RYNEK
Rynek – instytucja, dzięki której kupujący i sprzedający zawierają transakcje kupna – sprzedaży.
Rynek – porozumienie między sprzedawcami i kupującymi, w którym popyt przez działania kupujących i podaż przez działania sprzedawców określają cenę.
Rynek – proces, w ramach którego producenci i konsumenci określają, co mają zamiar sprzedawać i kupować oraz na jakich warunkach.
Rynek – miejsce, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr.
Rynek – zespół warunków, w jakich odbywa się wymiana towarów.
W dzisiejszych czasach rynek nie musi oznaczać jakiegoś konkretnego miejsca.
Nie ma potrzeby osobistego kontaktu między kupującymi i sprzedającymi, ponieważ transakcje w większości zawierane są za pomocą Internetu, poczty, telefonu, telefaksu.
KLASYFIKACJE RYNKU
Biorąc pod uwagę przestrzeń, wyróżniamy rynki:
lokalny,
regionalny,
krajowy,
zagraniczny,
międzynarodowy,
światowy.
Biorąc pod uwagę stopień jednorodności, wyróżniamy rynki:
homogeniczne,
heterogeniczne.
Biorąc pod uwagę ogniwo kanału rynku, wyróżniamy rynki:
hurtowy,
detaliczny,
skupu,
zbytu.
Biorąc pod uwagę przedmiot obrotu, wyróżniamy rynki:
pracy,
dóbr i usług konsumpcyjnych,
dóbr i usług inwestycyjnych,
kapitałowo – pieniężny.
Biorąc pod uwagę reakcji cen, w zależności od liczby podmiotów i struktury rynku, wyróżniamy rynki:
konkurencyjny,
oligopolistyczny,
konkurencja monopolistyczna,
monopol pełny,
duopol.
Biorąc pod uwagę relację nabywca - sprzedawca, wyróżniamy rynki:
nabywcy (podaż > popyt),
sprzedawcy (popyt > podaż).
lub
transakcji zawieranych bezpośrednio,
transakcji zawieranych przez pośredników.
Rynek odgrywa bardzo ważną rolę, ponieważ:
Umożliwia określenie ilości oraz wycenę dóbr i zasobów poprzez wzajemne oddziaływanie nabywców i sprzedawców.
Dostarcza informacji o przebiegu procesów gospodarczych.
Kształtuje podstawowe parametry rynku, co umożliwia podejmowanie decyzji, zarówno przez konsumentów, jak i producentów.
Pozwala na podejmowanie ekonomicznie uzasadnionych decyzji, gwarantujących racjonalne wykorzystanie zasobów gospodarczych i maksymalizację zysków.
Stanowi mechanizm umożliwiający utrzymanie stanu równowagi w gospodarce.
Weryfikuje społeczną przydatność produkcji, ponieważ dopiero na rynku można stwierdzić, czy dana produkcja znalazła akceptację nabywców.
DETERMINANTY WPŁYWAJĄCE NA SPRAWNE FUNKCJONOWANIE RYNKU
dominacja własności prywatnej,
poziom rozwoju gospodarczego kraju,
rozwój instytucji obsługujących rynek (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, giełda itp.),
integralność rynku,
doświadczenie kadry menedżerskiej,
stosunek ludzi do pracy.
Niezależnie od formy rynku, na każdym z nich odbywają się transakcje kupna i sprzedaży.
Wszystkie zjawiska rynkowe mają pewne cechy wspólne, występują na nich dwie zależne od siebie strony: producenci reprezentujący podaż i konsumenci reprezentujący popyt.
Odbywająca się między nimi wymiana ma swoją cenę.
Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych.
Przez grę popytu i podaży dokonuje obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i usług, czyli ustala ich cenę.
ZAŁOŻENIA UPROSZCZONEGO MODELU GOSPODARKI RYNKOWEJ ( wykres)
W gospodarce występują dwa podmioty gospodarcze: producenci i konsumenci.
Rynek dzieli się na rynek towarów i usług oraz rynek produkcji.
Pomiędzy podmiotami gospodarczymi a rynkami dochodzi do wzajemnych transakcji, czyli występuje system wzajemnych zależności.
Ceny towarów i usług oraz czynników produkcji określane są na rynkach, na których dochodzi do transakcji kupna – sprzedaży.
Producenci płacą za usługi produkcyjne i zasoby, konsumenci – za kupowane dobra i usługi.
Podstawowymi elementami rynku są:
popyt,
podaż,
cena.
Popyt
Popyt - ilość dobra, jaką nabywcy są skłonni zakupić przy różnych poziomach ceny.
Wielkość popytu (wielkość zapotrzebowania) – ilość dobra, jaką nabywcy chcą i mogą kupić przy danej cenie i w danym czasie.
Prawo popytu:
Wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, ceteris paribus, popyt na ten produkt.
Wraz ze spadkiem ceny produktu zwiększa się, ceteris paribus, popyt na ten produkt.
Krzywa popytu – pokazuje zależność między ceną danego dobra a popytem na to dobro.
Wielkość popytu na dane dobro zmienia się, gdy zmienia się cena tego dobra – przy zachowaniu założenia ceteris paribus.
Następuje wówczas ruch wzdłuż krzywej popytu.
ZMIANY POPYTU
Zmiana popytu następuje, gdy zmienia się któryś z czynników determinujących popyt, czyli gdy zmienia się jeden z czynników przyjmowanych za stałe przy konstruowaniu krzywej popytu.
Popyt zmieni się, gdy zmieni się czynnik inny niż cena danego dobra.
Zmiany popytu przedstawiamy jako przesunięcie krzywej popytu.
Wzrost popytu oznacza sytuację, gdy z jakiejś przyczyny, przy każdym poziomie ceny, nabywcy są skłonni kupować większą ilość danego dobra niż dotychczas.
Wzrost popytu przedstawiamy jako przesunięcie krzywej popytu w prawo.
Spadek popytu oznacza sytuację, gdy z jakiejś przyczyny, przy każdym poziomie ceny, nabywcy są skłonni kupować mniejszą ilość danego dobra niż dotychczas.
Spadek popytu przedstawiamy jako przesunięcie krzywej popytu w lewo.
Ceny innych dóbr, zwłaszcza dóbr substytucyjnych i dóbr komplementarnych.
Dobra substytucyjne – dwa dobra są substytutami, jeżeli zmiana ceny (wzrost lub spadek) jednego z tych dóbr, przy niezmienionej cenie drugiego dobra, powoduje przesunięcie popytu w kierunku dobra tańszego.
Są to dobra, które mogą się nawzajem zastępować, tzn. mogą zastępować tę samą potrzebę.
Dobra komplementarne – dwa dobra są komplementarne, jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego z dóbr spowoduje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro.
Są to dobra konsumowane łącznie.
Poziom dochodów konsumentów.
Gusty konsumentów i moda.
popyt na wiele produktów zmienia się wraz z upływem czasu, na co mają wpływ m.in.: moda, naśladownictwo innych nabywców, chęć wyróżnienia się na tle grupy.
Efekt snobizmu – polega na tym, że popyt na dane dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się w odwrotnym kierunku niż zmiany popytu następujące u innych konsumentów.
Efekt naśladownictwa - polega na tym, że popyt na dane dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się w tym samym kierunku, co popyt innych konsumentów.
Oczekiwania co do przyszłej ceny danego dobra.
Liczba nabywców.
PODAŻ
Podaż – ilość dobra, jaką sprzedawcy (producenci) są skłonni zaoferować na rynku przy różnym poziomie ceny.
Wielkość podaży (ilość oferowana) – ilość dobra, jaką sprzedawcy (producenci) są gotowi zaoferować na rynku za daną cenę w danym czasie.
Prawo podaży:
Wzrost ceny produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych ilości tego produktu na rynku.
Spadek ceny produktu prowadzi, ceteris paribus, do spadku oferowanych ilości tego produktu na rynku.
Krzywa podaży – pokazuje zależność między ceną danego dobra a jego podażą.
Wielkość podaży danego dobra zmienia się, gdy zmienia się jego cena – przy zachowaniu założenia ceteris paribus.
Następuje wówczas ruch wzdłuż krzywej podaży.
ZMIANY PODAŻY
Zmiana podaży następuje, gdy zmienia się któryś z czynników determinujących podaż, czyli gdy zmienia się jeden z czynników przyjmowanych za stałe przy konstruowaniu krzywej podaży.
Podaż zmieni się, gdy zmieni się czynnik inny niż cena danego dobra.
Zmiany podaży przedstawiamy jako przesunięcie krzywej podaży.
Wzrost podaży oznacza sytuację, gdy z jakiejś przyczyny, przy każdym poziomie ceny, sprzedawcy (producenci) są skłonni zaoferować większą ilość danego dobra niż dotychczas.
Wzrost podaży przedstawiamy jako przesunięcie krzywej podaży w prawo.
Spadek podaży oznacza sytuację, gdy z jakiejś przyczyny, przy każdym poziomie ceny, sprzedawcy (producenci) są skłonni zaoferować mniejszą ilość danego dobra niż dotychczas.
Spadek podaży przedstawiamy jako przesunięcie krzywej podaży w lewo.
DETERMINANTY PODAŻY
Ceny czynników produkcji.
Technologia produkcji.
Podatki i subsydia.
Przewidywanie zmiany ceny dobra.
Liczba przedsiębiorstw w gałęzi.
Zmiany organizacyjne.
Warunki klimatyczne.
RÓWNOWAGA RYNKOWA
Równowaga rynkowa – sytuacja, w której popyt i podaż równoważą się, tzn. nie występują tendencje do zmiany ceny oraz ilości dóbr oferowanych i nabywanych na rynku.
Cena równowagi – cena, przy której wielkość podaży jest równa wielkości popytu.
Nazywana jest ceną „czyszczącą” rynek, gdyż oczyszcza rynek z jakiejkolwiek nadwyżki popytu i podaży.
NIERÓWNOWAGA RYNKOWA
Nadmiar produktu (nadwyżka podaży nad popytem) – występuje, gdy cena rynkowa jest wyższa od ceny równowagi.
Jest równy wielkości nadwyżki podaży nad popytem.
Niedobór produktu (nadwyżka popytu nad podażą) – występuje, gdy cena rynkowa jest niższa od ceny równowagi.
Jest równy wielkości nadwyżki popytu nad podażą.
Cena
Cena – pieniężne odzwierciedlenie wartości towarów.
W gospodarce rynkowej ceny kształtowane są przez autonomiczny mechanizm rynku.
Rodzaje cen:
ceny wolne (parametryczne),
ceny administrowane.
Ceny wolne są rezultatem gry sił rynkowych. Na ceny nie ma wpływu pojedynczy uczestnik rynku – stanowią wypadkową zachowań producentów i konsumentów.
Ceny są niejako dane i stanowią istotny parametr, którym kieruje się w swoich ekonomicznych zachowaniach.
Ceny administrowane mogą być przez:
państwo,
przedsiębiorstwa.
Państwo prowadząc działalność interwencyjną, czasem decyduje się na ingerencję w zakresie cen.
Częściej ustanawia ceny minimalne, rzadziej ceny maksymalne.
Ceny minimalne mają na celu ochronę krajowych producentów (szczególnie rolnictwa). Mają one zapewnić minimalną efektywność w okresach kryzysu nadprodukcji, co w rolnictwie wiąże się z klęską urodzaju.
Ceny maksymalne – mogą być ustanowione w odniesieniu do niektórych ważnych rejonów gospodarki.
Ceny są administrowane przez przedsiębiorstwo w warunkach rynku zmonopolizowanego.
Monopole prowadzą własną politykę cenową i narzucają ceny na rynku.
Mogą także różnicować ceny dla różnych odbiorców (różnych segmentów rynku).
Kontrola monopoli nad rynkiem dokonuje się poprzez ceny.
Sfera handlu obejmuje: handel hurtowy i detaliczny.
Handel hurtowy dostarcza towary do sklepów (to handel między handlowcami).
W sklepie towar sprzedawany jest detalicznie.
Z tytułu usługi handlowej towar podlega zwiększeniu ceny o ceny usługi handlowej, zwane marżą handlową.
Obejmuje ona koszty funkcjonowania sfery handlu, zysk od kapitału zaangażowanego w handlu.
Funkcje cen:
informacyjna – cena jest źródłem informacji dla uczestników rynku.
Cena informuje sprzedawcę jaki osiągnie (lub może osiągnąć) rezultat, jeżeli zdecyduje się sprzedać towar.
Nabywcę informuje o zasobach, jakie powinien przeznaczyć na zakup interesującego go towaru.
Funkcja ta ma znacznie przed transakcją (kiedy podejmowane są decyzje o przeprowadzeniu transakcji),
dochodowo – kosztowa – ceny sprzedawanych towarów wyznaczają dochody sprzedawców.
Są wyznacznikiem realnych korzyści odnoszonych ze sprzedaży towarów.
Funkcja kosztowa określa jakie są koszty nabycia towarów.
redystrybucyjna – poprzez ceny dokonuje się ostateczny podział produktu krajowego, który został w gospodarce wytworzony.
Relacje cenowe określają udział w produkcie krajowym uczestników transakcji.
Jeśli ceny rosną jest to korzystna sytuacja dla sprzedawców, jeżeli spadają – rośnie udział nabywców w produkcie krajowym.
Funkcja redystrybucyjna znajduje swój wyraz w poziomie konsumpcji gospodarstw domowych.