KOMPENSACJA - zdolność zastępowania na drodze odtwarzana funkcji. Jest to albo regeneracja narządu lub przejęcie funkcji przez inny narząd ( np. mięsień ).
Jeśli kompensacja jest nie korzystna musimy zmienić jej tok.
Przykłady kompensacji:
-Chód Dishena - przenoszenie ciężaru ciała w stylu chodu kaczkowatego.
- np. kelner wychylający ciało na drugą stronę pod wpływem ciężaru posiłku. Tutaj jest zła kompensacja, ponieważ skutkiem jej jest neprawidłowe ustawienie miedn6cy i kręgosłupa. Powinno się wzmocnić mięśnie.
O kompensacji mówią cztery prawa Anohina.
1. Każdy żywy organizm ma mechanizmy fizjologiczne pozwalające na kompensacje.
2. Uruchomienie kompensacji i zastępczych mechanizmów czynnościowych może nastąpić tylko w wyniku zaburzenia podstawowych mechanizmów fizjologicznych odpowiedzialnych za daną funkcje.
3, Procesy wyrównywania, zrównoważenia lub omijania bariery są realizowane bez woli chorego i niezależnie od rodzaju uszkodzonego narządu. Niestety często jest to proces niekorzystny, dlatego wymagana jest w te zjawiska ingerencja fizjoterapeuty.
Może być fałszywa sygnalizacja o defekcie - wtedy jest nieprawidłowa kompensacja.
Na drodze bodźca o niedomaganiu jakiegoś narządu do uruchomienia bodźców jest wiele ogniw. My jacy fizjoterapeuci musimy się zastanowić czy np. bóle w okolicy stopy nie są przyczyną jej złego ustawienia. Sytuacja obrzękniętego stawu śródstopno-paliczkowego palucha. Chory automatycznie nie będzie stawiał na nim stopy ( sobie kompensuje ), dalej tracąc punkt podparcia. Później stopa ustawia się żle koślawo aż do płaskiej ( zanikniecie łuków ).
My musimy zlikwidować ból i źródło problemu.
4. Powrót ( reedukacja ) utraconych funkcji nie jest procesem trwałym.
Musi istnieć jakiś bodziec aby te funkcje były jakby dalej „używane” przez organizm.
Wracając do naszego stawu środstopno - paliczkowego palucha to jeśli zlikwidujemy ból, który jest również bodźcem do konpensacji w organizmie przestanie on być realizowany. Jeśli wyeliminuje źródło bólu i uzyskamy prawidłowe ustawienie stopy to nie zostaną uruchomione mechanizmy niekorzystnej kompensacji.
Od czego zależy kompensacja:
1. Miejsce - im dalej od osi ciała tym łatwiej jest sterować kompensacją.
np. udar, gdzie latami się wyrabia prawidłowe mechanizmy kompensacyjne - ponieważ jest to same centrum.
2. Rozmiar uszkodzenia.
3. Szybkość uszkodzenia - im więcej czasu orgamizm ma na dostosowanie się do nowych zmienionych warunków tym lepsza kompensacja.
4. Ogólny stan chorego
5. motywacja do opanowania kalectwa.
Kompensacja jest jednym z procesów utrzymujących stałość środowiska zewnętrznego.
ADAPTACJA - związana z kompensacją. Jest to dostosowanie się organizmu do warunków środowiska zewnętrznego. Składają się na nią różne procesy np:
- zmiana wartości ciśnienia i tętna.
- zmiany w pracy wątroby
- zmiany w procesie filtracji w nerkach
- inne
Suma procesów adaptacyjnych i kompensacyjnych decyduje o skuteczności rehabilitacyjnej!!!
Wyróżnia się adaptacje zewnętrzną i wewnętrzną.
Przykład adaptacji zewnętrznej: obniżenie szafek w kuchni przy chorym barku.
ROLA UKŁADU NERWOWEGO W NARZĄDZIE RUCHU
Rola ogólna:
1 odbiornik bodźców
2 Pobudza czynność motoryczną
3 koordynuje i steruje ruch.
ANALIZATOR KINESTARYCNZY - różnie opisywany przez różnych autorów. Jest to taki twór jakby komputer który analizuje bodźce dopływające z obwodu odnośnie ruchu oraz pozycji danych części ciała.
Jest on przekaźnikiem czucia głębokiego i znajduje się w mózgu ( patrz nizej).
Analizatorr kinestatyczny zbiera informacje z całego ciała. Zbiera on bodźce za pomocą receptorów prioprioreceptywnych. Bodźce te idą drogami aferentnymi ( dośrodkowymi ) do centrali. Z takiej drogi bodźców wynika ich nazwa - bodźce aferentne i aferentyzacja.
Centralą są mózg, móżdzek i rdzeń oraz miejsca docelowe: pola kojarzeniowe kory mózgowej.
DROGA IMPULSU NERWOWEGO:
1. receptor - droga wstępująca ( włókna czuciowe ) - rdzeń kręgowy - mózg ( analiza ) - drogi eferentne - układ wykonawczy ( różne uk. i narządy ).
RECEPTORY CZUCIA GŁĘBOKIEGO:
Są:
- w mięśniach ( wrzecionka nerwowo-mięśniowe ).
- wrzecionka ścięgnowe ( narząd Golgiego ). Reagują one bardziej na rozciąganie, zwłaszcza na przeciążenia
- w chrząstce stawowej
- więzadłach
- okostnej
- powięziach.
Drażnienie nocyceptywne - drażnienie patologiczne czujników ( czyli receptorów prioprioreceptywnych ). Inaczej nocycepcja.
W błędniku są zlokalizowane czujniki które mówią o ustawieniu całego organizmu względem sił grawitacji ( czujniki w aparacie ruchu mówią o pozycji części ciał w których są ).
W zwojach nerwowych ( w otworach między kręgowych ) są pierwsze komórki nerwowe odbierające bodćce z obowdu.
Drogi rdzenia kręgowego ( rdzeniowo-wzgórzowa, rdzeniowo-móżdżkowa, snura tylniego ) przechodzą w drogi rdzenia przedłużonego. W rdzeniu przedłużonym są już jądra międzyinnymi. smukłe i klinowate ( odpowiednio dla pęczka smukłego i klinowatego ).
Szlaki tzw. wstęgi przyśrodkowej - tu następuje się skrzyżowanie dróg nerwowych.
Drogi wzgórzowo - korowe - impulsy ze wzgórza przechodzą do odpowiednich ośrodków w korze mózgu. W mózgu jest obszar odbierający te bodźce. Jest to właśnie analizator kinestatyczny. Bodźce z niego są łączone z bodźcami innymi Np. bólowymi i to idzie do analizatroa ruchowego, który dopiero wydaje polecenia.
Ważne:
Analizator kinestatyczny NIE RÓWNA SIĘ analizotor ruchowy.
Drogi projektowe mieszczą się w zakręcie przyśrodkowym z nich idą bodźce dla ruchu a docierają z analizatora ruchowego.
ODRUCH - jest to reakcja na bodziec. Pewne bodżce ( znane i proste ) są przetwarzane na poziomie rdzenia. Stąd mamy proste bezwarunkowe odruchy.
Bodźce złożone nowe - mówiące np. o pozycji ciała są przekazywane do mózgowia.
Odruch warunkowy - po wstępnej analizie powtarzających się bodźców kora mózgowa przestaje zajmować się analizą bodźców i przekazuje je ośrodkom niższym. Tak np. jest zjawisko pt. jeśli ktoś nauczył się jeździć na nartach rok nie jeździ - to nie będzie się nie uczył.
Zmniejszenie udziału świadomości w wykonywaniu cynności ruchowych jest podstawą kształtowania nowych nawyków ruchowych, czyli stanowi neurofizjologiczne podstawy działania kinezatyrepautycznego. Oznacza to że jeśli pacjent nie zamieni pewnych wzorców ruchowych w odruchy bezwarunkowe to nic się nie osiągnie.
ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE:
Do sprawnego funkcjonowania organizmu potrzebną są:
- system sterowania ( układ nerwowy, dokrewny )
- system zasilania ( układ oddechowy i pokarmowy a całość rozprowadzana krwiobiegiem )
- system wykonawczy ruchowy ( układ ruchu ).
Aby organizm sprawnie działał muszę tyć sprawne i współpracować ze sobą prawidłową wszystkie powyższe układy.
Jeśli mówimy o sprawnej współpracy systemu sterowania i wykonawczego to mówimy o zdolności koordynacji. Oczywiście system zasilania musi być sprawny.
Współpraca systemu zasilania i sterowania warunkuje motywację i dobry stan psychiczny pacjenta. Układ wykonawczy sprawny.
Współpraca między systemem zasilania i wykonawczym to zdolności kondycyjne.
NA ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE SKŁADAJĄ SIĘ:
- odpowiednie zdolności koordynacyjne
- sprawne mięśnie i aparat więzadłowy i inne elementy stawu
- odpowiednie zdolności kondycyjne
- tzw. gibkość ( układ stawowy - ruchomość )
Co się bada w pojęciu zdolności motorycznych:
- wyrzymałość lokalną ( danego odcinka narządu ruchu )
- szybkość ruchu
- gibkość
- zdolności kondycyjne
- zdolności koordynacyjne - są liczne testy neurologicnze ( np. próba palec nos )
GIBKOŚĆ - oceniamy zakres ruchu pod kątem:
a) ogranicznia ruchomości
lub
b) hipermobilności.
Jeśli mamy doczynienia z a) to badamy grę związaną ze ślizgiem stawowym ( czy jest ). Jeśli go nie ma to staw jest zablokowany i terapią manualną należy rozblokować.
SKUTKI BEZCZYNNOŚCI RUCHOWEJ:
Musi być równowaga:
1. Między pozycją pionową i poziomą. Nadmiar tej drugiej eleminuje siły powodujące uwapnienie kości, spada ciśnienie krwi, spadek przemiany materii.
2. Równowaga między ruchem i bezruchem daje odpowiednią sprawność fizyczną
Jeśli człowiek nie rusza się 2-3 dni:
1. Spadek napięcia ścian naczyń układu krążenia.
2. Zmiany mineralne
Jeśli człowiek leży 7 dni to dochodzi:
1. do zwiększenia krzepliwości krwi
2. zwiększonego niż normalnie ubytku elektrolitów z moczem
Jeśli chory loży do 14 dni to dodatkowo:
1. spada ilość erytrocytów
2. zaburzenie termoregulacji ( choremu jest gorąco )
Jeśli chory leży około miesiąca to dodatkowo:
1. Organizm zaczyna usuwać wapń z kości i wydala go z moczem
Jeśli chory leży powyżej miesiąca:
1. Wyraźne obniżenie wydolności fizycznej bo:
a) zmniejsza się kurczliwość mięśnia sercowego
b) zmniejsza się pojemność wyrzutowa minutowa serca
c) zwiększenia ilości uderzeń serca na minute ( kompensacja b) ) aż do pojawienia się tachykardii spoczynkowej ( 110-115 uderzeń na minute ).
2. obniżenie ciśnienia krwi
3. Zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej
4. Zmniejszenie objętości krwi krążącej.
Inne skutki:
1. Zmniejszenie pojemności płuc
2. Utrata masy i siły mięśniowej
3. Zmniejszony przepływ krwi i skłonność do zakrzepów.
4. Zburzenia emocjonalne włącznie ze stanami depresyjnymi
p. 1-4 powstają stopniowo
5 UWAGA: przy próbie pionizacji po długo trwałym unieruchomieniu należy chorego uruchamiać stopniowo ( postawienie nagłe spowoduje omdlenie ortostatyczne ( chory nie utrzyma ciśnie krwi ).
Na parametry wynikające ze powyższych zmian należy zwrócić uwagę u chorego długo leżącego.
Wnioski praktyczne:
1. Unieruchomienie - tylko jeśli konieczne
2. Pionizacja - jak najszybciej z racji.
3. Istnieje faza katablizmu po operacji - organizm rozkłada nadmiar składników - może to pogorszyć stan emocjonalny
4. Osoby ruchliwe przed operacją gorzej znoszą unieruchomienia.
5. Konieczność regulacji wodno - mineralnej.
6. Chory jak najwcześniej powinien zacząć ćw. izometryczne i dynamiczne
WPŁYW PROC STARZENIA NA UK. GŁOWNIE KOSTNO-STAWOWY.
1. Kości.
a) zwiększenie istoty gąbczastej na niekorzyść istoty korowej. Kości stają się cieńsze bo beleczki cienieją.
b) W starości wyraźnie zmniejsza się ilość osteoblastów - więc procesy budowy kości zanikają - nazywa się to zrzeszotnieniem kości.
c) podłoże kostne traci ( nie całkowicie ) możliwość osadzania wapna, oraz słabnie możliwość wchłaniania wapnia ( z racji zmniejszenia kwasoty żołądka )
Związku z powyższym rozpoczyna się osteoporaza starcza.
2. Chrząstki
a) wapń uciekający z kości łączy się z mukopolisacharydami powodując starcze zwapnienie chrząstek. Dodatkowo sprzyjają:
3 ubytek kolididów w stawie
4 zmniejszenie ilości płynów ( tu mazi )
5 zaburzenia gospodarki wodą
Powyższe dają suchy staw i ZABURZENIA RUCHOMOŚCI
6 Tkanki miękkie narządu ruchu ( więzadła torebki )
a) człowiek na starość traci gibkość na skutek zesztywnienia tych elementów.
b) w RTG - zwężenie szpaty stawowej i spłaszczenia głów kości
c) zanik/ zmniejszenie ilości włókien mięśniowych i osłabienie i siły i w wyniku:
- zaniku ośrodków ruchowych kory móżgu ( w tym aparatu ruchowego )
- zanik neuronów ruchowych
- spadek szybkości przewodzenia impulsów nerwowych
- starzenie się włókien mięśniowych
- rozrost tkanki łącznej na miejscu mięśniowej.
- spadek krążenia w mięśniu.
- dehydratacja - zmniejszenie ilości wody w mięśniu
- sarkoliza - rozpuszczanie włókien mięśniowych
- spadek znaczny ilości wapń i fosforu
- zmiana barwy