„ Moralność a prawo ”
Do prawa można podejść w różny sposób: można uwzględnić konkretne normy i przepisy, które obowiązują w danym miejscu i czasie -jest to sposób charakterystyczny dla osób studiujących prawo , ale można też traktować je jako jedną z najbardziej ważnych form ograniczenia w postępowaniu ludzkim.
Aby jednak posiąść umiejętność dokonywania oceny walorów określonego prawa należy mieć wiadomości dotyczące jego genezy i funkcji.
W teorii teologicznej uznaje się, że państwo jest kategorią wieczną, a źródłem władzy państwowej jest wola sił nadprzyrodzonych.
Teoria patrymonialna głosi natomiast, iż władza państwowa opiera się na własności ziemi.
Teoria umowy społecznej informuje o tym, iż ludzie na rzecz panującego rezygnują z cząstki swej wolności otrzymując w zamian zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony.
Zgodnie z teorią podboju państwo powstaje w momencie ujarzmienia miejscowych plemion przez obcych.
Wg teorii organicznej różne grupy społeczne spełniają rolę podobna do części organizmu ludzkiego, czyli powodują że jedne tworzą prawo a inne się im podporządkowują.
Wedle teorii solidarystycznej funkcją prawa i państwa jest wprowadzenie i utrzymanie kompromisów międzygrupowych.
Na gruncie marksizmu państwo i prawo to instytucje nierozłączne a wg Engelsa państwo i prawo powstają wraz z podziałem pracy, z podziałem społeczeństwa na klasy oraz z powstaniem własności.
Wyjaśnienie funkcji prawa może odbywać się poprzez analizę i opis, może również być dokonywane pośrednio poprzez określanie ich celu.
Między prawem a moralnością istnieją następujące różnice:
1.Moralnosć można traktować jako cechę , atrybut wszelkich ludzkich społeczeństw, prawo zaś powstaje na określonym etapie rozwoju społeczeństwa wraz z jego podziałem na klasy.
2. Prawo ma charakter ściśle instytucjonalny, jest w sposób sformalizowany ustanawiane, i proklamowane, respektowanie prawa jest wymuszane przez organy ścigania, wymiaru sprawiedliwości .
3. Prawo ma charakter jednolity, wyraża wolę i interesy klasy pracującej.
4. Wg Sokratesa oceniając prawo za niesłuszne, można nie stosować się do niego pod warunkiem opuszczenia kraju w którym ono obowiązuje w przeciwnym wypadku należy się do niego podporządkować.
5. Wg Cycerona prawo słuszne to prawo stworzone przez rozum zgodnie z naturą.
6. Morus i Campanella uważali, iż prawo może być przedmiotem określonej oceny, a dobre prawo zawierać jak najmniej przepisów.
7. Wg J. Bentham jak i J. St. Mill prawem słusznym jest takie które, sprzyja maksymalizacji szczęścia dla maksymalnej ilości ludzi.
Dokonywanie w różnych epokach etycznych ocen prawa nie było motywowane wyłącznie osobistymi zainteresowaniami, lecz miało swe ugruntowanie w określonych potrzebach społecznych.. Konieczność oceny prawa wynikała z ogólnego rozwoju nauki,, kultury i cywilizacji.
Państwo i prawo stanowią konieczne produkty rozwoju społecznego na określonym etapie jego rozwoju.
Odnosząc oceny prawa do współczesności warto stwierdzić, iż prawo słuszne to które rzeczywiście zbliża realizację ideału społecznego, a niesłuszne to takie które tę realizację oddala.
W prawie słusznym muszą być respektowane pewne zasady :
ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu, oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia że jest niewinny, chociaż ma do tego prawo, oskarżyciel natomiast musi swe oskarżenia udokumentować.
Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.
Zasada rozdzielenia funkcji oskarżenia, obrony sądzenia.
Różnice między normą prawą a moralną
Normy prawne jak i moralne często mają podobną postać a zdarza się nie różnią się niczym w swoim sformułowaniu.
Norma moralna obowiązuje wtedy gdy, przekraczanie jej jest społecznie uważane za niemoralne. Człowiek przekraczający jest oceniany społecznie
Znanym rozróżnieniem normy moralnej i prawnej jest jej odmienny charakter sankcji.
Odróżnienie wymienianych norm może nastąpić na podstawie źródła z jakiego człowiek się o nich dowiaduje.( norma prawna - akt . prawny, norma moralna -powszechna opinia.)
Wg Petrażyckiego normy prawne mają charakter imperatywno - atrybutywny
( oprócz zakazywania jakieś czynności dają również możliwość egzekwowania takich działań), natomiast normy moralne wymagają od nas pewnego postępowanie bez upoważnienia innych osób do ich egzekwowania.
Moralność jest szlachetniejsza bardziej elitarna ale prawo jest ważniejsze ze względu na funkcjonowanie społeczeństwa. Prawo i moralność dotyczą ludzkich
czynów i zaniechań. Istnieją czyny które stanowią przekroczenie norm
moralnych z zachowaniem do norm prawnych, jak również istnieje grupa czynów które są jednocześnie przekroczeniem obu norm ( przestępstwa kryminalne).
Do czynów które nie stanowią przekroczenia norm moralnych a wykraczają poza ramy prawne zalicza się: działalność reformatorką, rewolucyjną.
Właściwe zrozumienie stosunków miedzy moralnością a prawem może mieć miejsce kiedy podda się analizie relacje między konkretnym systemem prawnym a konkretnym systemem moralnym.