Miary nierównowagi finansów publicznych.

Jednym z najważniejszych kryteriów oceny stanu finansów państwa jest saldo budżetowe, którego analiza jest możliwa po obliczeniu sald w różnych ujęciach, które dostarczają informacji na temat przyczyn odchyleń od stanu równowagi i dopiero na ich podstawie możemy dokonać oceny budżetu i jego wpływu na gospodarkę. Wyróżnić można następujące rodzaje sald budżetowych:

- saldo nominalne - to różnica pomiędzy nominalnymi dochodami budżetowymi a nominalnymi wydatkami budżetowymi

- saldo realne - powstaje przez skorygowanie salda nominalnego o finansowe konsekwencje zjawisk inflacyjnych

- saldo pierwotne - informuje o stanie samowystarczalności budżetu. To różnica pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi

- saldo cykliczne - odzwierciedla wpływ wahań cyklicznych na finanse państwa

- saldo strukturalne - jest przede wszystkim skutkiem dyskrecjonalnych działań państwa. Jest wynikiem prowadzonej przez państwo polityki aktywnej.

Koordynacja polityki monetarnej i fiskalnej.

Polityka monetarna - operowanie przez Bank Centralny w porozumieniu z innymi instytucjami centralnymi państwa ceną i dostępnością pieniądza podporządkowane realizacji określonych celów społeczno-gospodarczych.

Polityka fiskalna - to ogół czynności związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem śr. publicznych niezbędnych do realizacji funkcji państwa.

Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych i fiskalnych na gospodarkę a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Rząd (państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na rozmiary zasobów i dochodów.

Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka z inflacją.

System dochodów w Polsce. Zmiany jakie były dokonywane i jak to się przekładało na gospodarkę.

Dochodami państwa są daniny publiczne do których zalicza się podatki, składki, opłaty, wpływy z zysku przedsiębiorstw, oraz inne świadczenia pieniężne wynikające z ustaw.

Zmiany w systemie dochodów w Polsce:

1991 - 93 - przeprowadzono łagodną reformę podatkową, którą wprowadzono: podatki i opłaty lokalne, PIT, podatki od towarów i usług (VAT) i podatek akcyzowy.

1995 - 98 - wprowadzono ORDYNACJĘ PODATKOWĄ, w której zgromadzono przepisy dotyczące ustalania i poboru podatków.

1999 (początek okresu transformacji) - weszła w życie ustawa o finansach publicznych oraz rozpoczęto wdrażanie (4) wielkich reform społecznych:

- wyłączono z PIT części przeznaczonej na składki na ub. zdrowotne przekazywane do kas chorych

- ustanowiono udziały w PIT dla JST

2002 - wprowadzono:

- możliwość oddłużania przedsiębiorstw

- możliwość skorzystania w rozliczeniu rocznym z premii podatkowej

- zwolniono od 1.01. 2002 absolwentów podejmujących działalność gospodarczą z obowiązku opłacania składki na ub. emerytalne przez okres jednego roku

2004 - w związku z członkostwem w UE powstała nowa kategoria dochodów - transfery z budżetu UE. Ponadto:

- przyjęto unijna taryfę celną

- zmieniono zasady rozliczeń podatku VAT między Polską a państwami członkowskimi UE (trans. wewnątrzwspólnotowe)

- obniżono stawkę podatku CIT z 27% do 19%

- wprowadzono 19% stawkę podatku liniowego, co miało służyć zwalczaniu szarej strefy w gospodarce

2006 - nowelizacja ustawy o fin. Publicznych

Zmiany w systemie dochodów publicznych dotyczyły także stawek pod. PIT:

1992 - 93 20, 30, 40 %

1994 - 96 21, 33, 45 %

1997 20, 32, 44 %

1998 - 2008 19, 30, 40 %

2009 - 2010 18, 32 %

CIT: w latach 2004 - 2010 = 19 %

Dochody sektora finansów publicznych w okresie transformacji rok rocznie systematycznie wzrastały dochody. W 2008r: dochód ogółem - 513,9 mld, podatkowe - 275 mld, nie podatkowe - 211 mld, z UE - 21 mld

Wg obliczeń Ministra Finansów najniższy udział dochodów publicznych w PKB wynosił w 2000 r. - 36,6%, potem tendencja odwróciła się i w 2006 r. udział ten wynosił 41,6%. A w 2009 wyniósł 40,2%

Czynnikiem, który spowodował wzrost dochodów była konieczność pozyskiwania dodatkowych środków na częściowe pokrycie wydatków na realizację reform społecznych wdrażanych od 1999 r.

W całym badanym okresie podstawowym rodzajem dochodów sektora finansów publicznych są podatki, przy czym największe wpływy pochodziły z podatków pośrednich. Drugim istotnym rodzajem dochodów były obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne.

System wydatków w Polsce. Zmiany jakie były dokonywane i jak to się przekładało na funkcjonowanie gospodarki.

Zmiany w systemie wydatków publicznych wynikały z: (co determinuje wydatki publiczne)

1) fundusze publiczne w modelu rynkowym stanowią podstawowe narzędzie kształtowania procesów społecznych i gospodarczych

2) w wydatkach publicznych znalazły odzwierciedlenie zmiany transformacyjne

3) wydatki publiczne są pochodną potrzeb społecznych za zaspokajanie, których państwo przyjęło odpowiedzialność materialną

4) system fin. publicznych w okresie transformacji podlegał różnym zmianom o charakterze ewolucyjnym i szkolnym

W latach 1995 - 2006 podstawowym rodzajem wydatków publicznych były wydatki na pieniężne świadczenia społeczne. Ich udział w wydatkach ogółem miał do 2000 r. tendencję wzrostową (43,7%), po czym następował powolny spadek (do 40,4% w 2006 r.). Głównym kierunkiem wydatków były wydatki socjalne na finansowanie emerytur, rent, zasiłków rodzinnych, zasiłków dla bezrobotnych, stypendiów oraz na dopłaty do leków. Ich udział w wydatkach ogółem oscylował w granicach 40% - 44%. Znacząca pozycją w wydatkach publicznych były wydatki związane z obsługą długu publicznego, zwłaszcza długu Skarbu Państwa, których udział w strukturze wydatków budżetu państwa mieścił się w przedziale 11,5% - 18,5%. Kolejną istotną pozycją były wydatki na wynagrodzenia pracowników (średnio około 10% PKB).

W okresie 1995 - 2006 możemy wyodrębnić 5 lat, w których dynamika wydatków publicznych była wyższa niż dynamika PKB. Przede wszystkim rok 1999 i lata 2001-2002 co sugeruje związek z wielkimi reformami społecznymi wdrażanymi od 1999 r.

Wydatki państwa to:

- prawnie zdeterminowane (sztywne) (regulowane ustawowo) - 73%

- elastyczne - 27%

Jakie czynniki spowodowały wzrost wydatków państwa po roku 1999 / w czasie transformacji?

Konieczność pokrywania wydatków na realizację reform społecznych wdrażanych od 1999 r.

Dotacja do FUS dynamicznie wzrastała w skutek refundacji z budżetu państwa ubytku środków przekazywanych przez FUS do OFE. W ciągu 4 lat dotacja z budżetu państwa do FUS w odniesieniu do PKB wzrosła o 120%.

Przyczyny nierównowagi strukturalnej są konsekwencją zarówno przeprowadzanej reformy FUS, zaniechania reformy KRUS, jak też przeciwdziałania negatywnym następstwom restrukturyzacji niektórych gałęzi gospodarki.

Koszty reformy ubezpieczeń społecznych silnie wpływają na nierównowagę strukturalną finansów publicznych. Nierównowaga strukturalna nasiliła się od 1999 r., a więc po wdrożeniu czterech wielkich reform społecznych: emerytalnej, administracyjnej kraju, zdrowotnej i oświaty.

Reforma administracyjna kraju spowodowała wzrost wydatków na administracje przeciętnie w okresie 1995-2006 o około 0,11% PKB.

Reforma systemu ochrony zdrowia - polegała na zmianie mechanizmów jego funkcjonowania. Trzonem reformy było wprowadzenie 17 kas chorych. Kasy chorych istniały zaledwie kilka lat. Ustawą z dnia 27 sierpnia 2004 r. powołano do życia Narodowy Fundusz Zdrowia, który je zastąpił. Publiczne wydatki na ochronę zdrowia po reformie były niższe niż w latach ją poprzedzających. Warto dodać, że kasy chorych korzystały z pożyczek udzielonych ze środków budżetu państwa a po likwidacji kas chorych zobowiązania z tytułu zaciągniętych pożyczek przejął Narodowy Fundusz Zdrowia.

Reforma oświaty polegała przede wszystkim na utworzeniu gimnazjów.

W roku wdrożenia reformy dodatkowe wydatki wynikały z potrzeb finansowych związanych z tworzeniem gimnazjów. W roku wdrożenia reformy udział publicznych wydatków na oświatę i wychowanie w PKB zwiększył się w porównaniu z 1998 r. o 0,18% PKB.

Stopień sztywności wydatków publicznych/ Na czym polegał problem (istota) sztywności wydatków (prawnie zdeterminowanych) państwa?

Wydatki prawnie zdeterminowane (sztywne) w 2007r. stanowią 73,1% wydatków. Muszą być sfinansowane, ponieważ wynikają z przepisów ustawowych lub z wcześniej podjętych zobowiązań, nie ma możliwości ruchów i są przeznaczone na:

- na obsługę długu publicznego (spłata odsetek, kosztów kredytów) mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi wydatkami

- dotacje do funduszy ub. społecznych

- subwencje dla JST

- wydatki naczelnej władzy państwowej

- wydatki na obsługę narodową

- od 2004 r. składka do budżetu ogólnego UE

Należy podkreślić, że sztywny charakter wydatków daje wprawdzie gwarancję pierwszeństwa rozdysponowania środków na określony cel, jednak może osłabić efektywne wykorzystanie środków publicznych. W 2006r. wydatki sztywne wyniosły 74,3%

Wydatki elastyczne

W 2007r. stanowią 26,9% wydatków z budżetu państwa. Istnieje możliwość ruchów. Można zmienić ich wysokość i cel.

- wydatki bieżące i wynagrodzenia jednostek budżetowych

- wydatki majątkowe

- dotacje dla JST

Jakie problemy determinuje to, że w Polsce mamy tak duże wydatki publiczne?

- w Polsce dominują wydatki o charakterze społecznym tj. emerytury, renty, zasiłki rodzinne, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia

- w Polsce mało środków przekazujemy na B+R

- bezrobocie (zasiłki dla bezrobotnych), zasiłki rodzinne

- długi okres wypłaty emerytur (ludzie długo żyją)

- stosunkowo wysoki zasiłek dla bezrobotnych powoduje iż ludzie wolą pobierać zasiłek niż pracować za niska wypłatę.

Jak możemy sfinansować wydatki publiczne?

Wydatki publiczne finansujemy dochodami publicznymi, czyli daninami publicznymi do których zalicza się podatki, składki, opłaty, wpływy z zysku przedsiębiorstw, oraz inne świadczenia pieniężne wynikające z ustaw.

ZŁOTA ZASADA (REGUŁA salda budżetowego) - polega na tym że wydatki bieżące mają pokrycie w dochodach bieżących.

System deficytu w Polsce.

Przyczyny deficytu:

- trudności związane z obniżeniem tempa wzrostu wydatków państwa, przede wszystkim trans formowych i finansujących konsumpcję publiczną

Koncepcja deficytu ekonomicznego w okresie transformacji pojawia się w Polsce w następstwie przeprowadzonych reform, w szczególności reformy ubezpieczeń społecznych. Zmiany te spowodowały negatywne skutki finansowe dla budżetu państwa.

Za występujące w Polsce deficyty odpowiedzialne są czynniki strukturalne (czynniki w sferze realnej gospodarki i cz. systemowe).

Wpływ wahań cyklicznych na deficyt jest nie wielki.

Czynniki systemowe po stronie wydatków publicznych:

-niska elastyczność wydatków publicznych (tylko 27%)

Jak możemy sfinansować deficyt publiczny w Polsce?

- przychodami pochodzącymi z emisji skarbowych papierów wartościowych

- z pożyczek i kredytów zaciąganych w krajach i za granicą

- z nadwyżek z lat ubiegłych

- ze środków pochodzących z prywatyzacji Skarbu Państwa

- NIE WOLNO finansować deficytu ze środków centralnego banku państwa (NBP)

Dług publiczny

To podatek odłożony do spłaty w przyszłym czasie.

Zadłużenie publiczne, jakie obciążało finanse publiczne w Polsce w pierwszych latach transformacji, było pozostałością po gospodarce centralnie sterowanej. W 1990 r. dług publiczny sięgał około 95% PKB. Struktura długu była niekorzystna, gdyż 86,8% stanowiło zadłużenie zagraniczne. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych zobowiązania wobec największych wierzycieli zrzeszonych w Klubie Paryskim i Klubie Londyńskim zostały w części umorzone, a w części poddane restrukturyzacji.

Realizowana w okresie transformacji strategia zarządzana długiem publicznym zakładała zmianę struktury długu publicznego na rzecz zwiększenia w nim udziału długu krajowego. Strategię tę udało się gdyż od 1998 r. większy udział w długu publicznym ma dług krajowy. Od 1991 r. głównym źródłem przyrostu długu krajowego były deficyty budżetowe.

Wielkość zadłużenia publicznego determinuje przyszłe deficyty budżetowe przez koszty obsługi długu, mające pierwszeństwo przed innymi wydatkami. Jedną z głównych przyczyn nierównowagi strukturalnej są właśnie koszty obsługi długu publicznego. W latach 1995 - 2006 koszty te mieściły się w przedziale od 5,1% PKB.

Dług publiczny w 2009r: ogółem - 670 mld, krajowy - 494 mld, zagraniczny - 176 mld.

Narzędzia fiskalne - jak państwo oddziałuje na gospodarkę?

Do głównych narzędzi polityki fiskalnej zaliczamy:

-zmianę stawek i struktury podatków

-zmianę w wysokości i strukturze wydatków

-korekta deficytu budżetowego i obsługa długu publicznego

Makroekonomiczne narzędzia fiskalne:

-dochody budżetu państwa

-wydatki budżetu państwa

-deficyty i nadwyżki budżetowe

-dług publiczny

Mikroekonomiczne narzędzia fiskalne: podatek, cło, dotacje, subwencje, bon skarbowy, opłaty, poręczenia i gwarancje rządowe (Skarbu Państwa)

NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ

1) środki wymagające regulacji ustawowych (zmiany w systemie podatkowym, zmiana stawek podatkowych)

2) środki uruchamiane na podstawie decyzji władzy wykonawczej

Narzędzia PASYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ:

1) strona dochodowa -progresywny podatek dochodowy

2) strona wydatkowa: -zasiłki dla bezrobotnych, -świadczenia socjalne

Rząd podwyższając podatki chłodzi gospodarkę. Ogranicza nam dochód do dyspozycji.

Podatek liniowy

Celem jego wprowadzenia w 2004r. była chęć zwalczania szarej strefy w gospodarce. Koncepcja podatku liniowego jest formułowana najczęściej w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych lub podatku dochodowego od osób prawnych. W takim przypadku wymiar podatku liniowego jest obliczany w oparciu o jedną stawkę opodatkowania, co oznacza, że wszyscy podatnicy płacą taką samą część (np. 19%) swoich dochodów w formie podatku.

Harmonizacja systemu podatkowego

Harmonizacja podatków to proces, w wyniku którego systemy podatkowe różnych krajów podlegają ujednoliceniu. Celem tego procesu jest doprowadzenie do takiego stanu, aby kwestie podatkowe nie wpływały na przepływ towarów, usług oraz czynników produkcji między krajami.

Kryteria konwergencji - Warunki przystąpienia do strefy euro (Monetarne kryteria z Mastricht):

Kryterium inflacji - przewiduje, że średnia 12-mies. średnich stóp inflacji w danym kraju nie może przekroczyć o więcej niż 1,5 pkt. Procentowego średniej 12-mies rocznych stóp inflacji z trzech krajów członkowskich o najbardziej stabilnych cenach.

Kryterium kursu walutowego - stanowi, że przez okres co najmniej 2 lat (przed dokonaniem oceny gotowości kraju) wahania kursu waluty krajowej muszą mieścić się w granicach normalnym przedziale wahań w Okół kursu centralnego. Kurs waluty krajowej, nie może w okresie tych 2 lat podlegać silnym napięciom, a także nie może być na własny wniosek kraju dewaluowany w stosunku do waluty innego kraju członkowi.

Kryterium długotermin. stopy % - w okresie 1 roku (przed momentem dokonania oceny wypełnienia kryterium) średnia długoterm. stóp % nie może być wyższa niż 2pkt procentowe od średniej z analizowanych stóp % w trzech krajach UE o najbardziej stabilnych cenach.

Kryt sytuacji fiskalnej - kraj w momencie dokonania oceny nie może być objęty procedurą nadmiernego deficytu

Kryt zgodności prawa - dotyczy zgodności ustawodawstwa krajowego z zapisami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego w szczególności w zakresie niezależności instytucjonalnej, finansowej

Cele polityki finansowej:

- wzrost gospodarczy (wzrost PKB)

- walka z bezrobociem

- bezpieczeństwo walutowe kraju

- stabilizacja gospodarki

- wspieranie konkurencyjności gospodarki

- zachowanie wartości pieniądza (walka z inflacją)

Pozafiskalne cele państwa:

- łagodzenie niesprawności systemu rynkowego

- ograniczenie cykliczności procesów gospodarczych

- walka z nieuczciwą konkurencją

- promowanie wzrostu gospodarczego

- ograniczenie nadmiernego zróżnicowania dochodów

- ograniczenia koniunkturalnych efektów zewnętrznych

EWY

1) Kryteria zbieżności:

Kraje Unii Europejskiej powinny jednocześnie należeć do Unii Gospodarczej i Walutowej. Jednak przynależność do UGW nie ma charakteru automatycznego, a zależy ona od spełnienia przez kraje członkowskie kryteriów zbieżności ekonomicznej, tj. convergence criteria. Spełnienie tych kryteriów ma na celu zapewnienie powstania silnego obszaru jednolitego pieniądza, który nie będzie osłabiany przez kraje o słabszej gospodarce. Kryteria te zostały zawarte w Traktacie o Unii Europejskiej, podpisanym w Maastricht 7 lutego 1992r. Jest 5 rodzajów kryteriów, które muszą być spełnione przez państwa członkowskie UGW. Do tych kryteriów należy: stabilność cen, uczestnictwo waluty narodowej w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego (ERM), poziom długoterminowej stopy procentowej, niewystępowanie nadmiernego deficytu budżetowego oraz długu publicznego.

1. Kryterium stabilności cen oznacza, że średnia stopa inflacji nie powinna przekraczać w ciągu jednego roku w państwie członkowskim o więcej niż 1,5 punktu procentowego stopy inflacji w trzech krajach UE o najniższej stopie. Wzrost cen jest mierzony za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych. Konieczność przyjęcia tego kryterium wynika z kilku powodów. Stabilność cen przyczynia się do trwałego wzrostu gospodarczego, a tym samym do dobrobytu społecznego. Uczestnicy rynku mają większą pewność co do kształtowania się cen, zwłaszcza w kontraktach długoterminowych. Niska stopa inflacji ogranicza ryzyko konfliktów społecznych, dzięki ograniczaniu negatywnych efektów inflacji w zakresie dystrybucji dochodów. Inflacja działa korzystnie dla dłużników, których długi tracą na wartości, zniechęca do oszczędzania, pogłębia nierówności społeczne, gdyż zamożni mają większe możliwości zabezpieczenia się przed jej negatywnymi skutkami. Utrzymanie stabilności cen pomaga osiągnąć inne cele gospodarcze, jak: wysoki poziom zatrudnienia i równowagę bilansu płatniczego.

2. Kryterium uczestnictwa w mechanizmie kursów walutowych ERM wymaga, aby waluta narodowa kraju członkowskiego była mechanizmie ERM przez okres co najmniej dwóch lat i aby kraj ten z własnej inicjatywy nie zdewaluował jej względem innej waluty państwa członkowskiego Unii. 2 sierpnia 1993r. ustalono przedział wahań na +/-15%. Przebywanie bez większych napięć w widełkach kursu walutowego świadczy o wysokiej wiarygodności kraju wśród uczestników międzynarodowego rynku finansowego. Celem tego kryterium jest ocena, czy dany kraj jest gotowy do usztywnienia swojej waluty względem walut innych krajów Unii, a z czasem zamienienia jej na jedną, wspólną walutę-euro. Spełnienie tego kryterium powoduje, że kurs wejscia do unii walutowej jest kursem równowagi.

3. Kryterium długoterminowych stóp procentowych oznacza, iż nominalna długoterminowa stopa procentowa, mierzona na bazie dziesięcioletnich obligacji rządowych lub porównywalnych z nimi papierów wartościowych, w ciągu roku przed przeprowadzoną oceną nie przekracza o więcej niż dwa punkty procentowe średniej stopy procentowej w trzech krajach Unii o największej stabilności cen. Spełnienie tego kryterium ma na celu stabilizacje oczekiwań uczestników rynku odnośnie sytuacji gospodarczej danego państwa, a zwłaszcza wyników gospodarczych w zakresie stabilności cen i finansów publicznych.

4. Kryterium deficytu budżetowego dotyczy unikania nadmiernego deficytu budżetowego, tzn. że zaplanowany względnie rzeczywisty deficyt budżetowy (pożyczki netto) nie może przekraczać 3% produktu krajowego brutto (PKB). Wyjątkiem jest, gdy:

-stosunek ten znacznie i stale malejąc zbliża się do poziomu 3%

-przekroczenie poziomu 3% ma charakter wyjątkowy i tymczasowy oraz jest zbliżony do poziomu bazowego.

5. Kryterium długu publicznego polega na nie przekraczaniu wielkości długu publicznego o więcej niż 60% PKB, chyba że stosunek ten maleje w wystarczającym stopniu i zbliża się do poziomu bazowego w zadowalającym tempie. Zadłużenie obejmuje całkowite zadłużenie brutto w wartościach nominalnych, występujące na koniec roku w całym sektorze władz lokalnych i centralnych.

Oba ostatnie kryteria nazywane są kryteriami finansów publicznych. W przypadku ich nie spełnienia przez kraj członkowski Komisja przygotowuje sprawozdanie. Kryterium finansów publicznych ma na celu przeciwdziałaniu obawom o osłabienie waluty danego kraju oraz o wpływ na podwyższenie stóp procentowych w całej Unii w wyniku zwiększonego popytu sektora publicznego na pożyczki. Wysoki poziom deficytu budżetowego skutkuje w przyszłości zwiększeniem długu publicznego, a to ma swoje odzwierciedlenie w obciążeniu społeczeństwa kosztami jego obsługi. Poprawa sytuacji finansów publicznych pomaga utrzymać stopy procentowe na niskim poziomie.

3) Pomiar interwencji fiskalnej

Mierniki fiskalizmu:

-wysokość stawek podatkowych - stawki podstawowych podatków istotnie wpływają na konkurencyjność podmiotów. Wyższe podatki z jednej strony oznaczają lepszą sytuację finansów publicznych w kraju, z drugiej strony obniżają zyskowność podmiotów, a więc również ich możliwości rozwojowe, wpływając tym samym na zmniejszenie wpływów podatkowych w następnych okresach. Wyższe podatki zniechęcają ponadto do intensyfikacji działalności gospodarczej, skutkują więc niższym niż możliwy wzrostem gospodarczym, a także ucieczką w szarą strefę.

-poziom obciążeń fiskalnych w stosunku do PKB - poza podatkami istotnym obciążeniem fiskalnym są ubezpieczenia społeczne. Potęgują one niechęć do instytucji finansów publicznych i poszukiwanie rozwiązań pozwalających ograniczyć wielkość odprowadzanych obciążeń fiskalnych. Wobec procesu starzenia się społeczeństwa i rosnącej wydajności pracy skala ubezpieczeń społecznych prawdopodobnie będzie jednak rosnąć, zwłaszcza w sytuacji nadwerężonych finansów publicznych.

W Polsce poziom obciążeń fiskalnych w relacji do PKB wynosi 33,7% (Polska należy do państw UE o najniższym poziomie obciążeń).

-zakres ingerencji systemu finansów publicznych w PKB - łączna wartość wszystkich dochodów i wydatków publicznych wyznacza całkowity zakres ingerencji systemu finansów publicznych w gospodarkę. Wyższy poziom dochodów i wydatków publicznych w stosunku do PKB oznacza większy udział państwa w gospodarce, czyli mniej sektora prywatnego i konkurencji z jego strony, bez czego nie byłoby presji na wzrost jakości i wydajności. To sektor prywatny, nastawiony na zysk, wymusza wzrost wydajności, racjonalizację kosztów, postęp techniczny. W sektorze finansów publicznych podziału dochodów nie dokonuje mechanizm rynkowy, przez co jest on z natury mniej efektywny. Polska z dochodami publicznymi na poziomie prawie 40% PKB i wydatkami stanowiącymi około 42% PKB plasuje się nieznacznie poniżej średniej unijnej.

-stopień pokrycia wydatków publicznych dochodami publicznymi - większy deficyt może świadczyć o mniejszym fiskalizmie - państwo zamiast zwiększać obciążenia fiskalne dla pokrycia wydatków decyduje się na zaciągnięcie zobowiązań. Deficyt wymaga jednak znalezienia źródeł jego finansowania, co oznacza odciąganie kapitału z sektora prywatnego (przez co mniej zostaje go na inwestycje), a zatem podnosi jego koszt, przyczyniając się do obniżenia tempa rozwoju gospodarczego. Korzystanie z zagranicznych źródeł finansowania powoduje zaś przyrost zadłużenia zagranicznego. Wpływa to na wiarygodność gospodarki, a więc zdolność do pozyskania kapitału z zagranicy także przez podmioty prywatne i koszt tego kapitału, a w rezultacie na tempo wzrostu gospodarczego. Polska należy do państw UE o najwyższym poziomie deficytu sektora finansów publicznych.

-budowa skal podatkowych - np. progresywne skale podatkowe - wysoka progresywność skal podatkowych świadczy o wyższym poziomie fiskalizmu, zniechęca do intensyfikacji działalności gospodarczej, zachęca do uciekania w szarą strefę.

-różnice między nominalną a efektywną stopą opodatkowania - duże różnice pomiędzy nominalnym a efektywnym opodatkowaniem są konsekwencja istnienia kwoty wolnej, licznych ulg, zwolnień podatkowych, które pozwalają zmniejszyć ciężar fiskalizmu. Ograniczają one wprawdzie ciężar podatkowy, ale jednocześnie powodują mniejsza przejrzystość przepisów podatkowych, stwarzają większe pole do nadużyć oraz skutkują niźszymi wpływami podatkowymi i zmuszają do utrzymywania relatywnie wyższych stawek podatkowych, by zapewnić odpowiedni poziom wpływów budżetowych.

-zakres występowania tzw. szarej strefy w gospodarce - wysokie podatki, nadmierny fiskalizm prowokują do unikania oraz uchylania się od płacenia podatków, czyli do uciekania w szarą strefę. Niezwykle trudno oszacować wielkość szarej strefy. Jeszcze trudniej określić, w jakim stopniu wielkość szarej strefy wynika z nadmiernego fiskalizmu.

-stosunek wydatków systemu finansów publicznych do wielkości PKB.

4)Unikanie opodatkowania a oszustwa podatkowe.

Nadmierne odciążenie podatkami powoduje zjawisko przerzucania podatku na inne podmioty, niepodejmowania, ograniczania lub likwidacji prowadzonej działalności; ogranicza rozwój gospodarczy kraju, sprzyja przejściu do tzw. szarej strefy. Szara strefa to wszelkie formy świadomego i celowego uchylania się od płacenia należnych podatków oraz wypełniania formalnych obowiązków podatkowych przez podatników, płatników, inkasentów oraz osoby trzecie. Te działania prowadzą do zmniejszenia wpływów podatkowych i tym samym do ograniczenia finansowego zasilenia gospodarki budżetowej. Jednak wysokie obciążenia podatkowe powodują zwiększoną redystrybucję środków budżetowych, bo wpływy z podatków pokrywają też wydatki o charakterze biurokratycznym. Główny zarzut jaki jest kierowany w stronę polskiego systemu prawa podatkowego to nadmierny fiskalizm, gdyż zakres obciążeń w relacji do PKB jest wysoki. Jednakże oceniając polski fiskalizm zwracać trzeba uwagę na fakt, że inne kraje mają wyższy poziom obciążeń podatkowych (np. W Szwecji). Na tle innych krajów polski system podatkowy charakteryzuje się co najwyżej fiskalizmem umiarkowanym.

---