Nauczyciel jako

organizator

procesu

pedagogicznego

Wymogi działalności

pedagogicznej dotyczące

osobowości nauczyciela.

Praca pedagogiczna jest jedną z najtrudniejszych.

Wymaga ona od tego, kto ją wybrał

wielostronnego przygotowania, wysokiego
poziomu kultury wewnętrznej, mistrzowstwa
zawodowego, czyli pewnych zdolności
zawodowych, które cechują zarówno jak
intelektualny, tak i emocjonalny aspekt
osobowości nauczyciela.

Wykorzystując wyniki badań

przychologiczno – pedagogicznych,
można wyróżnić szereg elementów w
strukturze zdolności pedagogicznych.

f.m.; zaw. um.;

m

+ 5 M

Z

R

zaw. um.; m

+ 5 I

Pr

R

zaw. um.; m

+ N

+ U

m

R

Zdolności dydaktyczne – jest to

zdolność do przekazywania
uczniom materiału nauczalnego,
robiąc go zrozumiałym, do
wywołania zainteresowania
przedmiotem, wzbudzania u
uczniów samodzielności zdania.

•Zdolności akademickie – są to
zdolności do określonej dziedziny
naukowej (matematyki, fizyki,
biologii, literatury etc.).

Zdolny nauczyciel ma opanowany
przedmiot nie tylko w zakresie kursu
nauczalnego, ale znacznie szerzej i
głębiej, śledzi odkrycia w nowej
dziedzinie, doskonale orientuje się w
materiale, przejawia w stosunku do
niego ogromne zainteresowanie,
prowadzi nawet najmniejszą
działalność badawczą.

Zdolności percepcyjne – jest to
zdolność do przenikania w
wewnętrzny świat wychowanka,
do spostrzegawczości
psychologicznej, związana z
subtelnym zrozumieniem
osobowości i ucznia i jego
tymczasowego stanu
psychicznego.

Zdolności językowe – jest to
umiejętność precyzyjnego
przekazania swoich myśli i uczuć
za pomocą języka, a także mimiki i
pantomimiki.

Jest to jedna z najważniejszych
zdolności w zawodzie nauczyciela,
dlatego że przekazanie informacji
od nauczyciela do ucznów ma
głównie charakter werbalny.

Język zdolnego nauczyciela jest

żywy, plastyczny, intonacyjnie
jaskrawy i wyraźny, o
pozytywnym zabarwieniu
emocjonalnym, z poprawną dykcją,
bezbłędny stylistycznie,
gramatycznie i fonetycznie.

Zdolności organizatorskie –
jest to po – pierwsze, zdolność do
organizacji zespołu
uczniowskiego, zjednoczenia go,
zachęcenia do rozwiązania
ważnych zadań, i po – drugie,
zdolność do prawidłowej
organizacji swojej własnej pracy.

Zdolności komunikacyjne – są

to zdolności do nawiązania
dobrego kontaktu z dziećmi,
znalezienia prawidłowego
podejścia do uczniów,
ukształtowania z nimi celowych z
pedagogicznego punktu widzenia
stosunków, obecność taktu
pedagogicznego.

Jednym z przejawów taktu
pedagogicznego jest poczucie
umiaru dotyczące zastosowania
jakiegokolwiek wpływu
pedagogicznego (zachęcenia,
kary, pouczania).

Taktowny nauczyciel jest
troskliwy i delikatny wobec dzieci,
uwzględnia ich specyfikę
psychologiczno – indywidualną.

Wyobraźnia pedagogiczna –
jest to szczególna zdolność do
przewidywania skutków swoich
czynności, w wychowawczym
projektowaniu uczniowskiej
osobowości, związanym z
wyobrażeniem tego, kim będzie
uczeń w przyszłości, w
umiejętności prognozowania
rozwoju tych lub innych jakości
wychowanka.

Zdolność do podzielnej

uwagi jednocześnie między
kilkoma rodzajami działalnoci.

Oprócz wymienionych zdolności

nauczyciel powinien mieć
opanowany również cały zbiór
pozytywnych jakości
osobowościowych, wśród
których, zdaniem L. Tołstoja
główną rolę pełni miłość do
uczniów i do swojego zawodu:

„Jeśli nauczyciel żywi tylko
miłość do zawodu, będzie on
dobrym nauczycielem. Jeśli
nauczyciel żywi miłość tylko do
ucznia, jak ojciec i matka, będzie
on lepszy, aniż ten nauczyciel,
który przeczytał wszystkie książki,
ale nie odczuwa miłości ani do
zawodu, ani do uczniów. Jeśli
nauczyciel łączy w sobie miłość
do zawodu i do uczniów – jest
on doskonałym nauczycielem”

Pedagogiczne relacje

Zawodowo – pedagogiczna relacja jest

układem sposobów i metod socjalno –
psychologicznego współdziałania
pedagoga i wychowanków, treścią
którego jest wymiana informacją,
realizacja wpływu wychowawczego,
organizacja wzajemnych stosunków.

Przy czym pedagog występuje jako

inicjator tego procesu, organizuje go,
kieruje nim.

O. Leontjew podkreśla, iż „optymalne

relacje pedagogiczne – to są takie

relacje między nauczycielem (i szerzej

– zespołu pedagogicznego) a uczniami

w trakcie nauczania, które stwarzają

najlepsze warunki dla rozwoju

uczniowskiej motywacji i twórczego

charakteru działalności nauczalnej,

dla kształtowania uczniowskiej

osobowości, zabezpiecza sprzyjający

klimat emocjonalny nauczania…”

Relacje pedagogiczne

przewidują wykonanie zbioru
ważnych funkcji:

-wymiany informacji między

рedagogiem i uczniami,

- poznanie się nawzajem

osobowości,

-organizację i regulowanie

wzajemnych stosunków i
współdziałania,

- realizacji wpływu wychowawczego,

-celową z pedagogicznego punktu

widzenia autoprezentacji pedagoga.

Pedagog w trakcie swojej działalności
pragnie zrealizować wszystkie funkcje
relacji:

-być i źródłem informacji,

- i człowiekiem, poznającym innego
człowieka bądź grupy ludzi,

-

i

organizatorem

działalności

zespołowej i wzajemnych stosunków.

Style relacji pedagogicznych

Stylem relacji pedagogicznych jest
indywidualno – typologiczna
specyfika socjalno –
psychologicznego współdziałania
pedagoga i uczniów.

W zależności od aktywności nauczyciela
w kierowaniu uczniami wyróżniamy

autorytarny,
liberalny
i demokratyczny style relacji.

1. Autorytarny.

Nauczyciel sam

decyduje o wszystkich kwestiach
funkcjonowania klasy, wytycza każdy
konkretny cel, wychodząc tylko z własnej
wizji; rygorystycznie kontroluje wykonanie
jakiegokolwiek zadania i subiektywnie
ocenia osiągnięte wyniki.

Taki styl kierowania jest środkiem

realizacji taktyki dyktatu i opieki, i w
wypadku uczniowskiego przeciwdziałania
stanowczej presji nauczyciela powoduje
konfrontację.

2. Liberalny (ulgowy, anarchiczny).

Wymieniony styl jest środkiem realizacji

taktyki nieangażowania się, podstawą
której są obojętność i brak zainteresowania
problemami życia szkolnego.

Skutkiem takiej pozycji nauczyciela jest

brak szacunku ze strony uczniów i
utrata nad nimi kontroli, pogorszenie
dyscypliny, brak zdolności do pozytywnego
wpływu na rozwój uczniowskiej osobowości.

3. Demokratyczny styl.
Nauczyciel jest nastawiony na rozwój

uczniowskiej aktywności, zachęcenie
każdego do rozwiązania wspólnych
zadań.

Podstawą kierowania w danym

wypadku jest oparcie na inicjatywie
klasy.

W. Kan – Kałyk proponuje

rozróżnienie stylów relacji

pedagogicznych w zależności od

wydajności ich wpływu

wychowawczego.

Relacje

na

podstawie

zaangażowania

we

wspólną

twórczą działalność.

Podstawą

tego

stylu

jest

nieodłączność wysokiego poziomu
kompetencji

pedagoga

od

jego

poglądów etycznych.

Albowiem

zaangażowanie

we

wspólne z uczniami twórcze badania
jest

wynikiem

nie

tylko

nauczycielskiej

działalności

komunikacyjnej, ale w dużym stopniu
jego

stosunku

do

działalności

pedagogicznej w całości.

Relacje na podstawie przychylności
towarzyskiej.

Przychylność towarzyska jest ważnym
regulatorem

relacji

w

ogóle

i

oddzielnie pedagogicznych.

Koniecznym

jest

kształtowanie

stosunków towarzyskich jako pewnego
tonu w stosunkach pedagoga z
zespołem

Relacje z dystansem.

Istota takiego stylu relacji polega

na tym, że w układzie stosunków
uczniów i pedagoga stwarza się
dystans.

Relacje z dystansem często stosują

nauczyciele początkujący, którzy boją
się uczniów i starają się w taki
sposób zapewnić sobie autorytet.

Jednak taki styl relacji z reguły nie

osiąga celu, ponieważ dystans nie
może być podstawą autorytetu
pedagogicznego.

Relacje – zastraszanie.

Ten styl relacji, który również czasami
stosują

nauczyciele

początkujący,

związany

głównie

z

brakiem

umiejętności zorganizowania owocnej
realcji na podstawie zaangażowania
we wspólne działanie.

Relacje- flirt.
Jak wykazują badania, wynikają

wskutek:

- niezrozumienia przez pedagoga

istoty zadań pedagogicznych;

- braku nawyków komunikacji;
- strachu przed relacjami z klasą i

jednocześnie dążenia do nawiązania
kontaktu z uczniami.

W wyniku tego, pedagog zmartwiony nie

tyle aspektem treściowym współdziałania, ile
problemami stosunków osobistych, które
nabywają hipertrofowanego znaczenia.

Nauczycielski autorytet

Zdaniem psychologów autorytet jest

jedną z form władzy – zdolności
jednego człowieka do wpływu na
zachowanie innych.

Ogólnie psychologia socjalna

rozróżnia sześć form władzy:
normatywna władza, władza
przymusu, władza nagrody,
referencyjna władza, władza
eksperta, władza informacyjna.

Podstawą władzy normatywnej są
pełnomocnictwa,

które

dają

nauczycielowi jego socjalne status i
rola.

Uwzględniane są nie jakieś prawa
abstrakcyjne, ale przyswojone przez
dzieci

wskutek

socjalizacji

wyobrażenia

o

socjalnej

roli

nauczyciela, o tym, jakie musi być jego
zachowanie i odpowiednio, jaki oni,
jako uczniowie powinni mieć do niego
stosunek.

Jeśli jednocześnie z wykazaniem w

trakcie współdziałania z uczniami
swojej indywidualności i z utratą
areoli tajemniczości nauczyciel nie
znajdzie nowych źródeł wpływu, to
jedynym środkiem kierowania
uczniowskim zachowaniem (nie
wychowanie) staje się władza
przymusu lub kary.

Siła jej zależy od pewności uczniów

swojej zdolności i gotowości
nauczyciela karać za naruszenie norm
zachowania.

Do dyspozycji nauczyciela jest jeszcze

jedno źródło władzy, które jest
stosowane razem z pogróżkami i karami
– jest to możliwość zadowalania
ważnych dla uczniów potrzeb.

Jest ono podstawą władzy nagrody.

Zarówno jak kara, tak i zachęcenie
charakteryzują się dość niskim
poziomem

potencjału

wychowawczego, ich wpływ jest
przeważnie

sytuacyjnym

i

rozprzestrzenia

się

tylko

na

zachowanie,

które

jest

stale

kontrolowane.

Normy zachowania, przestrzegania
których nauczyciel domaga się
wyłącznie karą lub zachęceniem,
mają w oczach uczniów zewnętrzny,
narzucony i niestabilny charakter.

Władza referencyjna w

przeciwieństwie do poprzednich
kształtuje się w trakcie
współdziałania między
osobowościami i opiera się na
mechanizmach identyfikacji
uczniów z człowiekiem, który
wzbudza szacunek, sympatię i
zaufanie.

Właśnie władza referencyjna jest

podstawą autorytetu
pedagogicznego.

Nauczyciel, cieszący wśród

uczniów autorytetem, nie potrzebuje
zastosowania ustawicznych wymóg,
uwag i wymówek, a tym bardziej kar.

Uczniowie dobrowolnie,

samodzielnie spełniają oczekiwania
autorytetnego nauczyciela, słuchają
jego rad, opinii i wskazówek.

Autorytet pedagogiczny – jest to
nie związana ze statusem socjalnym,
przymusem i nagrodami zdolność
nauczyciela

do

wywierania

wpływu na uczniowskie myśli,
uczucia i zachowanie.

Od

czego,

więc,

zależy

nauczycielski autorytet,

jakie czynniki są podstawą
jego kształtowania?

Oddzielni badacze wiążą

kształtowanie autorytetu z
obecnością u nauczyciela pewnych
jakości, wśród których najczęściej
wymieniają

dobroć, sprawiedliwość,

głęboką wiedzę w zakresie
przedmiotu, zrozumienie ucznia,
zdolność do zgłębienia
uczniowskiego punktu widzenia,
uczciwość, szczerość, erudycję,
poczucie humoru i in.

Jednak praktyka i badania

wykazują, iż

po – pierwsze, nauczyciele, którzy

cieszą się uczniowskim autorytetem
nie zawsze posiadają wymienione
jakości,

i po – drugie, nie wszyscy

nauczyciele z punktu widzienia
obserwatora posiadający
wymienione cechy, cieszą się
autorytetem wśród uczniów.

Chodzi o to, że nauczycielski
autorytet zależy nie tylko i nawet
nie tyle od tego, jaki on jest sam w
sobie, tylko od tego, jakim go
widzą uczniowie.

Czyli autorytet nauczyciela jest
określany

przez

potrzeby

i

wartości uczniów, którzy go
postrzegają i oceniają, nie w
mniejszym stopniu, niż przez
jakości samego nauczyciela.

Nie ma nauczyciela całkowicie
cieszącego się autorytetem.

To, co wywołuje zachwyt i ma
wpływ na jednych uczniów,
może być obojętne dla innych i
na odwrót.

Oprócz

tego

referencje

nauczyciela dla jednych i tych
samych wychowanków także nie
mogą

pozostać

niezmienne,

ponieważ w trakcie rozwoju
wiekowego odbywają się ciągłe
zmiany

w

dziecięcych

wartościach, zainteresowaniach
i ideałach.