Rozwój chwytu

Rozwój chwytu u niemowlęcia poprzedzają ruchy głowy, ruchy rąk, które zmierzają do chwytania przedmiotów i manipulowania nimi. W obrębie ruchów chwytania dokonują się bardzo złożone przekształcenia. Rozwój tych ruchów postępuje od okresów chwytania odruchowego do zdobycia przez dziecko umiejętności chwytania dowolnego pod kontrolą wzroku.

Bezwarunkowy odruch chwytny, charakterystyczny dla noworodka, zawiera dwa elementy: zamykanie dłoni na przedmiocie włożonym dziecku do ręki oraz utrzymywanie się zgięcia przez pewien czas(od kilku do kilkunastu sekund). Oba te elementy odruchu chwytnego występują bardzo wyraźnie u noworodka . Pierwszy - zaciśnięcie dłoni - zanika w 4 miesiącu życia, drugi - trwanie zgięcia - w 6 miesiącu życia. Na podstawie obserwacji stwierdzono, że zdolność unoszenia ciężaru własnego ciała przy pomocy uchwytu, charakterystyczna w pierwszych 5 tygodniach życia, szybko zanika w wieku niemowlęcym. Umiejętność tę dziecko ponownie nabywa na zasadzie rozwoju chwytu dowolnego, przy czym do momentu ukończeniu 5 lat dzieci nie dorównują w tej dziedzinie 40 - dniowym niemowlętom. Na wiek od 2 do 4 miesiąca życia przypada okres neutralny, przejściowy w rozwoju chwytu: odruch chwytny zanika, a chwytanie polegające na ruchach dowolnych związanych z działalnością kory mózgowej jeszcze się nie rozwinęło. Chwytanie dowolne rozpoczyna się ok. 4 - 5 miesiąca życia i kształtuje się przez dłuższy czas. W latach 1931 - 37 H.M. Halverson prowadził badania w tym zakresie, na podstawie których wyróżnił on etapy i drobne stadia chwytania.

STADIUM I

Dziecko w wieku 4 - 5 miesiąca życia zbliża obydwie ręce do widzianego przedmiotu. Zbliżanie owo dokonuje się dzięki ruchom kończyn górnych w stawach barkowych, którym to ruchom towarzyszy słabo zaznaczony chwyt łokciowo - dłoniowy. Ręce niemowlęcia nie są jednak w tym okresie zdolne samodzielnie uchwycić przedmiot, jeżeli wsuniemy mu przedmiot do rączki - niemowlę wypuszcza go bardzo szybko. W tym stadium obydwie kończyny górne działają u większości dzieci na zasadzie całkowitej symetrii. W żadnej z rąk nie obserwujemy jeszcze przewagi czynnościowej. Obydwie ręce zbliżają się do oglądanego przez dziecko przedmiotu.

STADIUM II

Dziecko w wieku 5 - 6 miesiąca wyciąga raczki do przedmiotu w ten sposób, że porusza ramionami w stawach barkowych i wyprostowuje jednocześnie ręce w stawach łokciowych. Chwyt następuje przy użyciu czterech palców dłoni z wyłączeniem kciuka. W tym okresie, zwanym również okresem chwytu dłoniowego prostego dziecko nie jest zdolne utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie. Na początku omawianego stadium dziecko na sam widok innego przedmiotu wypuszcza z ręki przedmiot poprzednio trzymany. Pod koniec stadium II wypuszcza przedmiot z ręki po to, aby chwycić drugą ręką nowy przedmiot.

STADIUM III

W wieku 7 - 8 miesięcy dziecko zaczyna posługiwać się przy chwytaniu także kciukiem. Niemowlę nie potrafi jednak jeszcze przeciwstawić kciuka pozostałym palcom, wykorzystuje jednak ruch przywodzenia i odwodzenia kciuka w stosunku do pozostałych palców dłoni. Dlatego też chwyt ten nazwany został chwytem nożycowym. Dzięki niemu niemowlę potrafi utrzymać w ręce miedzy palcem wskazującym a kciukiem nawet stosunkowo drobny przedmiot. W tym okresie następuje zróżnicowanie czynnościowe prawej i lewej ręki. U dzieci praworęcznych zaczyna już przeważać ręka prawa, u leworęcznych natomiast lewa. W stadium III niemowlę potrafi już utrzymać po jednym przedmiocie w każdej rączce. Mimo, że chwyt jest chwytem bardzo prymitywnym, można już mówić o początkach zabawy manipulacyjnej.

STADIUM IV

Zaczynając od 9 miesiąca życia dziecko rozpoczyna posługiwanie się tzw. chwytem pęsetkowym, w którym kciuk przeciwstawia się pozostałym palcom. Pod koniec pierwszego roku życia niemowlę potrafi już chwytać przedmioty i trzymać je między opuszkami kciuka i palca wskazującego, co pozwala na bardziej precyzyjne posługiwanie się tymi przedmiotami. W tym okresie dziecko potrafi również w dowolny sposób otworzyć swoją dłoń. Umożliwia to wkładanie przedmiotów do większych naczyń a także rzucanie nimi, co stanowi jedno z ulubionych zajęć starszego niemowlęcia.

Obserwacja rozwoju chwytania umożliwia obserwację procesu lateralizacji czynności ruchowych. Powszechnie uważa się, że do 3 miesięcy występuję asymetria typu podkorowego, od 3 do 7 miesięcy - symetria zwierciadlana, a od początku III stadium pojawia się asymetria korowa, która wynika, z przewagi czynnościowej jednej z półkul mózgowych. U większości dzieci między 7 a 8 miesiącem życia dochodzi do wyraźnego zwiększenia czynnościowego ręki. W dalszych miesiącach życia niemowlęcia jest ono wydatniejsze. Na początku 2 roku życia zaobserwować można bardzo interesujący proces - osiągnięta w II i IV kwartale wieku niemowlęcego lateralizacja czynności ruchowych znacznie słabnie, i pojawiają się ponownie między 2 a 3 rokiem życia.

Chwytanie przedmiotów pod kontrolą wzroku zapoczątkowuje tzw. niemowlęcą manipulację. Już dziecko 7 - 8 miesięczne sięga bez trudu po znajdujące się u pobliżu zabawki. Wykazuje nawet dużą wytrwałość w zdobywaniu przedmiotów nieco od niego oddalonych. Zdobytą zabawką trzyma w ręku, ogląda, obmacuje, przekłada z jednej ręki do drugiej. Chociaż dziecko w tym wieku pociąga i interesuje nowość zabawki - jej kształt, barwa, dźwięk, który wydaje przy postukiwaniu, machaniu lub naciskaniu, to jednak niemowlę manipuluje w sposób zbliżony wszystkimi zabawkami, niezależnie od ich przeznaczenia. Jest to okres manipulacji niespecyficznej.

Dopiero pod koniec okresu niemowlęcego naśladując niektóre czynności osób dorosłych, dziecko uczy się turlać piłkę po podłodze, układać klocki itp. Jego manipulacja staje się specyficzna tzn. dostosowana do struktury i funkcji użytkowej przedmiotu.

Reasumując, rozwój chwytu u dziecka można przedstawić następująco:

1. 1-3 miesiąc życia- odruch chwytny- dziecko coraz dłużej potrafi utrzymać przedmiot włożony do rączki, bawi się rączkami, ogląda je.

2. 4-5 miesiąc życia - dziecko oburącz sięga po zabawki, pojawia się chwyt dowolny pod kontrolą wzroku. Występuje tu już chwyt prosty-czyli całą dłonią od góry chwyta zabawkę, owijając na nim swoje paluszki. Jest to chwyt bez udziału stawu łokciowego, nie potrafi utrzymać 2 przedmiotów jednocześnie.

3. 6 miesiąc życia - dziecko potrafi przekładać zabawki z ręki do ręki, sięga po przedmiot jedną ręką, stosuje chwyt prosty dłoniowo- łokciowy. Natomiast nie umie ani upuszczać ani rzucać przedmiotu.

4. 7-8 miesiąc życia - dziecko trzyma po jednym przedmiocie w każdej rączce, przekłada je i stuka nimi o siebie i inne przedmioty. Pojawia się chwyt nożycowy - czyli przywodzi kciuk w tej samej płaszczyźnie co inne paluszki.

5. 9 miesiąc życia - dziecko upuszcza już przedmioty obserwując je, pojawia się chwyt pęsetkowy- czyli kciuk jest już zginany prawidłowo, styka się z palcem wskazującym przy chwytaniu czegoś. Potrafi wyjąć mniejszy przedmiot z większego.

6. 10 miesiąc życia - dziecko rzuca przedmioty i obserwuje je. Małe przedmioty potrafi włożyć do większych.

7. 12 miesiąc życia - dziecko próbuje budować wieżę z 2 klocków. Trzyma 2 przedmioty i interesuje się 3.

8. 18 miesiąc życia - dziecko buduje wieżę z 3-4 klocków.

9. 21 miesiąc życia - dziecko buduje wieżę z 5 klocków, a w 24 miesiącu z 6 klocków.

10. 30 miesiąc - dziecko buduje wieżę już z 8 klocków oraz potrafi się samo ubrać.

Bibliografia:

1. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży / pod red. Marii Żebrowskiej. - Wyd. 11. - Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.

2. Psychologia rozwojowa w zarysie : od niemowlęctwa do dorosłości / Ann Birch, Tony Malim ; przeł. [z ang.] Jan Łuczyński, Marian Olejnik. - Wyd. - Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. 3. Wczesna interwencja terapeutyczna : stymulacja rozwoju dziecka. Od noworodka do 6 roku życia / Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo. - Kraków : Wydawnictwo Edukacyjne, 2012.

Opracowała : Jolanta Piersiak

Kurs oligofrenopedagogiki 2013/3014

5

---