Atropina
atropine, hyoscyamine
ophthalmicum, parasympathicolyticum, spasmolyticum, mydriaticum, cycloplegicum
A03BA, S01FA
Działanie: Naturalny alkaloid tropinowy, odmiana racemiczna hioscyjaminy występująca w roślinach należących do rodziny Psiankowantych (Solanaceae). Atropina jest konkurencyjnym, wybiórczym antagonistą pozazwojowych receptorów cholinergicznych M1 i M2, przez co znosi działanie acetylocholiny. Jej działanie można częściowo odwrócić, podając inhibitor AChE. Wykazuje zależne od dawki działanie na narządowe receptory muskarynowe, blokując je w następującej kolejności: oskrzela, serce, gałka oczna, mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg moczowych; najpóźniej zmniejsza wydzielanie żołądkowe. Działanie atropiny na organizm człowieka jest wielokierunkowe i w zależności od narządu docelowego obejmuje drogi oddechowe: rozkurcz mięśni gładkich, powodujący zwiększenie światła oskrzeli, zmniejszenie wydzielania śluzu; serce: poprzez swoje działanie znoszące wpływ nerwu błędnego na serce powoduje zwiększenie częstotliwości rytmu serca i pojemności minutowej oraz wpływa na węzeł zatokowo-przedsionkowy (w mniejszym stopniu na węzeł przedsionkowo-komorowy), przyspieszając przewodzenie węzłowe i powodując skrócenie odstępu PQ. Działanie atropiny na serce jest silniej wyrażone w przypadku osób młodych, z dużym napięciem nerwu błędnego; u osób w podeszłym wieku, małych dzieci, chorych na cukrzycę, z mocznicą, neuropatiami oraz czarnoskórych atropina wywołuje mniejsze efekty kliniczne; przewód pokarmowy: powoduje zmniejszenie napięcia mięśni gładkich ścian przewodu pokarmowego, osłabia perystaltykę jelit, zmniejszenie wydzielania żołądkowego i zaleganie treści żołądkowej, działa przeciwwymiotnie; układ moczowy: zmniejsza napięcie mięśni gładkich ścian moczowodów i pęcherza moczowego; gruczoły wydzielania zewnętrznego: zmniejsza wydzielanie łez, potu, śliny, śluzu i enzymów trawiennych; gałka oczna: rozszerzenie źrenicy i porażenie m. rzęskowego. Atropina nie działa na receptory nikotynowe. Wykazuje słabe działanie miejscowo znieczulające. Nasila podstawową przemianę materii. Podana p.o. wchłania się dobrze. Po podaniu i.v. działanie rozpoczyna się natychmiast, po inhalacji w ciągu 3-5 min, a po podaniu i.m. - po kilku lub kilkunastu minutach. Po podaniu do worka spojówkowego rozszerzenie źrenicy następuje po ok. 30 min i utrzymuje się przez 8-14 dni, a porażenie akomodacji występuje po ok. 2 h i utrzymuje się przez ok. 5 dni. t1/2 wynosi od 3 h (dorośli) do 10 h (dzieci, osoby w podeszłym wieku). Atropina wiąże się w 25-50% z białkami osocza, przenika do krążenia mózgowego, przez barierę łożyskową i do pokarmu kobiecego. Wydalana w 30-50% w postaci niezmienionej przez nerki, w 50% w postaci nieaktywnych metabolitów przez wątrobę; pozostała część jest enzymatycznie rozkładana w osoczu.
Wskazania: Stosowana w reanimacji oddechowo-krążeniowej (w asystolii, blokach serca), premedykacji przed znieczuleniem ogólnym, odwracaniu blokady nerwowo-mięśniowej, w leczeniu odruchowej bradykardii, nadmiernego wydzielania i skurczu oskrzeli, stanów spastycznych przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowodów, w diagnostyce radiologicznej. W okulistyce w celu długotrwałego rozszerzenia źrenicy w zapaleniu tęczówki i ciała rzęskowego w celu zapobiegania zrostom tęczówkowo-soczewkowym oraz w diagnostycznym badaniu refrakcji u dzieci. Również w zatruciu glikozydami naparstnicy i inhibitorami AChE.
Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na atropinę. Jaskra z zamykającym się kątem przesączania, niedrożność przewodu pokarmowego, zwężenie odźwiernika, choroba refluksowa żołądka, zwężenie szyi pęcherza moczowego.
Interakcje: Leki blokujące receptory histaminowe, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory MAO, pochodne benzodiazepiny, neuroleptyki pochodne fenotiazyny, prokainamid, chinidyna potęgują cholinolityczne działanie atropiny. Środki obniżające pH soku żołądkowego, kortykosteroidy, haloperydol, azotany i azotyny potęgują podwyższające ciśnienie wewnątrzgałkowe działanie atropiny. Wziewne środki znieczulające nasilają dodatnie działanie chronotropowe atropiny. Glikozydy naparstnicy zmniejszają działanie atropiny. Atropina potęguje działanie leków pobudzających układ adrenergiczny, natomiast osłabia działanie metoklopramidu, inhibitorów AChE oraz zmniejsza depresyjne działanie morfiny na ośrodek oddechowy. Spożywanie alkoholu podczas stosowania atropiny może spowodować zaburzenia uwagi.
Działanie niepożądane: Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, rozszerzenie źrenic, światłowstręt i upośledzenie zdolności widzenia, suchość błon śluzowych, zmniejszenie wydzielania potu, zaparcia, zatrzymanie moczu, refluks żołądkowo-przełykowy, przyspieszenie i zaburzenia rytmu serca (w małych dawkach może zmniejszać częstotliwość rytmu serca). Senność lub niepokój i pobudzenie, depresja ośrodka oddechowego. Reakcje alergiczne, np. pokrzywka, zaczerwienienie skóry, podwyższenie temperatury ciała. Objawy toksyczne obejmują podwójne widzenie, światłowstręt, suchość i zaczerwienienie skóry, poszerzenie źrenic, gorączkę, objawy ośrodkowego zespołu cholinolitycznego (omamy, dezorientacja, delirium, śpiączka) i wstrząs. W razie wystąpienia objawów toksycznych stosuje się płukanie żołądka, fizostygminę, krótko działające barbiturany oraz leczenie objawowe.
Ciąża i laktacja: Kategoria C. Brak danych dotyczących szkodliwości atropiny w okresie karmienia piersią.
Dawkowanie: Atropinę podaje się i.m., i.v., s.c. lub dotchawiczo. Premedykacja i.m. pół godziny przed zabiegiem lub i.v.: dorośli 0,4-0,6 mg, dzieci 0,01-0,02 mg/kg mc., noworodki i niemowlęta 0,025-0,03 mg/kg mc. Minimalna dawka atropiny wynosi 0,1 mg. Stany spastyczne oskrzeli - wziewnie: dorośli 0,025 mg/kg mc. 4-6 razy na dobę, dzieci 0,05 mg/kg mc. 4-6 razy na dobę, nie przekraczając 2,5 mg. Reanimacja krążeniowo-oddechowa i.v. lub dotchawiczo: w zatrzymaniu krążenia w mechanizmie asystolii lub czynności elektrycznej bez tętna z częstotliwością rytmu poniżej 60/min u dorosłych 1 mg i.v., u dzieci 0,01-0,03 mg/kg mc. powtarzając co 3-5 min. W bradykardii zatokowej, bradyarytmii, bloku przedsionkowo-komorowym i.v.: u dorosłych 0,5-1 mg, u dzieci 0,01-0,03 mg/kg mc. W obu przypadkach w razie potrzeby istnieje możliwość powtarzania dawki co 5 min, maksymalnie do 2 mg u dorosłych, do 1 mg u dzieci. Zatrucie związkami fosforoorganicznymi i substancjami o działaniu cholinomimetycznym i.v. lub i.m.: dorośli 1-2 mg i.v., powtarzając w razie potrzeby co 10-20 min do opanowania nadmiernego wydzielania oskrzelowego i zwiększenia częstotliwości rytmu serca powyżej 80/min, u dzieci 0,02-0,05 mg/kg mc., powtarzając w razie potrzeby co 5-10 min do opanowania nadmiernego wydzielania oskrzelowego i zwiększenia częstotliwości rytmu serca powyżej 100/min, u młodzieży 0,5-1 mg. Zatrucie grzybami zawierajacymi muskarynę: 1-2 mg powtarzane co 1 godz. Odwracanie bloku nerwowo-mięśniowego i.v.: dorośli 0,015 mg/kg mc., dzieci 0,02-0,03 mg/kg mc. w skojarzeniu z 0,05 mg/kg mc. neostygminy. Pomocniczo w stanach spastycznych mięśniówki gładkiej w jamie brzusznej (kolka żółciowa, nerkowa) - dorośli i.m. lub i.v. 0,5-1 mg. W diagnostyce radiologicznej, gdy pożądane jest wywołanie rozkurczu mięśniówki gładkiej i zwolnienie pasażu jelitowego - dorośli i.m. 1 mg. W okulistyce: 30 min przed wziernikowaniem 1 kropla roztworu 0,25-1% (w przypadku wziernikowania zaleca się stosowanie krótko działających leków rozszerzających źrenicę), leczniczo 1 kropla 2 ×/d. W badaniu refrakcji: dorośli i dzieci po 6. rż. 2 ×/d po jednej kropli roztworu 1% przez 3 dni oraz raz w dniu badania, dzieci do 3. rż. roztwór 0,25% (otrzymany po rozcieńczeniu roztworu 1%) 2 ×/d po jednej kropli przez 5 dni oraz raz w dniu badania, 3.-6. rż. - roztwór 0,5% (otrzymany po rozcieńczeniu roztworu 1%) 2 ×/d po jednej kropli przez 5 dni oraz raz w dniu badania. U osób w wieku podeszłym należy zmniejszyć dawki atropiny.
Preparaty
atropine
tropane alcaloids
2