Rehabilitacja kompleksowa w Reumatoidalnym Zapaleniu Stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów, w skrócie RZS. Potocznie chorobę tę nazywa się artretyzmem lub gośćcem przewlekłym postępującym. Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą systemu immunologicznego, który "przez pomyłkę” zamiast bronić organizm przed zagrażającymi czynnikami z zewnątrz, zwraca się przeciwko własnym tkankom. Jest to więc choroba autoagresyjna, autoimmunologiczna. Reumatoidalne zapalenie stawów, jest przewlekłą chorobą całego organizmu, z okresami zaostrzeń i remisji (ustąpienia ostrych objawów). W wielu przypadkach choroba ta prowadzi do inwalidztwa, a niekiedy nawet do zgonu.

W RZS układ odpornościowy - z wciąż nie ustalonych powodów - zaczyna atakować komórki znajdujące się wewnątrz torebki stawowej. Białe krwinki przemieszczają się do błony wyścielającej jamę stawu doprowadzając do powstania procesu zapalnego. Tego rodzaju reakcja jest nazywana zapaleniem błony maziowej stawu, czego objawem jest zwiększone ocieplenie, zaczerwienienie, obrzęk i ból - charakterystyczne dla RZS . W miarę pogłębiania się procesu chorobowego komórki błony maziowej zaczynają się rozrastać, co prowadzi do pogrubienia maziówki i w efekcie następuje obrzęk zajętego stawu. Zmienione komórki błony maziowej zaczynają naciekać i niszczyć chrząstkę oraz kość w obrębie stawu. Zaatakowane przez proces zapalny otaczające staw - wzmacniające go i stabilizujące - mięśnie, więzadła i ścięgna stają się coraz słabsze, niezdolne do normalnej pracy.

RZS jest chorobą przewlekłą, rozwijającą się u jednej na sto osób i dotyczy 3 razy częściej kobiet niż mężczyzn, u których przebieg RZS jest łagodniejszy . RZS obejmuje wiele stawów w całym ciele doprowadzając do zniszczenia chrząstek, ścięgien, kości, więzadeł, a w rezultacie do stałej deformacji stawu. Dodatkowo są wydzielane enzymy nasilające proces niszczenia stopniowo trawiące kości, chrząstki i ścięgna oraz otaczającą je tkankę mięśniową. W związku z tym przestrzeń wewnątrz stawu maleje, a same stawy tracą swój kształt i ustawienie. RZS najczęściej zajmuje drobne stawy rąk i nadgarstków, stawy łokciowe, ramienne, szyjne, szczękowe, w stopie, kostkach, biodrach. Kręgosłup - poza odcinkiem szyjnym - nie jest atakowany przez chorobę. Pierwszym objawem rozpoczynającego się RZS, może być ból w jednym lub kilku stawach palców u rąk bądź też nadwrażliwość nadgarstka przy poruszaniu nim. Niekiedy już na początku choroby stawy są już zgrubiałe i opuchnięte. Rankiem chorzy odczuwają w nich sztywność, która mija po pół godzinie lub dopiero po kilku godzinach. W tej fazie mogą wystąpić także ogólne objawy choroby, takie jak szybkie męczenie się , nocne poty, niewysoka gorączka, brak apetytu, utrata masy ciała i ogólnie złe samopoczucie.
Jak w każdej chorobie tak i w przypadku RZS przebieg bywa różny. Istnieją postacie całkiem łagodne, powodujące, że schorzenie daje się zdiagnozować z dużym trudem i dopiero po dłuższym czasie. Nie towarzyszą mu bowiem trwałe zmiany w stawach. Istnieją także przebiegi skokowe, charakteryzujące się niekiedy długimi przerwami, kiedy nie występują żadne dolegliwości. Wreszcie znane są bardzo aktywne postacie tego schorzenia, w krótkim czasie dochodzi wówczas do zniszczenia stawu i towarzyszących mu powikłań. W takich wypadkach konieczne jest podawanie silnych leków.
Różne jest także rozmieszczenie dotkniętych chorobą stawów. W zasadzie choroba może zaatakować każdy staw, istnieje jednak wiele przypadków, w których ogranicza się ona do stawów dłoni i palców rąk, ewentualnie dodatkowo do stawów kolan i stóp. Dolegliwości i obrzęki stawów, nie leczone w pierwszych latach choroby preparatami o długotrwałym działaniu, z reguły nasilają się. Oprócz zasięgu choroby ważnym elementem jej oceny jest także nasilanie. Oznakami procesu zapalnego są obrzęk, zaczerwienienie, rozgrzanie, ból i zaburzenia funkcjonalne stawów. Stan zapalny objawia się dodatkowo ogólnym pogorszeniem stanu organizmu (osłabieniem, szybkim męczeniem się itp.) oraz zmianami obrazu krwi.

Poza stawami reumatoidalny proces zapalny objawia się także w pochewkach ścięgien i kaletkach maziowych. Zapalenia pochewki ścięgna widoczne są przede wszystkim w obrębie dłoni i stóp w postaci obrzęków wzdłuż ścięgien. Jeśli ścięgna prowadzą przez szorstkie krawędzie kości, mogą się wystrzępić a nawet przerwać. Niekiedy w skutek wysięku śródstawowego jama stawowa rozszerza się workowato w jednym kierunku. Występuje to zwłaszcza w stawie kolanowym.

Zasadniczo RZS jest chorobą przewlekłą, jej zakończenie zależy od indywidualnego przebiegu, lecz także od konsekwentnego leczenia. Niekiedy jeszcze po wielu latach dochodzi do remisji choroby. Jeśli aktywność reumatoidalnego zapalenia stawów znacznie się zmniejsza, osiągając stan zatrzymania, cel starań rehabilitacyjnych został osiągnięty. Najczęściej dochodzi do częściowej remisji, która nie oznacza wprawdzie całkowitego ustąpienia objawów choroby, Remisje łatwo zdefiniować. Została ona osiągnięta jeśli;
1. poranna sztywność stawów trwa krócej niż 10 minut
2. nie pojawia się zmęczenie
3. nie występują już bóle stawów
4. przy ucisku lub ruchu w stawach nie pojawia się ból
5. nie istnieje obrzęk w stawach lub pochewkach ścięgien
6. szybkość opadania krwinek czerwonych nie odbiega od normy
Rehabilitacja jest to proces medyczno społeczny, który dąży do zapewnienia osobom niepełnosprawnym godziwego życia w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego oraz zadowolenia. W dzisiejszym ujęciu rehabilitacji, nie ograniczamy się tylko do zajęcia się ich podstawową chorobą, lecz zajmujemy się także wszystkimi skutkami, które wyłoniły się w związku z uszkodzeniem zdrowia tych osób. Obejmuje ona więc, obok fizycznego upośledzenia ciała, reakcje psychiczne chorego, które często są wielką barierą dla postępu rehabilitacji (rehabilitacja psychologiczna), jak również skutki rodzinne, społeczne i zawodowe (rehabilitacja społeczna i zawodowa). Rehabilitacja współczesna musi być zespolona inaczej nie odnosi skutków. Rehabilitacja chorych na R.Z.S. jest trudna, ponieważ zmiany zapalne i zniekształcenia występują równocześnie w wielu stawach, co przy zanikach i zmniejszaniu się siły mięśni utrudnia znacznie usprawnienie. Ponadto ważnym czynnikiem psychourazowym są zaostrzenia choroby występujące niejednokrotnie bez uchwytnej przyczyny i podważające wiarę chorych w możliwość nadejścia trwałego polepszenia. Rehabilitacja chorych na R.Z.S jest działaniem kompleksowym, uwzględniającym równolegle rehabilitację leczniczą, zawodową i społeczną. Choroba ta rzutuje bowiem ujemnie na wiele problemów życiowych chorego. Usprawnianie lecznicze prowadzi zespół rehabilitacyjny pod kierunkiem reumatologa. . Rehabilitacja medyczna
Jest sprawdzoną formą intensywnego, kompleksowego i wybiórczego leczenia pacjentów z zaburzeniami funkcjonowania przy RZS. Leczenie rehabilitacyjne RZS wymaga:
1. współpracy zespołu lekarzy; internisty, ortopedy, reumatologa, specjalisty w dziedzinie fizjoterapii i rehabilitacji.
2. Fizjoterapeutów, ergoterapeutów, terapeutów sportowych, psychologów, pracowników opieki społecznej, dietetyków i pielęgniarek.
3. zgodnego z potrzebami niepełnosprawnych wyposażenia budynku, a dla fachowych terapeutów- odpowiedniego wyposażenia przestrzennego łącznie z kąpielą umożliwiającą gimnastykę.
4. podstawowej diagnostyki internistycznej, laboratorium ogólnego i reumatologicznego, pracowni rentgenowskiej i ultrasonograficznej, możliwości wezwania na konsultacje innych specjalistów.
Leczenie częściowo stacjonarne powinno oferować nie mniej możliwości terapeutycznych niż w pełni stacjonarne. Musi być ono prowadzone w pobliżu miejsca zamieszkania pacjenta, co z reguły jest tylko możliwe w obrębie lub bliskim sąsiedztwie dużych miast. Rehabilitacja medyczna, niezależnie od tego czy jest prowadzona stacjonarnie czy częściowo stacjonarnie, zawsze powinna zawierać następujące elementy;
1. diagnostykę, mającą na celu ustalenie aktywności oraz stadium RZS oraz chorób towarzyszących i powikłań
2. celowe stosowanie środków terapeutycznych w postaci gimnastyki leczniczej i innych zabiegów ( także komory zimna, treningu mięśni), zgodnie z celami terapeutycznymi ustalonymi wspólnie z pacjentem
3. trening funkcjonalny, trening ochrony stawów i poradnictwo ergoterapeutyczne
4. intensywną informacje pacjenta o chorobie, a jeśli to możliwe- szkolenie pacjenta
5. poradnictwo psychospołeczne, trening odprężenia mięśni, w razie potrzeby rozmowy indywidualne
6. ocenę społeczno- medyczną, w razie potrzeby zalecenie środków sprzyjających pracy zawodowej
7. wyczerpujący raport z rehabilitacji z planem dalszej opieki
Gimnastyka lecznicza
Dla pacjenta cierpiącego na RZS największe znaczenie ma gimnastyka lecznicza. Możliwości ćwiczeń są bardzo różnorodne i zależą od możliwości obciążenia pacjenta oraz stopnia aktywności choroby. W fazie ostrej często możliwe jest tylko bezbolesne leżenie, zapobiegające przykurczom i nieprawidłowym pozycjom. Zazwyczaj jednak można wkrótce realizować bierne ćwiczenia oraz ćwiczenia na specjalnych urządzeniach umożliwiających zniesienie siły ciężkości, które stanowią przygotowanie do ćwiczeń aktywnych. Aktywne ćwiczenia ruchowe wykorzystują zakres ruchu w celu stałego jego zwiększenia. Mięśnie poruszają się, stabilizując stawy. Stąd też ćwiczenia zaleca się także w celu poprawy siły mięśni. Terapeuci podczas ćwiczeń powinni podczas gimnastyki stwarzać lekki opór; korzystny jest też naturalny opór wody. Można w niej też wykorzystać zniesienie siły ciężkości. Równolegle do treningu stawów i mięśni trzeba niekiedy także rozciągać skrócone mięśnie. Jeśli proces zapalny ma niewielkie nasilenie i stawy nie są jeszcze poważnie zniekształcone, na zlecenie lekarza i pod doświadczonym nadzorem można dodatkowo spróbować treningu mięśni na maszynach. Warunkiem tej medycznej „terapii treningowej” jest obecność doświadczonego terapeuty oraz istnienie urządzeń, na których można bardzo delikatnie dawkować ustawienia obciążenia. Odpowiednie dyscypliny sportu mogą, podobnie jak gimnastyka lecznicza, poprawić ruchomość, siłę mięśni, wytrzymałość i zręczność. Jednocześnie mają także pozytywny wpływ psychiczny. Dyscyplinę sportu trzeba oczywiście dostosować do rodzaju schorzenia, uwzględniając w dużym stopniu oszczędzania stawów i indywidualną możliwość obciążenia pacjenta. Sportu nie należy uprawiać w ostrych atakach choroby. Najbardziej godne polecenia są dyscypliny sportu; pływanie zwłaszcza na plecachwędrowanie, długodystansowe biegi na nartach, jazda na rowerze po płaskim terenie, taniec.
Bardzo ważne przy RZS są ćwiczenia w odciążeniu kończyn górnych i dolnych. U chorych mających słabe napięcie mięśni wskazane są ćwiczenia w odciążeniu, gdyż pozwalają one na wykonywanie ruchów ze zmniejszeniem nacisku i tarcia o siebie powierzchni stawowych. Ćwiczenia czynne maja duże znaczenie dla profilaktyki i usuwania przykurczów w stawach powodując również wzrost siły mięśni oraz ogólnej wydolności i sprawności fizycznej chorego. Możemy je wprowadzać indywidualnie jak i w grupie chorych z podobnym umiejscowieniem i zaawansowaniem zmian chorobowych.
Przykłady ćwiczeń czynnych w odciążeniu.
1. Mięśnie działające na stawy kończyny górnej
2. Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej
Ćwiczenia czynne w odciążeniu mięśni zginaczy i prostowników ramienia w płaszczyźnie poziomej.
Siad na krześle z oparciem dla tułowia, ramię kończyny górnej ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90 stopni. Odciążenie; jedna podwieszka obejmuje ramię w ½ jego długości, druga obejmuje staw łokciowy oraz śródręcze. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem barkowym. Ruch; zginanie i prostowanie ramienia w płaszczyźnie poziomej.
Ćwiczenia czynne w odciążeniu mięśni zginaczy i prostowników przedramienia
Siad na krześle z oparciem dla tułowia, ramię kończyny górnej ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90 stopni. Odciążenie; jedna podwieszka obejmuje ramię w ½ jego długości, druga podwieszka obejmuje 1/3 bliższą przedramienia oraz śródręcze. Punkt zaczepienia linki połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem łokciowym. Stabilizacja ramienia za pomocą mankietu obejmującego jego 1/3 dalszą i połączonego dwiema linkami z przeciwległymi ścianami sporządzonymi z metalowej kraty. Ruch; zginanie i prostowanie przedramienia.
Staw biodrowy
Ćwiczenia czynne w odciążeniu mięśni zginaczy i prostowników uda.
Leżenie bokiem na kończynie dolnej nie ćwiczonej, która jest zgięta w stawie biodrowym i kolanowym, kończyna dolna ćwiczona wyprostowana, stabilizacja miednicy pasem. Odciążenie; jedna podwieszka obejmuje udo w ½ jego długości, druga podwieszka obejmuje podudzie w połowie oraz stopę. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem biodrowym. Ruch; zginanie uda z równoczesnym zginaniem podudzia oraz prostowanie uda z równoczesnym prostowaniem podudzia.
Staw kolanowy
Ćwiczenia czynne w odciążeniu mięśni zginaczy i prostowników podudzia.
Leżenie bokiem na kończynie dolnej nie ćwiczonej zgiętej w stawie biodrowym i kolanowym, kończyna dolna ćwiczona wyprostowana. Odciążenie; jedna podwieszka obejmuje udo w ½ jego długości, druga podwieszka obejmuje 1/3 dalszą podudzia oraz stopę. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem kolanowym. Stabilizacja uda za pomocą mankietu obejmującego jego 1/3 dalszą i połączonego dwiema linkami z przeciwległymi ścianami sporządzonymi z metalowej kraty. Ruch; zginanie i prostowanie podudzia.
Ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem, stosuje się w celu zmniejszenia tarcia zmienionych chorobowo powierzchni stawowych w czasie ruchu i uzyskania przyrostu siły słabych mięśni. Eliminując ciężar kończyny przez jej podwieszenie stwarza się warunki, w których osłabione mięśnie mogą nie tylko wykonać ruch w pełnym zakresie, lecz również pokonać pewien opór. Daje to możliwość dawkowania oporu, co prowadzi do zwiększenia siły mięśni.
Przykłady ćwiczeń czynnych w odciążeniu z oporem w podwieszeniu osiowym.
Na zamieszczonych poniżej rysunkach oznaczono liniami położenie ćwiczonej kończyny w sektorze I i II zakresu ruchu.
1. Sektor I
- Linia A ilustruje położenie kończyny w pozycji wyjściowej
- Linia B ilustruje położenie kończyny w ½ zakresu ruchu i na tej linii narysowano kształt kończyny
- Linia C ilustruje położenie kończyny w pozycji końcowej dla sektora I
2. Sektor II
- Linia C2 ilustruje położenie kończyny w pozycji wyjściowej
- Linia D ilustruje położenie kończyny w ½ zakresu ruchu i na tej linii obrysowano kształt kończyny
- Linia E ilustruje położenie kończyny w pozycji końcowej dla sektora II
Linię stanowiące granicę sektora I zakresu ruchu (A i C1) oraz sektora II (C2 i E) połączono linią półkolistą ze strzałką wskazującą kierunek ruchu.

Staw barkowy
Pozycja; Leżenie bokiem na kończynie górnej nie ćwiczonej, kończyna górna ćwiczona wzdłuż tułowia, kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych. Opór; mankiet obejmujący 1/3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem, linką przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorach I i II zakresu ruchu ilustruje rysunek.
Ćwiczenia w odciążeniu z oporem mięśni odwodzicieli ramienia
Pozycja; leżenie tyłem, kończyny górne wzdłuż tułowia. Odciążenie; jedna podwieszka obejmuje ramię w 1/3 jego długości, druga obejmuje staw łokciowy oraz śródręcze. Opór; mankiet obejmujący 1/3 dalszą ramienia łączy się z ciężarkiem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorach I i II zakresu ruchu ilustruje rysunek.
Ćwiczenia w odciążeniu z oporem mięśni prostowników uda
Pozycja bokiem na kończynie dolnej nie ćwiczonej, która jest zgięta w stawie biodrowym i kolanowym, kończyna dolna ćwiczona wyprostowana, stabilizacja miednicy pasem. Opór; mankiet obejmujący 1/3 uda łączy się z ciężarkiem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorach I i II zakresu ilustruje rysunek.
We wczesnym okresie zakresu ruchu w stawie są wskazane redresje, czyli ćwiczenia rozciągające. Wykonuje je, przede wszystkim fizykoterapeuta stosując odpowiednie chwyty i ruchy w dobranej pozycji wyjściowej. Prowadzi się, ćwiczenia ogólno usprawniające na wszystkich etapach choroby. Warunkiem uzyskania dobrego wyniku jest, odpowiednie dawkowanie wysiłku w czasie ćwiczeń, właściwy dobór ćwiczeń w zależności od okresu i stopnia zaawansowania choroby oraz unikanie nadmiernego obciążenia powierzchni stawowych. Bardzo ważne są też, ćwiczenia oddechowe. Brak dostatecznej ilości ruchu i unikanie wysiłku fizycznego spowodowane lękiem przed bólem prowadzi u chorych na RZS do powierzchownego odchylenia, a tym samym do upośledzenia wentylacji płuc. Ćwiczenia oddechowe mają więc dla tych chorych szczególne znaczenie.
Ergoterapia jest to aktywna terapia funkcjonalna, czyli ćwiczenia umiejętności niezbędnych w życiu codziennym- prywatnym lub zawodowym. Treścią ergoterapii są między innymi trening samoobsługi i czynności wykonywanych w gospodarstwie domowym. Pozwala ona również ustalić, w jakim stopniu pacjentowi będą niezbędne środki pomocnicze, oraz dobrać statyczne i dynamiczne szyny na ręce. Najważniejszym celem jest oszczędzanie stawów; pacjent uczy się, w jaki sposób ekonomicznie posługiwać się zarówno już uszkodzonymi jak i zdrowymi jeszcze stawami oraz jak zapobiegać przykurczom mięśni. Ochrona stawów stanowi ważny element profilaktyki zapalnych schorzeń stawów. Jej celem jest uchronienie stawów, które wskutek procesu zapalnego stały się wrażliwe i łatwe do uszkodzenia, przed przeciążeniem, a tym samym przed bólami i uszkodzeniem ścięgien oraz więzadeł. Ważnymi podstawowymi zasadami są wykorzystanie siły dźwigni, równomierne rozłożenie nacisku i obciążenia oraz ochrona stawów poprzez założenie szyn. Najprostszą metodą jest pogrubienie urządzeń służących do pracy np.; ołówka. Robi się to za pomocą miękkiego, przyjemnego w dotyku materiału np.; gumy piankowej w postaci węża. Na rynku oferowane są elementy pomocnicze, nakładane na klucze, krany, grzebienie i wiele innych przedmiotów. To samo dotyczy otwieraczy do butelek i puszek. Również długotrwałe trzymanie w ręku książki nie jest korzystne i powinno się je zastępować układaniem jej na specjalnej podpórce. Ciężar toreb z zakupami powinien być z zasady rozdzielony na obie ręce; jeszcze korzystniejszym rozwiązaniem jest plecak lub wózek na zakupy. Ciężkim przedmiotów nie należy nosić wcale- a jeżeli już to blisko tułowia. W życiu codziennym i pracy zawodowej ważna jest też odpowiednia wysokość siedziska, tak aby kolana tworzyły mniej więcej kąt 90 stopni. Blat roboczy- także zlewozmywak, powinien być umieszczony odpowiednio wysoko, by ułatwić prace wymagającą pozycji stojącej. Wchodzenie i wychodzenie z wanny można sobie ułatwić, montując w ścianie uchwyty i kładąc na dno antypoślizgową podkładkę. Odpowiednia wysokość łóżka ułatwia wstawanie. Głowa powinna spoczywać na małej lub anatomicznie ukształtowanej poduszce. Stawów kolanowych nie powinno się w żadnym wypadku ustawiać pod kątem, podpierając poduszką lub wałkiem. Nadmiernym ruchom stawów lub ich ciągłemu bocznemu obciążeniu zapobiegają szyny. Tak zwane szyny dynamiczne wspomagają siłę mięśni, natomiast statyczne szyny robocze chronią stawy przed przeciążeniem i niewłaściwym ustawieniem podczas wykonywania czynności. Najczęściej zakłada się je na stawy rąk lub palców; niekiedy są one tak małe, że sprawiają po prostu wrażenie obrączek. Konkretne rady w celu ochrony stawów to;
1. długopis pogrubić gumką piankową lub używać miękkiego flamastra
2. podczas czytania odciążać ręce, stosując specjalną podstawkę pod książkę
3. do odkręcania kranu lub otwierania zamka w drzwiach używać technicznych środków pomocniczych wykorzystujących siłę dźwigni
4. do otwierania butelek, słoików i puszek używać specjalnych otwieraczy
5. leżąc w pozycji na plecach nie używać podkładek pod kolana; ewentualnie podeprzeć stopy
6. w pozycji na boku między kolana włożyć poduszkę
7. ciężary nosić zawsze blisko tułowia
8. do chodzenia używać laski z anatomicznym uchwytem
9. przy nie dających się wyeliminować wysiłkach nosić mankiety stabilizujące nadgarstki
10. robić częste przerwy
11. używać innych środków pomocniczych tj.; pomoce przy ubieraniu się, nawlekaniu włóczki, zapinaniu guzików i suwaków, nożyczki, elastyczne sznurówki, przyrządy do zdejmowania butów, uchwyty do kart do gry, urządzenia do wyciskania i dzielenia tabletek oraz wyciskania tub.
Podstawowe zasady ochrony stawów;
1. unikanie jednorodnego i jednostronnego wysiłku
2. rozłożenie ciężaru
3. nie zapominanie o przerwach na odpoczynek
Fizykoterapia
Od tysięcy lat zimno stosowano w leczeniu bólów i schorzeń zapalnych. Terapię zimnem dzieli się na miejscową terapię zimnem (krioterapię), terapię całego ciała oraz terapię zimną wodą. Do miejscowego chłodzenia stosuje się opakowania żelu chłodzącego, rozdrobniony lód w plastikowych woreczkach, aerozol chłodzący, zimne powietrze lub głęboko schłodzone gazy. Jeszcze intensywniej działa leczenie polegające na chłodzeniu całego ciała, czyli poddawaniu go działaniu ekstremalnych temperatur. Następuje wówczas zablokowanie zakończeń nerwów przewodzących ból, co prowadzi do szybkiego jego stłumienia. Skutkiem jest ponadto lepsza ruchomość stawów, mogąca się utrzymywać nawet przez dłuższy czas. Temperatura w komorze w zależności od urządzenia waha się od -65 stopni do -110 stopni C. Dzięki stałemu krążeniu powietrza temperatura jest stała, a powietrze suche, tak że terapia niemal zawsze jest dobrze tolerowana. Pacjenci wchodzą do komory w płaszczu kąpielowym, butach i maseczce na twarzy, w zależności od temperatury i indywidualnej wrażliwości mogą jeszcze włożyć nauszniki i rękawiczki. Dzięki stałemu poruszaniu się w komorze chłodzącej, nie pojawia się nieprzyjemne uczucie zimna.
Także ciepło już od wielu tysięcy lat stosowano jako środek służący leczeniu reumatyzmu. Ciepło powoduje miejscowo silniejsze ukrwienie i poprzez skórę działa na narządy wewnętrzne. Jednocześnie rozluźnia napięcie mięśni i pobudza przemianę materii. W RZS stosowanie ciepła w okolicach stawów przy istniejącej jeszcze aktywności choroby nie jest dozwolone, gdyż może wywołać skokowe pogorszenie. W stadiach nieaktywnych natomiast można je ostrożnie stosować; jest bardzo pomocne zwłaszcza przy napięciach mięśni grzbietu. Terapię ciepłem stosuje się miejscowo w postaci opakowań z mieszanką bagna i parafiny.
Elektroterapię przeprowadza się prądem o różnej częstotliwości. W leczeniu RZS szczególne znaczenie ma jonoforeza. Polega ona na stosowaniu prądu stałego, który znacznie nasila wchłanianie przez skórę substancji czynnych zawartych w określonych lekach. Stosuję się tu zazwyczaj maści przeciwreumatyczne, zawierające NLPZ lub glikokortykosteroidy. W podobny sposób substancje czynne można wprowadzać do organizmu przez skórę za pomocą terapii ultradźwiękowej.
Psychoterapia
Każda choroba dotyczy człowieka jako całości, gdyż ciało i dusza tworzą nierozerwalną jedność. Cierpienia ciała powodują cierpienia duszy. Postawienie diagnozy reumatoidalnego zapalenia stawów, czyli przewlekłej, zapalnej choroby stawów, nieuchronnie wywołuje obawy. Jednak także wcześnie, kiedy tylko chory zaczyna się domyślać, jaka jest jego sytuacja, zaczynają dopadać go troski od których nie umie się uwolnić. W dalszym przebiegu choroby staje się jasne, że RZS pociąga za sobą długotrwałe upośledzenie i wymaga zmian w codziennym życiu. Jeśli dołączają się trudności w wykonywaniu pracy zawodowej, stres może być niekiedy dla pacjenta zbyt silny. Rozwiązaniem nie jest bynajmniej wycofanie się z życia społecznego, lecz umiejętność postępowania z chorobą i wynikającymi z niej problemami.
W dalszym przebiegu choroby dla chorego ważna jest rozmowa z lekarzem o specjalizacji psychoterapeutycznej lub odpowiednio wykształconym psychologiem. W sposób profesjonalny można wówczas omówić pozornie nierozwiązalne konflikty, lecz także poczucie winy w rodzinie lub brak poczucia własnej wartości, należy też spróbować wypracować możliwości rozwiązania. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest zalecenie terapii zajęciowej gdzie chory będzie mógł poznać innych ludzi chorych na RZS, a także będzie mógł usprawniać się fizycznie i psychicznie.
Terapia zajęciowa nie tylko pomaga w usprawnianiu fizycznym i psychicznym ale także pozwala na ocenę przydatności chorego do pracy w nowym zawodzie. Wykonywanie prac w ramach terapii zajęciowej nie zawsze jest zgodne z dążeniem do uzyskania pełnego zakresu ruchów w stawie, jak to ma miejsce w ćwiczeniach leczniczych. Przykładem tego są prace wymagające długiego utrzymywania rąk w pozycji zgiętej w stawach np.; hafciarstwo, dziewiarstwo, rysowanie. Ćwiczenia te są jednak bardzo przydatne jako ćwiczenia adaptacyjne. W terapii zajęciowej mamy do dyspozycji szereg prac tradycyjnych, jak tkactwo; umożliwiające ćwiczenia wielu stawów, garncarstwo; dające wprawdzie duże możliwości wykonywania ruchów, lecz wymagające stykania się z zimną gliną. Do terapii zajęciowej możemy zaliczyć wszystkie ćwiczenia manualne z przyborami.
Należy usilnie dążyć do ułatwienia choremu podjęcia pracy chałupniczej, a nawet zatrudnienia w oddziale pracy chronionej odpowiedniego zakładu produkcyjnego
Rehabilitacja zawodowa- środki sprzyjające podjęciu przez chorego pracy zawodowej obejmują;
1. pomoc w zachowaniu lub zdobyciu miejsca pracy, łącznie ze świadczeniami dla pracodawców za pomoc w podjęciu pracy
2. znajdowanie zawodu i wypróbowywanie pracy, przygotowanie zawodowe oraz wyszkolenie niezbędne ze względu na niepełnosprawność. Środki te podejmuje się przy współpracy z odpowiedzialnym urzędem pracy
3. asymilację zawodową, dokształcanie, szkolenie i przeszkalanie

Dużym osiągnięciem w leczeniu chorych na reumatoidalne zapalenie stawów jest kompleksowa rehabilitacja, której bardzo ważnymi elementami są ćwiczenia lecznicze i inne formy aktywności ruchowej. Istnieje zatem wielka potrzeba aby asystenci osób niepełnosprawnych także wiedzieli jak wykonywać ćwiczenia i jakim zabiegom chory może się poddać. Asystent osoby chorej na reumatoidalne zapalenie stawów powinien znać możliwe przypadki przebiegu choroby, jak postępować w przypadkach zaostrzeń tzw.; rzutów choroby i jak podczas remisji choroby.

---