„Muzykoterapia”
„Musica animae levamen” - muzyka jest lekarstwem dla duszy.
Lecznicze właściwości muzyki znane są już od dawna. Najstarszy zapis o jej pozytywnym wpływie pochodzi sprzed trzech tysięcy lat. To właśnie w Starym Testamencie czytamy, że królowi Saulowi, który popadł w ciężką depresję, ukojenie przyniosła gra Dawida i jego śpiewanie kantyków poetyckich przy akompaniamencie cytry. Myśliciele antyczni (np. Pitagoras) rozpatrywali muzykę w aspekcie profilaktyki psychohigienicznej.
Prawdziwy rozkwit muzyki jako formy terapii nastąpił w XX wieku, kiedy to badania w dziedzinie psychologii eksperymentalnej i psychiatrii wykazały wielki walor muzycznych kuracji. Stwierdzono, że muzyka oddziałuje głównie na sferę osobowości człowieka oraz, że może zmieniać stan aktywności systemu nerwowego i wywołać określone zmiany w czynnościach całego organizmu.
Termin „muzykoterapia” pojawił się w literaturze światowej stosunkowo późno, bo dopiero ok. 1950 roku. Muzykoterapia ściśle wiąże się z medycyną, psychiatrią i psychologią. W Polsce wyraźny rozwój tej dyscypliny nastąpił w latach 70tych XX wieku za sprawą otwarcia „Instytutu Muzykoterapii we Wrocławiu''. Obecnie muzykoterapia definiowana jest jako „forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka''.
MUZYKOTERAPIE WYKORZYSTUJE SIĘ W CELU:
Ujawnienia i rozładowania zablokowanych emocji i napięć
Osiągnięcia integracji w grupie, poprawy komunikacji
Nauki odpoczynku i relaksu
Usprawnienia funkcji percepcyjno-motorycznych
Uwrażliwienie na muzykę i przyrodę
Wzmocnienia i ułatwienia rehabilitacji, procesu leczenia
Poprawienia kondycji psychofizycznej, wzrostu pozytywnego nastawienia do życia i sił witalnych
Wskazania:
Dzieci z trudnościami nauce czytania i pisania (dyslektycy)
Dzieci nadpobudliwe, lękowe
Dzieci z niską koordynacją ruchową, niepełnosprawni ruchowo
Podział muzykoterapii.
Muzykoterapia dzieli się na:
Kliniczną - przeznaczona dla ludzi chorych, ponieważ jej działania są częścią leczenia kompleksowego, zmierzają do uzyskania konkretnych efektów leczenia.
Profilaktyczną:
aktywną (odtwórczą) - wymagająca od dziecka współdziałania. Odbiorca muzyki jest też twórcą poprzez odtwarzanie najprostszych elementów muzycznych: rytmu, melodii, tempa, ruchu przy muzyce itp.
receptywną - pozornie bierny odbiór muzyki, niewymagający od dziecka uzewnętrzniania swych umiejętności muzycznych ani innych objawów reagowania na muzykę.
Stosowanie muzykoterapii do profilaktyki bądź relaksu w pracy ze zdrowymi dziećmi przynosi również dobre wyniki. Umiejętnie dobrana muzyka „wycisza” nadmierne emocje negatywne i pobudza pozytywne.
Profilaktyka muzyczna jest tą szczególną formą, w której rodzaj muzyki nie ma znaczenia, można do niej użyć każdej muzyki, a nie jak uważano kiedyś, tylko poważnej.
Mogą to być:
Popularne szlagiery
Muzyka poważna, jazz nowoczesny, muzyka hinduska
Utwory marszowe
Spokojne, melodyjne piosenki lub utwory instrumentalne
Dobrym wstępem do muzykoterapii jest muzykowanie perkusyjne. Traktować je należy jako pierwszy etap zainteresowania muzyką. Duże znaczenie ma pierwszy kontakt z muzyką, dlatego spotkanie to powinno być w odczuciu dziecka atrakcyjne i inspirujące do dalszego działania.
Seans muzykoterapeutyczny trwa ok. 45minut i dzieli się na ściśle wiążące się ze sobą fazy.
Fazy muzykoterapii i jej cele.
Odreagowanie - klaskanie, tupanie, podskoki, gesty, krzyk.
Cel: - zmniejszenie napięcia psychicznego.
Wykonanie kilku prostych, spontanicznych, dynamicznych ruchów oraz swobodna emisja głosowa zmniejszają napięcie mięśniowe, co prowadzi do obniżenia napięcia emocjonalnego. Ćwiczenia te obniżają lęk i agresję. Mogą być prowadzone bez podkładu muzycznego lub na tle szybkiej muzyki.
Zrytmizowanie - klaskanie, wykonywanie rytmicznych ruchów ciałem, maszerowanie.
Cel: - pogłębienie „odreagowania”, przy równoczesnym „uporządkowaniu” i zintegrowaniu grupy przez wytworzenie poczucia wspólnoty. Stosuje się tu proste ćwiczenia, mniej dynamiczne i wolniejsze niż w I etapie, grupa wykonuje je wspólnie.
Uwrażliwienie
I wersja - samodzielna gra na prostych instrumentach.
Cel: pogłębienie percepcji muzyki, uświadomienie dzieciom ich własnych stanów emocjonalnych.
II wersja - wyrażenie ruchem, gestem różnych stanów emocjonalnych ilustrowanych przez muzykę
Cel: uwrażliwienie na dynamikę, tempo, rytm itp.
Relaksacja - ćwiczenia oddechowe w pozycji leżącej lub siedzącej
Cel: pogłębienie odprężenia fizycznego i psychicznego.
Można stosować sugestię słowną spokoju, bezpieczeństwa i ciepła. Często odnosi się to do przebywania wśród przyrody.
Aktywacja - łagodna lub dynamiczna.
Łagodna - spokojne ćwiczenia w pozycji leżącej, przechodzenie do pozycji stojącej przez siad.
Dynamiczna - ćwiczenia w tempie
Zwracamy uwagę na stopniowe podnoszenie się z pozycji leżącej. Pamiętamy o ćwiczeniach oddechowych.
Zakończenie - krótka rozmowa na temat odbytych zajęć, odczuć i wrażeń.
Główne formy muzykoterapii.
Bierna - odtwarzanie uprzednio specjalnie przygotowanej muzyki dla uzyskania uspokojenia, odwrócenia uwagi i zorganizowania czasu wolnego. Przykładem muzykoterapii biernej jest koncert rekreacyjny. Jest to nieco dłuższa forma. Istotą tego koncertu jest uporządkowany wg klucza (od niepokoju do relaksu i aktywizacji) układ jednorodnych emocjonalnie utworów mających spowodować odprężenie, uporządkowanie, równowagę i aktywność.
2) Aktywna:
a) czynne muzykowanie na prostych instrumentach perkusyjnych
b) zajęcia zabawowo-rytmiczne przy aktywnym współudziale dzieci tj. ruchowe tworzenie muzyki.
c) przerywnik muzyczno-ruchowy (najkrótsza i najłatwiejsza forma). Jest to układ kilku ćwiczeń, które ułatwiają wyciszenie emocji:
Naprzemienne podskoki w parach lub indywidualne na jednej nodze lub obunóż
Naśladowanie ruchów, mimiki w parach
Odbicie lustrzane (muzyka zależna od rodzaju ruchów)
Rytmiczne wymachy rąk i nóg („pajacyk”)
Rytmiczne, naprzemienne przysiady w parach (rozwijanie zaufania)
Płynne ruchy całego ciała (motyl, wąż, ptak, itp.)
Dla urozmaicenia można stosować zagadki muzyczne i dźwiękowe. Nie należy traktować formy aktywnej muzykoterapii jako okazji do rozwijania uzdolnień muzycznych. Nie jest to czas na dydaktykę. Tutaj nie ma znaczenia żadna pomyłka. Radość tworzenia muzyki musi mieć znamiona relaksu, zabawy, przyjemności i całkowitego odprężenia.
Bibliografia:
T. Natanson, „Wstęp do nauki o muzykoterapii” Ossolineum, Wrocław, 1979
M. Janiszewski, „Muzykoterapia aktywna” PWN, Warszawa, 1993
E. Konieczny, „Wspólne tematy” 3/2003 (Artreterapia E. Konieczny)
Strony WWW: http://problemy-szkolne.pl/zajecia_muz.html
Olgierd Grabowski & Adam Grzebielichowski
- 4 -