ETYKA - należy do nauk humanistycznych
- nauka, której przedziałem są systemy wartości, postawy, poglądy
ETYKA jest nauką bo: spełnia następujące kryteria:
- ma przedział badań
- ma metody badań
- buduje teorie która ma te fakty wyjaśniać
np. pielęgniarstwo jest nauka bo:
- ma przedmiot badań - metody opieki nad pacjentami, podopiecznymi
- ma zaadoptowane z biomedycyny i nauk społecznych metody
- ma teorie które na w/wym podstawach są wyjaśniane
ETYKA jest jednym z działów filozofii.
ETYKA - pojęcie zostało użyte w IV w pne przez Arystotelesa z gr. Ethica - na oznaczenie badań dotyczących życia i postępowania człowieka
Ethicos (gr.) - zwyczaj
Etos (gr.) - obyczaj
* 200 lat temu etyka była traktowana jako nauka o naturze człowieka. Immanuel Kant jako pierwszy oddzielił kwestie opisowe (etyka opisowa) od etyki normatywnej. Pierwszy zaznaczył, że przedmiotem etyki powinno być nie to, jak się ludzie zachowują, ale to jak powinni się zachowywać, jakie powinny być relacje międzyludzkie.
* z etyki normatywnej pod koniec XIX wieku wyłoniła się metaetyka, a w latach 70 XX wieku bioetyka.
W etyce dominują 2 podejścia:
1. etyka podstawowa - dzieli się na normatywną, opisową i metatetykę
2. etyka stosowana
etyka normatywna - co jest moralnie dobre, a co moralnie złe; jak pozytywnie postępować na podstawie przyjętych ocen i norm. Z etyki normatywnej wyłoniła się aksjologia (dziedzina dotycząca systemów i teorii wartości) i deontologia (mówi o obowiązkach powinnościach moralnych, np. pielęgniarki, lekarza)
etyka opisowa - zajmuje się analizą i opisem, wyjaśnieniem moralności realnie, rzeczywiście funkcjonującej w różnych grupach społecznych, epokach, kulturach, religiach. Jest najbardziej empirycznym działem etyki.
metaetyka - (koniec XIX) - narodziła się pod wpływem filozofii analitycznej. Odpowiada na pytania: jakich argumentów używamy aby przekonać innych do własnej definicji świata; jak uzasadniamy swoje postawy, przekonania etyczne.
etyka stosowana - nawiązuje do etyki podstawowej; rozpatruje problemy moralności poszczególnych zawodów, np. etyka piel, itp.
Etyka należy do nauk filozoficznych, filozoficznych przedmiotem etyki jest moralność.
MORALNOŚĆ - def. Marii OSSOWSKIEJ !!!!! - jest to zespól norm i wzorów postępowania, które regulują lub starają się regulować stosunki miedzy jednostkami, miedzy jednostką a grupą społeczna, między grupami społecznymi, miedzy jednostka, grupą a instytucjami, które apelują człowieka jako człowieka lub oceniają człowieka jako człowieka, a których respektowanie jest wymuszane przez sankcje opinii społecznej.
Def tę można odnieść do etyki normatywnej i etyki opisowej.
Karol WOJTYŁA - moralność to życie moralne, a życie moralne to znaczy ludzkie.
MORALE - przydatne w przypadku analizy moralności przez porównanie zachowań i działań jednostek jednostek zasad danej grupy. Osoby o wysokim morale - to jednostki, które działają zgodnie z zasadami moralnymi grupy.
MORALIZM - postawa, pogląd uznający wartości moralne za najważniejsze w życiu.
ETOS - (wg. OSSOWSKIEJ!!!!!!) - to styl życia, to ogólna orientacja jakiejś kultury, to przyjęta przez kulturę, grupę hierarchia wartości.
NORMA OBYCZAJOWA VS. NORMA ZWYCZAJOWA:
NO - obyczaj, powtarzające się u wszystkich osób w pewnych środowiskach zachowania wg pewnych norm akceptowanych przez grupę, których niewykorzystanie lub nieprzestrzeganie wywołuje określone sankcje (dezaprobatę).
Sankcje: dezaprobata, obniżenie pozycji w grupie, ośmieszenie, wykluczenie poza obręb grupy.
N. Zwyczajowe - powtarzające się zachowania ludzi w danym środowisku, wg. Wzorów lub norm, których niewykazywanie, nieprzestrzeganie nie budzi żadnych sankcji.
Zwyczaje mają charakter społeczny lub indywidualny..
NORMA MORALNAVS NORMA OBYCZAJOWA:
N. moralne - mogą ale nie muszą urzeczywistniać praktyczne zachowania ludzi
N. Obyczajowe - są rzeczywistym odzwierciedleniem stanu faktycznego w określonych społecznościach, społecznościach ich formułowanie jest odtworzeniem pewnego stanu rzeczy
Cechą normy obyczajowej jest jej silny związek z tradycją, poza którą nie ma o niej mowy
Cechą normy moralnej jest uniwersalny charakter, powszechnie obowiązujący, co do czasu i przestrzeni.
Przekraczanie norm moralnych jest intensywniej potępiane bardziej niż łamanie norm obyczajowych.
NORMA MORALNA VS. NORMA PRAWNA
GŁOWNE STANOWISKA I SZKOŁY ETYCZNE
Sokrates
- cnota jest dobrem bezwzględnym, szczęście i pożytek zależą od dobra; cnota jest wiedzą
- „szczęśliwy to ten kto posiada największe dobro, a największe dobro to cnota”
- zło - pochodzi z niewiedzy, nieświadomości
- dobro - związane jest z wiedzą
Platon
- cnota wiąże się z duszą
- mądrość jest cnotą duszy rozumnej
- męstwo jest cnotą duszy impulsywnej
- panowanie nad sobą jest cnotą duszy pożądliwej
- ważna jest cnota sprawiedliwości, która łączy duszę i wprowadza ład i harmonię
Arystoteles
- etyka to filozofia praktyczna
- norma moralna wiąże się z empiryzmem
- dobro to coś realnego
- tak jak cele człowieka są wyższe i niższe, tak samo dobro jest zróżnicowane
- najwyższe dobro to EUDAJMONIA - czyli doskonałość jednostki, którą można osiągnąć żyjąc rozumie
- eudajmonia - to działanie logiki, kierowanie wiedzą, rozumem, poznaniem (rozsądek, hojność, męstwo), nie odrzuca materialnej strony życia
Cynicy (Arystenes i Arystyp)
- jedynym dobrem i celem życia jest cnota, wobec tego wszystko inne jest obojętne
poza cnotą wszystko inne jest niepotrzebne (Diogenes), w więc środki materialne nie mają wartości i nie dają zadowolenia, satysfakcji
- chcąc osiągnąć cnotę, należy zobojętnieć na pokusy świata = etyczne abnegactwo = odrzuca wartość świata konsumpcyjnego
Cyrenaicy (Arystyp z Syreny)
- wiedza jest względna, ważne są zmysły
- znamy tylko nasze stany - przyjemność lub przykrość
- musimy wybierać = wolimy przyjemność
- przyjemność jest jedynym dobrem, a przykrość jest jedynym złem = hedonizm
- szkoła ta początkuje odmienny i nowy sposób myślenia kwestii dobra i zła - nurt ten jest nadal aktualny: - hedonizm - szkoła epikurejska - utylitaryzm
Epikurejczycy (Epikur)
- szczęście jest największym dobrem i polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpień
- samo życie jest przyjemnością (hedonizm) = kult życia
- obok przyjemności wewnętrznych są przyjemności zewnętrzne, pozytywne:
- fizyczne, cielesne - zasadnicze
- duchowe, które są wyższe bo dają więcej przyjemności
- nie ma przyjemności mniej lub więcej szlachetnych, są tylko mniej lub więcej przyjemne
7. Stoicy (Zenon z Kition)
- koniec IV w BCh.
- szczęście jest zbyt ulotne, nie można go być pewnym
- aby zapewnić sobie szczęście trzeba kroczyć dwiema drogami:
- opanować zewnętrzne okoliczności
- albo uniezależnić się od nich
- okoliczności nie da się w pełni opanować, należy cenić dobro wewnętrzne, czyli zdać się na naturę, bo jest rozumna, harmonijna, boska
- można te etykę określić „moralizmem” - należy cenić cnotę dobra wewnętrznego, wtedy można uniezależnić się od niepomyślnych okoliczności
* Do dziś przetrwały:
- koncepcja Arystotelesa
- koncepcja Platona
- koncepcja hedonistyczna
ETYKA CHRZEŚCIJAŃSKA
- chrześcijaństwo przeprowadziło proces synkretyzmu - swoje idee i zasady pogodziło z etyką i filozofią Platona i Arystotelesa.
- rózni się od innych systemów - stosunkiem do norm moralnych. Źródłem norm moralnych jest Bóg, ale człowiek większość z nich uświadamia sobie rozumem.
Kategorie i wartości etyki chrześcijańskiej:
dobro - prawda o dobru opiera się na zrozumieniu natury człowieka oraz jego celów, nie do człowieka należy decyzja o tym, co dobre, a co złe, gdyż nie od człowieka zależy to, że jest człowiekiem.
Osoba i jej godność - jest obiektywnym punktem odniesienia wszelkich ludzkich czynów, jest wyznacznikiem, obiektywna normą życia moralnego, podstawą i pierwotna normą etyki. Afirmacja osobowej godności człowieka wyklucza bezwzględnie moralną dopuszczalność instrumentalnego traktowania jednych osób dla „dobra” innych osób.
Sumienie - jest subiektywna i ostateczna norma moralności. Jest ono najbliższą człowiekowi norma moralności jako praktyczny osąd o zgodności jego postępowania z obiektywnym dobrem.
Praca - jest dobrem człowieka. Jako osoba jest człowiek podmiotem pracy. Ma ona służyć urzeczywistnieniu jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego powołania, które jest mu właściwe z racji samego społeczeństwa.
ETYKA KANTOWSKA
- Immanuel Kant - XVIII wiek
- w „krytyce praktycznego rozumu” zaproponował nową teorię
- podstawą teorii Kanta jest odpowiedź na pytanie : co jest najbardziej wartościowe z punktu widzenia rozumu, racjonalności, logiki?
- z punktu widzenia rozumu ważna jest dobra wola - wszystkie inne rzeczy, do których człowiek się przywiązuje mogą przynieść nieszczęście, np. pieniądze
- dobra wola = usiłowanie spełnienia obowiązku
- moralne są tylko czyny wykonywane z obowiązku, przeciwstawia się emocjom, uczuciom, skłonnościom
- w etyce Kanta nie ma nic osobistego, Kant nasze postępowanie opiera na podporządkowaniu się prawu, zasadzie,
- jest to koncepcja uniwersalna - nie ważne jest pochodzenie społeczne, wyznanie, m-ce geograficzne - obowiązuje wszędzie bez względu na miejsce, czas i przestrzeń.
- krytycy Kanta - zwracają uwagę na formalistyczny charakter etyki Kanta
- imperatywy Kanta: np.: „postępuj wedle zasady co do której mógłbyś chcieć, żeby stała się prawem powszechnie stosowanym”
- przyjmuje a priori (bez doświadczenia, z góry) - prawo moralne
- etyka Kanta przeciwstawia się etykom relatywistycznym
- Kant przyjmuje bezwzględność dobra
- nakaz moralny ma sens, jeśli jesteśmy wolni, jeśli mamy wolny wybór
ETYKA UTYLITARYSTYCZNA
- nawiązuje do hedonizmu, epikureizmu, szkoły cyreneickiej
- wychodzi z założenia, że większość filozofów opiera się swoje tezy na intuicji lub doświadczeniu
- John Stuart Mill, Jeremy Brentham
- próbowali donieść słuszności hedonizmu - JS.Mill - przyjemność jest jedynym dobrem
- Mill odróżnia przyjemność wyższego i niższego rodzaju
- obecnie utylitaryzm obecny jest w medycynie - Pstre Singel - w biomedycynie, np. czyny należy ocenić wg skutków
- kładzie nacisk na jakość życia - opowiada się za pewnymi formami eutanazji
- silnie polemizuje z etyką chrześcijańską.
Prof. Michał Musielak - wykład 1 - 30.09., wykład 2 - 15.10.