jest konsekwencją tamtych wydarzeń (Jacek Soplica, Zosia i Tadeusz, a także - Gerwazego i Hrabiego).
Zatem jakie wydarzenia tworzą preakcję?
- nieszczęśliwa miłość Jacka i Ewy : ożenek Jacka z niekochaną kobietą, jej śmierć,
- walka o Konstytucję 3 Maja,
- śmierć Stolnika Horeszki z rąk Jacka Soplicy,
- triumf targowiczan, nadanie ziem horeszkowskich rodzinie Sopliców,
- wywiezienie Ewy i jej męża na Sybir, ich śmierć, osierocenie Zosi.