ANTROPOLOGIA Wykład II

Barbara Tomczak

05.03.2009

Odwrotnością daru ślubnego jest POSAG, jest to wydzielona część majątku rodziców przekazywana prawnie córce w momencie wyjścia za mąż, stanowi wraz z majątkiem małżonka podstawę materialną funkcjonowania nowego związku i podstawę wyposażenia dzieci zrodzonych z tego związku. Posag jest prawną własnością kobiety, nawet jeśli w trakcie trwania małżeństwa władzę nad posagiem sprawuje małżonek, mężczyzna. W momencie rozwodu kobieta zabiera posag. W istocie posag stanowi formę kupowania męża.

Pierwsi antropologowie uważali siebie za historyków kultury i dążyli do tego aby stworzyć taki schemat rozwojowy grup ludzkich, aby przy jego pomocy można było wytłumaczyć dzieje wszystkich społeczności ludzkich. Taka koncepcja wymagała jednolitych założeń, że wszystkie grupy ludzkie rozwijają się niezależnie od siebie i bez jakichkolwiek wpływów zewnętrznych. W praktyce taki scenariusz jest mało prawdopodobny ponieważ ludzie pod wpływem np. katastrof ekologicznych, zmuszane są do emigracji, podlegają presji innych grup, w ten sposób rozwój nie przebiega w sposób niezależny, dlatego o wiele bardziej celowe jest badanie z każdej grup ludzkich z osobna. Empirycznie jest tworzyć schematy pozbawione przesłanek merytorycznych.

* Wymiany kultur narodowych:

W pierwszej połowie XX wieku antropologowie doszli do wniosku, że społ. Zarówno te tradycyjne jak ich współczesne, stykają się z identycznymi problemami, różnią się natomiast sposobami w jaki je rozwiązują. Do znanych za uniwersalnych zagadnień zaliczono:

1. Postawę, czyli stosunek do władzy.

2. koncepcje jednostki, a w szczególności wzajemne relacje między jednostką a społeczeństwem.

3. koncepcje męskości i kobiecości

4. sposoby rozwiązywania konfliktów uwzględniając kontrolę agresji i wyrażanie uczyć.

Wymienione 4 podstawowe problemy można potraktować jako wymiary, czyli cechy kultury. Wymiar to pewien aspekt kultury, który można zmierzyć, który pozwala określić pozycję danej kultury wśród innych kultur. Razem tworzą one 4-wymiarowy MODEL RÓŻNIC KULTUROWYCH.

* Wymiar pierwszy:

1. dystans władzy (od małego do dużego)

2. kolektywizm i indywidualizm

3. kobiecość i męskość

4. unikanie niepewności od słabej do silnej.

W późniejszych badaniach odróżniony jeszcze jeden wymiar - orientacje krótko i długoterminowe, była to konsekwencja badań przeprowadzonych na Dalekim Wschodzie wśród Chińczyków.

To uświadomiło obecne subkultury. Nawet umysł naukowca zaprogramowany jest według wzorów ich własnej kultury.

1. Wymiar dystansu władzy - ma odzwierciedlać dominujące w danej kulturze podejście do nierówności. W kulturach, które traktują nierówność jako naturalną i godną szacunku dystans władzy jest duży. Hierarchiczna organizacja pracy oraz autorytarny sposób sprawowaniu władzy to środowisko normalne dla każdego człowieka. W kulturach, które traktują nierówności jako rodzaj zła koniecznego, dystans władzy jest znacznie mniejszy odzwierciedla on panujące przekonania, że każdy jest wstanie nie tylko kierować sobą ale również pełnić funkcje kierownicze, a zatem tylko przypadek oraz okoliczności wynikające zew społ. Podziału pracy powodują, że karty są raczej rozpracowane. Zatem od ludzi wychowanych w kulturze której dystans władzy jest duży można oczekiwać, że będą oni zdyscyplinowanymi pracownikami, przygotowanymi do skrupulatnego wykonywania poleceń przełożonych. Od ludzi wychowanych w kulturze gdzie dystans władzy jest mały można z kolei oczekiwać, że będą pracować lepiej i wydajniej w warunkach zwiększonej samodzielności, partnerskiego traktowania oraz bardziej płaskiej struktury organizacyjnej. Socjologowie, filozofowie, historycy, psychologowie społeczni, antropologowie systematycznie zwracają uwagę na różnicę we wczesnym uspołecznieniu jednostek, ponieważ są one źródłem np. późniejszych preferencji wyborczych czy politycznych. Rodzina jest kluczem do kształtowania tych preferencji.

2. Wymiar drugi dotyczy opozycji, indywidualizm, kolektywizm jest on w sposób istotny spokrewniony z poprzednim wymiarem, oznacza to, że jeżeli jakaś kultura propaguje jednostki krytyczne w stosunku do nierówności społ. (mamy do czynienia z małym dystansem władzy).

Korelacja między tymi dwoma wymiarami wskazują wyraźnie, że zaprogramowanie kulturowe, które umniejsza jednostki w kręgu małego dystansu władzy, a co za tym idzie znacznego indywidualizmu. Wiąże się z syndromem chrześcijańsko- kapitalistyczno-europejskim, czyli z kulturą europejskiego liberalizmu.

2 pierwsze wymiary kultury związane są z kulturą europejską.

* Kolektywizm w kulturze wschodniej i zachodniej - indywidualizm.

Przyśpieszenie trudnych zmian w organizacji życia społ.

Wymiar trzeci męskość i kobiecość - nakazuje nam opowiadać się albo bardziej konkurencyjnym i twardym podejściem do świata, albo odwrotnie za bardziej humanitarnym, opiekuńczym, wyrozumiałym, jako wskaźnik może służyć odsetek dochodu narodowego przeznaczonego na pomoc dla krajów biednych. Kultury męsko-centyrczne programują człowieka do życia w społeczeństwie, które chce przodować w konkurencji międzynarodowej. Do życia w społeczeństwie, które chce być społeczeństwem bardziej demokratycznym i sprawiedliwym w sferze dystrybucji i dobrobytu. Orientacja w zaprogramowaniu kulturowym danej grupy może nam pomóc w wyborze właściwej polityki przy rozwiązywaniu właściwych zagadnień.

Ostatnim z wymiarów jest wymiar unikania niepewności - skłonność do podejmowania ryzyka oraz jako wyrozumiały stosunek do odmienności, a więc tolerancja dwuznaczności odmienności, niepewności.

* Warstwy kultury:

Każdy z nas należy do wielu różnych grup i kategorii społ. W konsekwencji każdy z nas ma wiele warstw różnicujących się w zakresie zaprogramowania umysłu. Są one na odpowiednikami różnych poziomu kultury.

Poziom kultury związany z przynależnością do grup: regionalnej, etnicznej, językowej, religijnej. Większość narodów składa się z grup różnicujących się kulturowo z tytułu przynależności regionalnej, etnicznej, językowej i religijnej. Poziom kultury związanej z przynależnością do danej płci. Niezależnie od tego czy ktoś urodził się jako chłopiec czy jako dziewczynka. Poziom kultury pokoleniowej który oddziela dziadków od rodziców, a dzieci od rodziców.

Poziom kultury klas społecznych do której przynależy jednostka, a z którym wiąże się możliwość zdobywania wykształcenia, zawodu lub związany jest z wykonywaną pracą.

Poziom kultury organizacyjnej związany jest z rolą i stanowiskiem, lista ta może być rozszerzana. Rodzaje zaprogramowania umysłu w różnych warstwach kultury niekoniecznie muszą ze sobą współgrać. We współczesnych społ. Często dochodzi do konfliktu między poszczególnymi warstwami np. wartości religijne mogą się różnić od wartości danego pokolenia od wartości danej płci praktyk stosowanych z danej organizacji.

Kontakty międzykulturowe między emigrantami a krajami ich osiedlenia. We wszystkich przypadkach emigracji i całe ich rodzinny zostają wrzuceni bez żadnego przygotowania z środowisko kultury od tych których ukształtowało się ich zaprogramowanie umysłowe. Ludzie zazwyczaj wędrując z krajów kolektywistycznych do kraju bardziej indywidualistycznych, gdy emigrują całymi rodzinami to przynajmniej w rodzinie starają się zachować wartości kolektywistyczne i bronią się przed wpływami indywidualistycznego środowiska. Źródłem wsparcia są społeczności uchodźców w krajach osiedlenia. Indywidualistyczne wartości do których przywiązane są elity krajów przyjmujących emigrantów powodują, że takie emigrackie getta są źle widziane przez władze które dążą do ich rozbicia przyjmując założenie, że przyśpieszy to proces adaptacji. W praktyce proces ten ulega spowolnieniu, gdyż wyizolowani emigranci czują się mniej bezpieczniej i mają więcej oporu wobec nowego środowiska aniżeli emigranci otoczeni wsparciem ze strony swojej społ. Dodatkowym czynnikiem wyobcowania są różnice w dystansie władzy. Kraje do których przybywają uchodźcy mają społ. Egalitarne (różnościowe) niż kraje ojczyste emigrantów. W przypadku wartości dotyczących męskości - kobiecości i unikanie niepewności. Problemy z adaptacją mogą przybierać różny charakter w zależności od konkretnej konfiguracji kulturowej. Rodziny emigrantów doświadczają podobny problem niezależnie od krajów w których postanowili się osiedlić w pracy, przy zakupach, urzędach publicznych, szkołach, nawiązania kontaktu z ludnością miejscową i „przeprogramowaniem” się na wartości lokalne. W domu natomiast próbują utrzymać wzorce i wartości, religie właściwe dla kraju z którego pochodzą, w ten sposób stają się ludźmi pogranicza dwóch światów. Na co dzień żyją w dwóch różnych rzeczywistościach, skuti takiego rozdwojenia są odmiennie dla różnych członków rodzinny. Głowa rodzinny - ojciec usiłuje zachować swoją władzę i autorytet w miejscu pracy natomiast jego status jest stosunkowo niski, ponieważ emigranci podejmują się zazwyczaj prac, których miejscowi nie chcą wykonywać. Członkowie rodzinny o tym wiedzą, traci on stopniowo twarz wobec najbliższych. Proces utraty twarzy jest jeszcze szybszy jeżeli nie może w ogóle znaleźć pracy. Jego sytuacje pogarszają problemy z językiem miejscowym. Ojciec musi zwracać się o pomoc do dzieci lub pracowników socjalnych o pomoc w wypełnieniu formularzy lub w załatwieniu spraw w urzędzie, często bywa też dyskryminowany przez pracodawcę, sąsiadów i policjantów. Matka w niektórych kulturach bywa traktowana jak więzień domowy. Zamyka się ją w czterech ścianach na czas, kiedy ojciec wychodzi do pracy. Nie ma ona żadnych kontaktów ze środowiskiem zew. Nie uczy się języka i pozostaje całkowicie zależna od męża i od dzieci. Zdarzają się sytuacje kiedy żona podejmuje pracę a niekiedy staje się głównym żywicielem rodziny, podważa to autorytet i poczucie godności ojca. Matka styka się z innymi mężczyznami i można ją podejrzewać o niewierność. Konsekwencja takie sytuacji jest rozpad małżeństwa. Synowie uczęszczają do lokalnych szkół choć może nie do tych najlepszych mimo iż powinno się im poświęcić więcej uwagi, ponieważ mają trudności w przestawieniu się na funkcjonowanie w nowym społ. A nauczyciel poświęcają im na ogół mniej czasu niż dzieciom miejscowych. Doprowadza to często do stoczenia się chłopców na margines. Gdyż dzielą czas między ulice, gdzie mogą doświadczyć zwodniczej i wrogiej wolności. Niektórzy wbrew wszystkich przeciwnością losu zdobywają jednak wykształcenie i zawód inni rzucają szkołę i uciekają spod władzy rodzicielskiej dołączając do innych kolegów emigrantów, narażeni są na to, że mogą się znaleźć w najniższej warstwie danego społ. Córki również chodzą do szkoły, spotykają się tam z równym traktowaniem obu płci, czyli im nieznane, ponieważ pochodzą ze społ. Tradycyjnych. Ojcowie i bracia bardzo dbają o czystość dziewcząt i postrzegają szkołę jako potencjalne zagrożenia, dziewczyny niewiele wyjeżdżają na wycieczki szkolne, ponieważ musiały by spędzać noc poza domem. Rodzice uniemożliwiają swoim córką dobra edukację i zmuszają je do zawierania wcześniej zorganizowanym małżeństw. Związki te mają im zapewnić stabilizację i bezpieczeństwo. W wielu kulturach świata muzułmańskiego obecna jest ZASADA ENDOGOMII, która pozwala na zawieranie małżeństwa z kuzynami z pierwszej linii pokrewieństwa co sprawia, że dziewczęta wydawane są za mąż za krewnych w kraju ojczystym.

Istnieje także druga pozytywna strona życia imigrantów, gdy udają się oni na wakacje do swojego rodzinnego kraju są postrzegani jako kosmopolici głoszący zachowanie wartości i wyznaczający zachodnie gusta. Emigranci, którzy odwiedzają rodzinne strony pomijając tych którzy wracają do rodzinnego kraju na stałe przeżywają szok kulturowy. Okazuje się bowiem, że przyswoili sobie zwyczaje z kultury innego kraju w którym spędzili znaczną część życia i po części już identyfikują się z jego mieszkańcami.

Kultury różnią się między sobą stosunkiem do czasu z tego punktu widzenia wyróżniamy:

• Kultury monochoniczne - czas linia (jedno czasowe)

• Kultura polichroniczne - czas przybiera kształt koła (wielo czasowe)

W pierwszym przypadku czas traktowany jest jako liniową, dzielący na odcinki w których planuje się wykonanie określonych zadań w przedziałach czasowych.

* W przypadku kultur Polichronicznych - często nie rozróżnia się teraźniejszości od przeszłości i przyszłości a rozumienie czasu można opisać w kształt koła.

KULTURY POLICHRONICZNE

- większą wagę przywiązuje się do stosunku międzyludzkich , aniżeli do punktualności i precyzyjne harmonogramy.

- harmonogramy i nieprzekraczalne terminy traktuje się na ogół dość elastycznie.

- spotkania, bywa że są często przerywane.

KULTURY MONOCHRONICZNE

- przywiązują wielką wagę do postrzegania punktualności i harmonogramów,

- harmonogramy i terminy uważa się zazwyczaj za sztywne,

- spotkania są rzadko przerywane.

OSOBY JEDNO CZASOWE

OSOBY WIELO CZASOWE

- są nisko kontekstowe, - wykonują jedną rzecz na raz, - koncentrują się na pracy, - poważnie traktują zobowiązania terminowe, - dają pierwszeństwo pracy, - przywiązują do planów, - dbają aby nie przeszkadzać innym, - cenią prywatność, - cenią własność przestrzeń lub pracę w prywatnym gabinecie, - szanują własną prywatność, rzadko pożyczają komuś lub od kogoś, - cenią punktualność, - nawiązują wiele krótkotrwałych kontaktów.

- są wysoko kontekstowe, - wykonują wiele rzeczy na raz, - łatwo się rozpraszają i odrywają się od pracy, - uważają za cel osiągnięcia w miarę możliwości, - daje pierwszeństwo ludziom, - łatwo zmieniają plany, - bardziej dbają o kontakty niż o prywatność, a czasem takiego określenia w ogóle nie znają. - swobodnie dzielą między sobą obszar działania, - zwiększa przepływ informacji, - często pożyczają rzeczy komuś lub od kogoś, - ważniejsze niż punktualność jest dla nich potrzeba innych ludzi, - budują związki przez całe życie.

* KRAJE MONOCHRONICZNE: kraje skandynawskie i inne kraje germańskie w Europie, kraje Ameryki Północnej, Japonia

* KRAJE UMIARKOWANIE MONOCHRONICZNE: Australia, Nowa Zelandia, Rosja i większość krajów Europy wschodniej, Kraje Europy Południowej, Singapur, Tajwan, Chiny, Korea południowa, Republika Południowej Afryki.

* KRAJE POLICHRONICZNE: Kraje arabskie, większość krajów afrykańskich, kraje latynoamerykańskie, kraje Azji Południowej i Południowo-wschodniej.

Kultury ceremonialne i hierarchiczne:

- ceremonialność w stosunku międzyludzkim jest ważnym sposobem okazywania respektu,

- przywiązuje się wagę do różnic w statusie społecznym i zawodowym, które w kulturach tych są większe niż w społ. Elitarnych.

- partnerzy zwracają się do siebie wzajemnie po nazwisku poprzedzając je tytułem a nie po imieniu.

- rytuały protokolarne są liczne i rozbudowane.

Kultury nieceremonialne i egalitarne:

- zachowań nieceremonialnych nie interpretuje się w kategoriach braku szacunku dla partnera.

- ludzie czują się skrępowania, gdy mają do czynienia z dużymi różnicami w statusie społ. I zawodowym, które w kulturach tych są mniejsze niż w społ. Hierarchicznych.

- wkrótce po wzajemnym poznaniu się do większości partnerów można zwracać się po imieniu, a nie po nazwisku i z tytułem,

- rytuałów protokolarnych jest stosunek niewiele i są nieskomplikowane.

KULTURY NIECEREMONIALNE:

Austria, Nowa Zelandia, USA, Kanada, Dania, Norwegia, Islandia.

KULTURY CEREMONIALNE:

Większość Krajów w Europie i Azji, kraje położone w rejonie morza śródziemnego i kraje Arabskie, kraje latynoamerykańskie.

„KONTAKT WZROKOWY”

1. INTENSYWNY- kraje arabskie, kraje Romańskie Europy, inne kraje śródziemnomorskie, kraje latynoamerykańskie.

2. STAŁY - kraje Europy Północnej, kraje Ameryki Północnej.

3. UMIARKOWANY - Korea południowa, Tajlandia, większość krajów afrykańskich.

4. NIEBEZPOSREDNI - większość krajów azjatyckich.

„STOPIEŃ AKCEPTACJI KONTAKTU DOTYKOWEGO”

1. Kultury w których ludzie się często dotykają: kraje arabskie, kraje romańskie Europy, inne kraje śródziemnomorskie, kraje latynoamerykańskie.

2. kultury w których ludzie dotykają się od czasu do czasu: kraje Europy Wschodniej, kraje Ameryki północnej, Australia.

3. Kultury w których ludzie rzadko się dotykają: większość krajów azjatyckich, Wielka Brytania, kraje Europy Północnej.

„DYSTANS PRZESTRZENNY MIĘDZY NEGOCJATORAMI”

1. MAŁY: (20 do 35 cm), kraje Arabskie, kraje romańskie Europy, inne kraje śródziemnomorskie, kraje latynoamerykańskie.

2. DUŻY: (40 do 60 cm), większość krajów azjatyckich, kraje północnej, środkowej i wschodniej Europy, kraje Ameryki Północnej.

„UNOSZENIE BRWI”

- Amerykanie i Kanadyjczycy - zainteresowanie i zdziwienie

- Brytyjczycy - sceptycyzm

- Niemcy - ale jesteś bystry,

- Filipińczycy - „cześć”!

- Arabowie - „nie”

- Chińczycy - nie zgadzanie się z czymś.

„UŚCISK DŁONI”

- Niemcy - mocny, energiczny, często wymieniony.

- Arabowie - delikatny, powtarzalny, przeciągający się.

- Francuzi - lekki, szybki, często wymieniony.

- Południowi Azjaci - delikatny, często przeciągający się.

- Brytyjczycy - umiarkowany pod każdym względem.

- Koreańczycy - umiarkowanie mocny,

- Latynosi - mocny, często wymieniony,

- Większość Azjatów - bardzo delikatny

- Amerykanie - mocny, rzadko wymieniony.

CZŁOWIEK W KULTURZE EUROPEJSKIEJ:

Historyczne uwarunkowania wspólnoty kulturowej Europy, korzenie greckie. Dziełem Greków było zapoczątkowanie refleksji filozoficznej w Europie. Najwybitniejsi przedstawiciele: Sokrates, Platon, Arystoteles. Zapoczątkowanie rozwoju nauki europejskiej, ich rozwój zaliczyć można Malesa z Mineta, czy Pitagorasa. Mitologia Grecka (jej znajomość i znajomość Biblii jest niezbędną przesłanką zrozumienia literatury europejskiej). Teatr i dramat grecki, demokracja grecka (ateńska). Instytucja miasta - państwo Polis, której obywatele mieli prawo do zgromadzenia i prawo do piastowania urzędów obejmowanych w drodze głosowania.

KORZENIE RZYMSKIE - prawo rzymskie:

- nie ma prawa, nie ma przestępstw,

- prawo nie działa wstecz,

- umowa zawarta w dobrej wierze należy dotrzymywać,

- dyscyplina obywatelska

- cnoty obywatelskie,

KORZEZNIE JEDNOCHRZEŚCIJAŃSKIE:

- Biblia jedna z najczęściej tłumaczonych i czytanych ksiąg na świecie.

- wszyscy są równi wobec Boga, a człowiek ma nieśmiertelną duszę, niezależnie czy jest panem, niewolnikiem, dorosłych czy dzieci.

KORZENIE BARBARZYŃSKIE:

Słowianie, Germanie, Celtowie, Bałtowie. Zasada gość w dom wprowadzona w życie wyjątkowo drastycznymi metodami. Diakońskie kary miały chronić cudzoziemca, który wówczas w tych pełnią rolę, którą dziś spełnia Internet, TV. Dostarczali wiedzy o świecie i przywozili towary, cenione przy miejscowej elity. Europę możemy rozumieć jako kontynent, jej obszar początkowo ograniczają się do skrawków świata greckiego, stopniowo ulegał rozszerzaniu. Presja świata Islamu. Ma granice naturalne z wyjątkiem wschodnich, która jest granicą umowną, czyli konfencjonalną. Europa jako pojęcie polityczne najczęściej utożsamiona jest z Unią Europejską. Obszary Unii z 54r (6 państw: RFN, Francja, Włochy, kraje Beneluksu). Dziś po kolejnych rozszerzeniach Unia liczy 27 Państw, nadal nie pokrywa się z geograficznym wymiarem Europy, istnieją też inne organizacje, które mają w swej nazwie termin Europa np. Rada Europy, Konferencja bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Ta ostatnia organizacja obejmuje także USA, Kanadę, czyli przekracza geograficzny obszar europy.

EUROPA JAKO ZJAWISKO KULTUROWE:

Nazwa Europa ma rodowód grecki, pochodzi od imienia fenickiej księżniczki, która jak głosi mit, porwana została przez Zeusa, który przybrał postać byka i uprowadził ją na Kretę, Byk stał się póżniej jednym ze znaków zodiakalnych.

---