kierunek: pedagogika
wczesna edukacja z logopedią
rok I semestr II
przedmiot: pedagogika społeczna
wykładowca: dr Anna Suchocka
Szkoła jako
organizacja, struktura i instytucja
Beata Piekarska
Aleksandra Osowska
s. Agnieszka Głuch
Szkoła jest to budynek z pomieszczeniami i z ich wyposażeniem, nauczyciele i uczniowie pogrupowani w różne struktury oraz czas wypełniony aktywnością jednych i drugich. Szkoła to materialne, społeczne i duchowe środowisko, zorganizowane dla określonych osób w celu wykorzystania ustalonego czasu na akceptowanie zmiany w osobowości tych osób.
Szkoła towarzyszy, ale także nadaje określoną treść naturalnemu rozwojowi psychofizycznemu dziecka i młodego człowieka aż do tzw. dojrzałości. Rozwój ten jest uwarunkowany biologicznie, ale równocześnie oddziałują uwarunkowania społeczne i cywilizacyjne. Życie społeczne, nauka, technika, kultura generują ciągle zmieniające się wyzwania i wymagania wobec każdej jednostki ludzkiej. Każdy młody, rozwijający się człowiek ma w szkole:
- dowiedzieć się dużo o otaczającym go świecie przyrody, o świecie ludzi i o sobie samym i uporządkować tę wiedzę w trwałe i otwarte na zmiany, struktury,
- nauczyć się ważnych umiejętności, niezbędnych do skutecznego działania w środowisku społecznym i w życiu indywidualnym,
- umacniać, kształtować swój system wartości warunkujących sukces osobisty i zdrowie (kreatywność, przedsiębiorczość, silna wola, unikanie zagrożeń, korzystanie z ofert profilaktycznych),
- rozwinąć posiadane zainteresowania, talenty, predyspozycje, itp.,
- wyrównać, opanować ewentualne dysfunkcje czy braki psychofizyczne i zdrowotne.
W tych pięciu obszarach misji szkoły wobec młodego pokolenia mieści się cały sens, nieuniknioność oraz brak sensownej alternatywy dla niej. Potrzeby edukacyjne i opiekuńcze dzisiejszego dziecka i młodego człowieka komplikują się i zmieniają pod wpływem rozwoju cywilizacji w coraz większym tempie. Częścią misji szkoły jest i to, że jest ona niezastąpiona.
Szkoła jako instytucja:
Wśród instytucji i organizacji wychowawczych centralną i całościową rolę pełnią szkoły, przedszkola i inne jednostki systemu oświaty oraz kościoły. Wychowanie ludzi jest główną treścią ich misji. Szkoły, zgodnie z konstytucyjnym obowiązkiem, organizuje państwo i samorząd terytorialny poprzez system prawny oraz finansowanie.
Ogólna misja instytucji i organizacji wychowawczych - to zadbanie o sukces społeczeństwa, grupy wyznaniowej, określonej społeczności czy dziedziny ludzkiej aktywności poprzez świadome, profesjonalne kształtowanie osobowości członów, w zgodnie z systemem wartości w nich uznawanych. Owe systemy wartości mogą się różnić układem priorytetów czy akcentów treściowych, ale zawsze dobro danej społeczności jako całości i dobro każdego jej członka będzie wartością najwyższą. I tak państwo poprzez instytucje edukacyjne, społeczno-wychowawcze czy instytucje kultury będzie przede wszystkim propagować wartości obywatelskie, patriotyczne, demokratyczne, organizacyjne oraz poszanowanie praw i godności jednostki ludzkiej i dobra społecznego. Jednostkowy sukces każdego obywatela jest dla państwa i samorządu lokalnego warunkiem utrwalania wymienionych uprzednio wartości.
Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo-wychowawcza w systemie edukacji. Zajmuje się ona kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych.
Osoby wychowujące (wychowawcy) w instytucjach i organizacjach wychowawczych są najczęściej profesjonalistami, fachowcami, a więc celowo i odpowiedzialnie przygotowanymi do swoich ról (np. nauczyciele, instruktorzy, trenerzy), a proces ich przygotowania i poziom kwalifikacji są standaryzowane i kontrolowane. Takie postawienie sprawy różni te instytucje od wychowanie rodzinnego i jest gwarancją oczywistej jakości wychowania od samego początku procesu wychowawczego w tych organizacjach.
Wychowankowie w instytucjach i organizacjach wychowawczych są przede wszystkim członkami rodzin. Jednak inne są mechanizmy ich uczestniczenia w procesie wychowawczym instytucji wychowujących niż w rodzinie. O ile rodziny się nie wybiera, o tyle w instytucjach czy organizacjach wychowujących wychowanek znalazł się na prawach większego czy mniejszego wyboru. Prawo do wyboru znacznie intensyfikuje motywację poddania się wpływowi wybranej instytucji czy programu. Otóż szkoła, do gimnazjum włącznie, ze względu na obowiązek szkolny takiego wyboru uczniowi nie oferuje. Pewne tylko elementy wyboru mogą się pojawić w procedurach działania samorządu uczniowskiego czy w realizacji programu nauczania czy wychowania. Autentyczny wybór pojawia się dopiero przy starcie do szkół ponadgimnazjalnych czy wyższych.
Szkoła jako instytucja:
- ma podstawy formalnoprawne, a ich działanie jest programowane, jawne i podlega społecznej i jednostkowej kontroli,
- w działalności wychowawczej kieruje się akceptowanymi w społeczeństwie systemami wartości,
- poza okresem obowiązku szkolnego udział wychowanków w jej ofercie wychowawczej jest swobodny,
- wychowawcy są profesjonalnie przygotowani do swoich zadań, co jest jedną z gwarancji jakości wychowania,
- daje szansę wzajemnego porozumiewania się i współdziałania dla dobra tego samego wychowania.
Za poprawne funkcjonowanie szkoły i realizację programów szkolnych, odpowiedzialni są: dyrektor szkoły wraz ze swoimi zastępcami i radą pedagogiczną, i w coraz większym stopniu rodzice i opiekunowie dzieci. Dyrektorzy i nauczyciele kierują się przepisami i zarządzeniami
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, dyrektywami podległych Ministerstwu władz kuratoryjnych, dyrektywami wydziału oświaty i wychowania danego województwa.
Szkoła podlega kontroli z ramienia państw i samorządu terytorialnego. Do takich należą:
a. z ramienia państwa:
- Kuratorium Oświaty
- Najwyższa Izaba Kontroli (NIK)
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)
- Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)
- Panstwowa Inspekcja Sanitarna (SANEPID)
- Straż Pożarna
- Urząd Skarbowy
b. z ramienia samorządu terytorailnego:
- organ dotujący- Urząd Gminy (w szkołach średnich- Starostwo Powiatowe)
Szkoła jako struktura
W polskim systemie szkolnym, obowiązującym od 1 września 1999 roku, wprowadzono jego strukturę tj.:
- placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci od 3 lat- od 1 września 2009 roku dzieci pięcioletnie mają prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego, a dzieci sześcioletnie mają taki obowiązek. Od 2012 roku taki obowiązek będą miały dzieci pięcioletnie
- sześcioletnie szkoły podstawowe podzielone na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie w pełni zintegrowane w klasach I-III oraz nauczanie blokowe w klasach IV-VI, tzn. różne przedmioty
nauczania, jak język polski, matematyka, wychowanie fizyczne itp.,
- trzyletnie gimnazja, które są obowiązkowe dla wszystkich uczniów,
- trzyletnie licea ogólnokształcące i trzyletnie licea profilowane oraz czteroletnie technika i dwu lub trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe,
- szkoły policealne, technikum uzupełniające licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.
Szkoła jako organizacja:
Funkcjonowanie szkoły jako organizacji określają jej statuty. Ramowy statut szkoły zawiera:
a) nazwę szkoły:
-Szkoła podstawowa, liceum ogólnokształcące, zasadnicza szkoła zawodowa, liceum zawodowe, technikum, szkoła policealna (policealne studium zawodowe), szkoła pomaturalna (pomaturalne studium zawodowe),
- imię szkoły, jeżeli szkole takie nadano,
- określenie niepolskiego języka nauczania w szkołach organizujących nauczania języka ojczystego mniejszości narodowych i szkołach dwujęzycznych,
- określenie kierunku kształcenia zawodowego w szkołach zawodowych,
- wskazanie osoby lub organu prowadzącego,
- oznaczenie siedziby szkoły.
Szkole nadaje imię organ prowadzący, na wniosek rady szkoły lub wspólny wniosek rady pedagogicznej i przedstawicieli rodziców i uczniów. Imię szkoły powinno być związane z kierunkiem pracy wychowawczej lub dydaktycznej szkoły.
b) cele i zadania szkoły:
szkoła realizuje cele i zadania określone w ustawie oraz przepisach wydanych na jej podstawie, w szczególności:
-umożliwia zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania świadectwa ukończenia szkoły;
- umożliwia absolwentom dokonanie świadomego wyboru dalszego kierunku kształcenia lub wykonywania wybranego zawodu;
- kształtuje środowisko wychowawcze sprzyjające realizowaniu celów i zasad określonych w ustawie,
- stosowanie do warunków szkoły i wieku uczniów; sprawuje opiekę nad uczniami odpowiednio do ich potrzeb oraz możliwości szkoły.
Statut szkoły powinien szczegółowo określić sposób realizacji zadań wynikających z ustawy, a także z wydawanych na jej podstawie aktów wychowawczych, a w szczególności w zakresie: umożliwienia uczniom podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej; udzielania uczniom pomocy psychologicznej i pedagogicznej; organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi uczęszczającymi do szkoły, np. do oddziałów integracyjnych; umożliwienia rozwijania zainteresowań uczniów, realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły w skróconym czasie.
c) organizację szkoły:
- terminy rozpoczynania i kończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych, przerw świątecznych oraz ferii zimowych i letnich określają przepisy w sprawie organizacji roku szkolnego.
- szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym określa arkusz organizacji szkoły opracowany przez dyrektora, najpóźniej do 15 maja każdego roku, na podstawie planu nauczania oraz planu finansowego szkoły. Arkusz organizacji szkoły zatwierdza organ prowadzący szkołę.
- organizację stałych, obowiązkowych i nadobowiązkowych zajęć dydaktycznych i wychowawczych określa tygodniowy rozkład zajęć ustalony przez dyrektora szkoły na podstawie zatwierdzonego arkusza organizacyjnego z uwzględnieniem zasad ochrony zdrowia i higieny pracy.
- podstawową formą pracy szkoły są zajęcia dydaktyczno-wychowawcze prowadzone w systemie klasowo-lekcyjnym.
- statut szkoły określa tryb corocznego dokonywania podziału oddziałów na grupy na zajęciach wymagających specjalnych warunków nauki i bezpieczeństwa.
- niektóre zajęcia obowiązkowe, np.: zajęcia fakultatywne, praktyczna nauka zawodu, przygotowanie do pracy zawodowej, zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, specjalistyczne, nauczanie języków obcych, elementów informatyki, koła zainteresowań i inne zajęcia nadobowiązkowe, mogą być prowadzone poza systemem klasowo-lekcyjnym w grupach oddziałowych, międzyoddziałowych, międzyklasowych i międzyszkolnych, a także podczas wycieczek i wyjazdów.
- szkoła powinna zapewniać uczniom możliwość i higieniczne warunki spożycia co najmniej jednego ciepłego posiłku w stołówce szkolnej.
- biblioteka szkolna jest pracownią szkolną, służącą realizacji potrzeb i zainteresowań uczniów, zadań dydaktyczno-wychowawczych szkoły, doskonalenia warsztatu pracy nauczyciela. Z biblioteki mogą korzystać: uczniowie, nauczyciele i inni pracownicy szkoły, rodzice.
- dla uczniów, którzy muszą dłużej przebywać w szkole, szkoła powinna organizować świetlicę lub klub młodzieżowy. Świetlica i klub młodzieżowy są pozalekcyjnymi formami wychowawczo-opiekuńczej działalności szkoły, które szkoła organizuje.
- dla uczniów uczących się poza miejscem stałego zamieszkania szkoła może prowadzić internat. Internat, prowadzi działalność przez cały rok szkolny lub w okresach trwania zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Prawa i obowiązki wychowanka oraz szczegółowe zasady działalności internatu określa regulamin internatu. Zakwaterowanie i wyżywienie w internacie mogą być całkowicie lub częściowo odpłatne.
- szkoła powinna posiadać odpowiednie pomieszczenia tj.: pomieszczenie dla działalności organizacji uczniowskich, samorządu uczniowskiego, sklepiku i świetlicy szkolnej lub klub młodzieżowy; ogród szkolny; gabinet pielęgniarki szkolnej; gabinet terapii pedagogicznej; archiwum; szatnię.
c) organy szkoły:
- dyrektor szkoły,
- rada pedagogiczna,
- rada szkoły oraz rada rodziców,
- samorząd uczniowski.
Statut szkoły szczegółowo określa kompetencje, zasady współdziałania organów szkoły oraz sposób rozwiązywania sporów poprzez: zapewnienie każdemu z nich możliwości swobodnego działania i podejmowania decyzji w granicach swoich kompetencji; umożliwienie rozwiązywania sytuacji konfliktowych wewnątrz szkoły; zapewnienie bieżącej wymiany informacji pomiędzy organami szkoły o podejmowaniu i planowanych działaniach lub decyzjach.
Szczegółowe role i zadania organów szkoły:
Stanowisko dyrektora szkoły można powierzyć tak nauczycielowi mianowanemu lub dyplomowanemu, jak i osobie nie będącej nauczycielem. Zadaniem dyrektora jest:
- kierowanie działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ja na zewnątrz,
- sprawowanie nadzoru pedagogicznego,
- sprawowanie opieki nad uczniami,
- realizowanie uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej,
- dysponowanie środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki, i ponoszenie odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie,
- współdziałanie ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych,
Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielem. Dyrektor decyduje o:
- zatrudnieniu i zwalnianiu nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki,
- przyznawaniu nagród oraz wymierzaniu kar porządkowych nauczycielom oraz innym pracownikom,
- występowaniu z wnioskami, po zasięganiu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników.
Dyrektor w wykonaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły lub placówki, rada pedagogiczną, rodzicami oraz samorządem uczniowskim.
Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za:
- dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły,
- tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków,
- zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym,
- zapewnienie odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych.
Rada pedagogiczna jest kolegialnym organem szkoły lub innej placówki oświatowo-wychowawczej realizującym statutowe zadania dotyczące kształcenia, wychowania i opieki.
Rady pedagogiczne działają we wszystkich szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych zatrudniających co najmniej 3 nauczycieli.
Do kompetencji stanowiących rady pedagogiczne należy:
- zatwierdzenie planów pracy szkoły lub placówki oświatowo-wychowawczej, po zaopiniowaniu przez radę szkoły lub placówki,
- zatwierdzenie wyników klasyfikacji i promocja uczniów,
- podejmowanie uchwał w sprawie innowacji i eksperymentów pedagogicznych,
- ustalenie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli,
- podejmowanie uchwał w sprawach skreślenia z listy uczniów.
Do kompetencji opiniodawczych rady pedagogicznej należy:
- organizacja pracy szkoły lub placówki, w tym tygodniowy rozkład zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych,
- projekt planu finansowego,
- wnioski dyrektora o przyznanie nauczycielom nagród, odznaczeń i innych wyróżnień,
- propozycje dyrektora dotyczące kandydatów do powierzenia im funkcji kierowniczych w szkole.
Rada pedagogiczna może występować z wnioskiem do organu prowadzącego szkołę lub placówkę o odwołanie nauczyciela z funkcji kierowniczej.
Rada pedagogiczna ustala samodzielnie regulamin swojej pracy.
Rada rodziców stanowi samorządną reprezentację rodziców i może działać w każdej szkole i placówce oświatowo-wychowawczej. Zasady tworzenia rady rodziców uchwala ogół rodziców uczniów danej szkoły. Reprezentacja rodziców może także przybrać inną nazwę niż rada rodziców. Rada rodziców może występować do rady szkoły lub placówki opiekuńczo-wychowawczej, rady pedagogicznej i dyrektora szkoły z wnioskami i opiniami dotyczącymi wszystkich spraw szkoły. Bardzo ważny jest udział rady rodziców w bieżącym programie pracy szkoły, pomoc w doskonaleniu organizacji i warunków pracy szkoły, organizowanie działalności mające na celu podnoszenie kultury pedagogicznej w rodzinie, szkole i środowisku lokalnym.
Rada rodziców może uczestniczyć w planowaniu wydatków szkoły i podejmować działania na rzecz pozyskiwania dodatkowych środków finansowych dla szkoły.
Rada rodziców sama opracowuje i uchwala regulamin swojej działalności. Nie może on być jednak sprzeczny ze statutem szkoły przyjętym przez radę szkoły.
Nadrzędnym organem Rady rodziców, który ją powołuje, jest zebranie ogólne rodziców. Obok Rady rodziców zebranie ogólne powinno powołać Komisje Rewizyjną niezależna od rady.
Samorząd uczniowski:
Uczeń w szkole powinien czuć się u siebie, tak jak we własnym domu, będąc współodpowiedzialnym za miejsce i jakość pracy i zabawy, na miarę potrzeb i możliwości jego wieku, zadań i obowiązków uczniowskich.
Samorząd uczniowski tworzą wszyscy uczniowie danej szkoły lub placówki oświatowo-wychowawczej. Zasady wybierania i działania organów samorządu określa regulamin uchwalony przez ogół uczniów w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym.
Samorząd uczniowski może przedstawiać radzie szkoły, radzie pedagogicznej lub dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły, a szczególnie tych, które dotyczą realizacji podstawowych praw uczniów, tj.:
- prawo do zapoznania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami,
- prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu,
- prawo do organizacji życia szkolnego,
- prawo do redagowania i wydawania gazety szkolnej,
- prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, ale w porozumieniu z dyrektorem,
- prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.
Najczęstsza struktura samorządu uczniowskiego to zebranie ogólne przedstawicieli klas, zarząd szkolny i samorządy klasowe. Przy zarządzie szkolnym najczęściej działają różnorodne sekcje.
Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania nie zawsze funkcjonuje doskonale. W obecnym szkolnictwie jest wiele do poprawienia. Głównymi przyczynami złego funkcjonowania szkoły jest:
- zbytnio przeładowane programy nauczania,
- przewaga tradycyjnych metod nauczania,
- zakorzeniona stara organizacja procesu nauczania,
- dawanie pierwszeństwa funkcji kształcącej.
Jednym ze sposobów na zmianę zaistniałej sytuacji może być unowocześnienie metod nauczania i wychowania poprzez codzienną praktykę pedagogiczną. Istotne jest także podnoszenie kwalifikacji nauczycieli oraz udostępnienie im najnowszych zdobyczy dyscyplin naukowych, jak pedagogika, psychologia, teoria organizacji i kierowania. Korzystne wydaje się także powoływanie się na doświadczenia niektórych szkół zorganizowanych według odmiennych projektów edukacyjnych.
Bibliografia:
opr. Jerzy Gruszka, Paweł Makaruk, Jan Kropiwnicki Prawo Wewnętrzne, 2. Statuty, Regulaminy, Instrukcje, Wydawnictwo Nauczycielskie, Jelenia Góra 2001
Józef Pielachowski, Trzy razy szkoła, Uczniowie- Nauczyciele- Organizacja, Wyd. eMPi2, Poznań 2002
11