Informacje wstępne.

Oznaczanie liczby leukocytów we krwi obwodowej.

W naszym otoczeniu występują różne drobnoustroje chorobotwórcze: wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty. Każdy z nich wywołuje określone zmiany patologiczne w organizmie gospodarza i jeśli rozmnaża się sposób nie kontrolowany, może powodować śmierć żywiciela. Podstawowa strategia obrona organizmów wyższych, polega na niedopuszczeniu do wniknięcia i osiedlenia się mikroorganizmów chorobotwórczych w tkankach. Zadanie to spełniają różne bariery anatomiczne i fizjologiczne. Jeśli jednak drobnoustrój przełamie je, celem obrony organizmu jest zlokalizowanie zakażenia i usuniecie mikroorganizmów przy udziale mechanizmów nieswoistych. Jednocześnie uruchamiane są mechanizmy odporności swoistej, prowadzące do wytworzenia przeciwciał i swoiście uczulonych komórek a także do wystąpienia swoistej pamięci immunologicznej. Dzięki niej po ponownym zakażeniu tym samym drobnoustrojem osobnik wykazuje pewną odporność i infekcja ma inny przebieg.

Mechanizmy odpowiedzialne za niewrażliwość organizmu na zakażenie zaliczyć można do odporności nieswoistej (wrodzonej) i swoistej (nabytej). Odporność wrodzona funkcjonuje bez uprzedniego kontaktu organizmu z drobnoustrojem, antygenem i często nie ulega usprawnieniu przy następnych infekcjach, jest zawsze taka sama. Jest to obrona przeciwko wszystkim drobnoustrojom. Na przykład powierzchnia ciała pokryta skórą stanowi efektywną barierę dla mikroorganizmów. Pokrywa włosowa (sierść), złuszczanie zrogowaciałego naskórka, kwaśny odczyn potu związany z obecnością kwasu mlekowego oraz występowanie kwasów tłuszczowych w wydzielinach gruczołów potowych i łojowych działają ochronnie, pH skóry-kwaśne <drobnoustroje dobre rosną przy pH obojętnym, lekko zasadowym; natomiast w środowisku kwaśnym rosną grzyby>, zrogowaciały naskórek- martwe komórki uniemożliwiają bakteriom dostęp do komórek żywych, poprzez złuszczanie naskórka, również pozbywamy się drobnoustrojów; wydzieliny gruczołów również negatywnie wpływają na drobnoustroje. Znaczenie tej bariery widoczne jest w przypadkach jej zniszczenia, np. w rozległych oparzeniach. Zdecydowana większość drobnoustrojów wnika do organizmu przez drogi oddechowe, moczowo-płciowe oraz przewód pokarmowy. Role ochronną spełnia w tych przypadkach wiele czynników, np. ruch rzęsek nabłonka migawkowego, nosa, płuc usuwający mikroorganizmy, odruchy kaszlu, kichania, wymioty. Ochronnie działa też warstwa śluzu pokrywającego błony śluzowe, śluz zawiera mucynę , wydzielana przez komórki nabłonka pokrywa ona ich powierzchnię i utrudnia kontakt z bakteriami, niskie pH soku żołądkowego, obecność sperminy w nasieniu oraz obecność lizozymu, enzymu występującego w wielu wydzielinach, np. przewodu pokarmowego, moczowo-płciowego, we łzach, w ślinie, w wydzielinach nosa, który trawi peptydoglikany ścian komórkowych bakterii. Przemywające działanie łez, śliny i moczu również zapobiega wiązaniu się bakterii z powierzchnią nabłonka. Dodatkowo łzy i ślina zawierają przeciwciała IgA, które przechodzą przez komórki nabłonka i zapobiegają przyleganiu (adherencji) do nich bakterii. Przeciwciała przechodzą również przez komórki nabłonka dróg oddechowych, pokarmowych i moczowo-płciowych. Po dojściu do infekcji działają fagocyty- żerne komórki neutrofili, monocytów, w tkankach monocyty przekształcają się w makrofagi. Komórki nabłonkowe układu pokarmowego i oddechowego oraz komórki żerne wytwarzają małe peptydy o właściwościach przeciwbakteryjnych. Należą do nich cekropiny, magaininy i defensyny. Dwa pierwsze powodują lizę bakterii, natomiast defensyny interferują z transportem jonów. Na powierzchni ciała w jelitach i pochwie żyje w normalnych warunkach wiele gatunków bakterii stanowiących fizjologiczną florę organizmu. Posiada ona także właściwości ochronne przez konkurowanie z drobnoustrojami chorobotwórczymi, wydzielając także substancje jak kolicyny, bakteriocyny (białka przeciwbakteryjne) oraz krótko-łańcuchowe kwasy tłuszczowe. Flora jelitowa (E.coli) uczestniczy w degradacji substancji pokarmowych i wspomaga ruchliwość jelit. Niektóre bakterie, takie jak pałeczki mlekowe (Latobacillus) żyjące w pochwie utrzymują kwaśne pH środowiska (pH 4,0-4,5), które uniemożliwia wzrost wielu innych drobnoustrojów. Jeśli drobnoustrój stosuje tę linię obrony i wniknie w głąb organizmu, napotyka komórki fagocytarne. Ich funkcja polega na pochłanianiu różnych cząsteczek w tym drobnoustrojów i ich niszczeniu. Fagocyty, komórki pochodzące ze szpiku kostnego, rozmieszczone są w tych miejscach organizmu, gdzie mogą napotykać drobnoustroje, np. występują w zatokach wątroby, przez które przepływa duża ilość krwi, wyścielają pęcherzyki płucne oraz występuje w obrębie stawów. Komórki fagocytarne obecne są także w śledzionie, w węzłach chłonnych, nerkach, mózgu do których dostają się z krwią. Spośród fagocytów najlepiej poznane to granulocyty obojętnochłonne, czyli neutrofile, oraz makrofagi. Te ostatnie stanowią przekształcone formy monocytów, które po wniknięciu do tkanek noszą specjalne nazwy z uwagi na ich lokalizację, jak np. komórki Browicz-Kupffera w wątrobie, histiocyty- tkanki łącznej, mikrogleju- mózgu. W obronie organizmu przed wirusową infekcją biorą udział limfocyty zwane komórkami NK (ang. Natural Killer Cells- naturalne komórki cytotoksyczne) są one zdolne do rozpoznawania i zabijania komórek zakażonych wirusami, i niektórych komórek nowotworowych. Komórki NK po połączeniu się z komórkami zakażonymi wirusami zaczynają wydzielać interferon gamma IFN-γ. Komórki własne są chronione przez cytotoksycznym działaniem komórek NK. Produkt genu HLA-C (p58) wiąże się z receptorem komórek NK i powoduje zahamowanie ich cytotoksycznego działania. Modyfikacja tych produktów genu HLA-C przez wirusy, cząsteczki związane z nowotworem powoduje to, że nie są one rozpoznawane przez komórki NK i dochodzi do ataku na komórkę. Cytokina ta chroni sąsiadujące komórki przed infekcją wirusami, uwolnionymi z martwych komórek. Dodatkowo IFN-γ wzmaga rozwój odpowiedzi limfocytów T przeciwko komórkom zakażonym wirusami. Mechanizm zabijania polega na uwalnianiu przez komórkę cytotoksyczną zawartość jej granul, m.in. perforyn które dziurawią błonę komórkową (podobnie do składnik 9 dopełniacza), umożliwiając wnikniecie enzymów proteolitycznych do wnętrzna komórki. Komórki NK mogą być aktywowane przez IL-2 komórki zaktywowane zostały użyte do leczenia nowotworów. Dopełniacz (komplement) stworzył u człowieka grupę ponad 20 rozpuszczalnych glikoprotein, z których większość jest wytwarzana przez hepatocyty i monocyty. Białka te oddziałują wzajemnie na siebie i ulegają aktywacji. Zapewniają one ochronę przeciwko infekcjom bakteryjnym (np. przemiana C3 w C3a i C3b) i uczestniczą w odpowiedzi zapalnej. Odgrywają zasadniczą role w mechanizmach odporności wodzonej. Dopełniacz to białko (Complment) C1-C9. Zabijają one drobnoustroje nieswoiście.

Odpowiedź nieswoista czyli wrodzona. Odpowiedź swoista czyli nabyta. Po kontakcie z danym antygenem (obca substancja która wnika do organizmu i ma dwie cechy- antygenowość i immunenność). Antygenowość- prowadzi do rozwoju odpowiedzi immunologicznej w postaci produkcji przeciwciał- odpowiedź typu humoralnego lub i uczulonych limfocytów- odpowiedź typu komórkowego.

Immunogenność- zdolność antygenu do wywoływania przeciwko sobie reakcji immunologicznej. Limfocyty B- są to najważniejsze komórki układu limfatycznego/immunologicznego. Odpowiadają za produkcje przeciwciał, odpowiedź typu humoralnego. B- od narządu gdzie te komórki dojrzewają (uczą się rozpoznawać obce komórki od swoich)- Bursa fabricii (Bursa Fabrycjusza)- u ptaków, u ludzi Bone marrow- szpik kostny tam dojrzewają i proliferują.

Leukocytoza jest to zwiększona liczba krwinek białych (leukocytów) (oznaczenie: WBC - ang. white blood cells) w morfologii krwi obwodowej. Na liczbę leukocytów we krwi składają się różne rodzaje krwinek: neutrofile (do 70%), eozynofile (do 4%), bazofile (do 1%), limfocyty (20-25%) oraz monocyty (do 8%). W zależności od tego, który z rodzajów leukocytów występuje we krwi obwodowej w zwiększonej ilości (parametry uzyskiwane poprzez wykonanie rozmazu krwi obwodowej) mówimy o neutrofilii, eozynofilii, bazofilii, limfocytozie lub monocytozie. Wzrost ilości leukocytów spowodowany chorobą: posocznice, zakażenia bakteryjne, pasożytnicze, pierwotniakowi; po operacjach; po krwotokach, urazach, oparzeniach, zmiażdżeniach; w czasie białaczek; chorób rozrostowych np. ziarnica złośliwa, ostra martwica wątroby, przewlekła niewydolność nerek; zawały serca i płuc; mocznica, śpiączka cukrzycowa.

Leukopenia lub leukocytopenia - to stan hematologiczny objawiający się obniżeniem ilości WBC (ang.White Blood Cell) - czyli leukocytów we krwi obwodowej (norma 4000-10 000 WBC/ mm³ krwi). Może być spowodowana przez różne czynniki między innymi choroby nowotworowe krwi tj. białaczkę, czy też nieprawidłowy rozwój linii komórkowej w szpiku czerwonym. Wśród chorób potencjalnie mogących być przyczyną leukopenii należy wymienić: przewlekłe choroby krwi i szpiku kostnego (w tym białaczki), ostre i przewlekłe zatrucia substancjami organicznymi (rozpuszczalniki, farby olejne, benzen itp.), choroby powodujące powiększenie śledziony (np. nadciśnienie wrotne, przewlekłe choroby wątroby), ciężkie przewlekłe niedożywienie lub ciężki przewlekły stres oraz wpływ przewlekle stosowanych leków; aplazji- niewykształcenie i hipoplazji- niedorozwój szpiku; chorób zakaźnych (bakteryjnych- dur brzuszny, bruceloza- choroba wywołana przez bakterie Brucella; wirusowych- grypa, odra, różyczka, WZW- WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY; pierwotniakowych- zimnica- malaria; riketsjozy- dur plamisty); choroby układu krwiotwórczego (niedokrwistość aplastyczna, białaczka aleukemiczna); zatrucia substancjami chemicznymi i lekami np. lekami przeciwcukrzycowymi, przeciwgruźliczymi, przeciwpadaczkowymi, przeciwzapalnymi, antybiotykami; w wyniku działania energii promienistej; hipersplenizm,- nadczynność i powiększenie śledziony, i związana z tym neutropenia- (deficyt obronnych komórek krwi) śledzionowa; niedobór Fe, witaminy B₁₂, oraz kwasu foliowego (B₉).

MORFOLOGIA NARZĄDÓW I KOMÓREK UKŁADU LIMFATYCZNEGO

Komórki układu immunologicznego tworzą struktury morfologiczne określa­ne jako tkanki limfatyczne. Występują one pod dwoma postaciami, jako pierwot­ne (centralne) narządy chłonne, w których zachodzi proliferacja i różnicowanie komórek prekursorowych limfocytów (grasica), oraz znajdujące się pod ich kon­trolą obwodowe (wtórne) tkanki chłonne (śledziona, węzły chłonne), będące miej­scem pobytu dojrzałych form limfocytów i gdzie rozpoznają one obce antygeny, proliferują i różnicują się. Najbardziej charakterystyczną cechą układu immunologicznego jest to, że główną jego część stanowią limfocyty nie posiadające określonej lokalizacji. Ko­mórki te są wysoce mobilne i stale zmieniają swoje położenie w stosunku do ukła­du, tak że jego obwodowe struktury morfologiczne (np. węzły chłonne, śledziona) znajdują się w stanie równowagi dynamicznej. Komórki wywędrowujące są stale zastępowane przez napływające. Limfocyty mają receptory swoiście rozpoznające antygeny, współpracują z wieloma rodzajami innych komórek, np. makrofagami czy leukocytami wielojądrzastymi, które stanowią również część układu immu­nologicznego. Wszystkie komórki tego układu mają wspólne pochodzenie.

1. Centralne (pierwotne) narządy limfatyczne

Następuje tu proliferacja (rozrost) i różnicowanie limfocytów (bez kontaktu z obcym antygenem). Są to grasica, szpik i kaletka Fabrycjusza.

Komórki biorące udział w odpowiedzi immunologicznej pochodzą od wspólnej komórki macierzystej - komórki pnia, przypominającej morfologicznie małe lim­focyty. Pojawiają się one w okresie płodowym w worku żółtkowym, następnie w wątrobie i szpiku, natomiast w życiu pozapłodowym znajdują się wyłącznie w szpiku. Te multipotencjalne komórki samoodnawiają się, tworząc nowe komórki pnia, lub różnicują się w komórki pnia drugiego rzędu. Te ostatnie są komórkami ma­cierzystymi komórek należących do odmiennych linii o zróżnicowanych fun­kcjach (linia erytroidalna, megakariocytarna, granulocytarna, monocytarna i limfocytarna). Proliferacja i dojrzewanie komórek prekursorowych w szpiku znajdują się pod wpływem czynników wzrostowych (cytokin, np. IL-7) o wyspecjalizowanej funkcji wytwarzanych lokalnie przez makrofagi komórki podścieliska; niektóre z nich określane są jako colony stimulating factors (CSF).

U ptaków limfocyty B różnicują się w odrębnym narządzie, tzw. kaletce Fabrycjusza, która znajduje się w okolicy kloaki. Kaletka nie ma anatomicznego odpowiednika u ssaków i przyjmuje się, że różnicowanie zachodzi w samym szpi­ku (tak więc jest on zarówno centralnym, jak i obwodowym narządem limfatycznym). U kręgowców narządem, w którym zachodzi różnicowanie limfocytów T, jest grasica. Ze względu na pochodzenie embrionalne grasicy i kaletki z nabłonka jelitowe­go, określa sieje niekiedy mianem narządów limfoepitelialnych. Ich usunięcie we wczesnej fazie rozwoju ontogenetycznego prowadzi do defektów odporności.

Grasica

Grasica, znajdująca się w śródpiersiu, powstaje u ssaków z endodermy (3 i 4 kieszonka skrzelowa) i przylegającej ektodermy. Jest dwupłatowym narzą­dem (u dzieci jej masa wynosi ok. 40 g), każdy płat dzieli się z kolei na mniejsze zraziki. Każdy zrazik składa się z zewnętrznie położonej kory (ektoderma) i we­wnętrznego rdzenia (endoderma). Oprócz limfocytów w rozmaitym stadium doj­rzewania, w grasicy znajdują się liczne komórki epitelialne (nabłonkowe) oraz komórki dendrytyczne i makrofagi, pochodzenia szpikowego. W rdzeniu znajdują się tzw. ciałka Hassala o nieznanej funkcji, zbudowane z komórek nabłonkowych. Grasica jest bogato wyposażona w naczynia krwionośne i ma naczynia limfatycz­ne odprowadzające, natomiast nie ma doprowadzających. Dostające się drogą krwionośną ze szpiku do kory grasicy prekursorowe limfocyty T (mają chara­kterystyczny enzym, transferazę dezoksyrybonukleotydową, TdT) proliferują i różnicują się w niedojrzałe limfocyty grasicy - tymocyty, przy czym cykl podzia­łu komórek trwa 6-9 godzin. Proliferacja jest zależna jedynie od czynników we­wnętrznych, istniejących w samej grasicy, a nie od działania jakiegokolwiek zew­nętrznego antygenu. Prawdopodobnie odgrywają tutaj rolę tzw. hormony grasicy, których kilka opisano (np. tymopoetyna, tymulina). Tymocyty migrują następnie do części rdzeniowej grasicy, gdzie w trakcie dalszego dojrzewania ulegają na nich ekspresji charakterystyczne dla limfocytów T antygeny powierzchniowe i receptory antygenowe. Cały proces dojrzewania zachodzi pod kontrolą nielimfoidalnych komórek grasicy (makrofagi, komórki dendrytyczne i epitelialne). Wydostające się poprzez naczynia krwionośne i limfatyczne na obwód limfocy­ty (określane jako grasiczozależne) nałożą do klasy małych limfocytów i nie są jeszcze całkowicie dojrzałe do podjęcia funkcji immunologicznych. Przechodzą one proces końcowego dojrzewania w obwodowych narządach limfatycznych. Limfocyty opuszczające grasicę (mówimy o ich peryferalizacji) stanowią jedynie niewielki odsetek (1%) całkowitej liczby limfocytów w niej powstających; wię­kszość krótko żyje (2-3 dni) i ginie na miejscu. Przyczyny tej ogromnej nadprodu­kcji limfocytów grasicy (u człowieka do 10¹ dziennie) są złożone.

Szpik kostny (łac. medulla ossium) - miękka, silnie ukrwiona, mająca gąbczastą konsystencję tkanka znajdująca się wewnątrz jam szpikowych kości długich oraz w małych jamkach w obrębie istoty gąbczastej kości. Masa całego szpiku u osoby dorosłej wynosi około 2,5 kg. Rozróżniamy:

• szpik kostny żółty (łac. medulla ossium flava), składający się głównie z komórek tłuszczowych (stąd barwa), którego zawartość wraz z wiekiem każdego osobnika wzrasta. Ten rodzaj szpiku jest hematologicznie nieczynny.

• szpik kostny czerwony (łac. medulla ossium rubra), który jest miejscem powstawania elementów morfotycznych krwi, takich jak erytrocyty, leukocyty (głównie granulocyty), trombocyty.

U dziecka szpik kostny czerwony wypełnia wszystkie kości. Z biegiem czasu czerwony szpik przekształca się w żółty tak, że u osób dorosłych czerwony szpik kostny występuje jedynie w kościach płaskich: mostku, trzonach kręgów, żebrach, kościach czaszki, kościach miednicy i łopatkach oraz w nasadach kości długich. W przypadku anemii szpik żółty może zostać zastąpiony czerwonym. Podstawową jednostką budulcową szpiku kostnego jest tkanka siateczkowata pochodzenia mezenchymalnego (rodzaj tkanki łącznej) oraz naczynia włosowate o specjalnej budowie - o cienkich ściankach i zatokowych poszerzeniach. Elementy siateczki tworzą na kształt sieci, w której oczkach zawieszają się komórki występujące w szpiku:

• erytroblasty

• komórki tłuszczowe

• megakariocyty (komórki szpiku produkujące trombocyty)

• mielocyty (granulocyty)

• osteoblasty

• osteoklasty

Kaletka Fabrycjusza, także torebka, kieszonka Fabrycjusza (łac. Bursa fabricii) - narząd limfopoetyczny występujący u ptaków, będący workowatym uchyłkiem kloaki. W obrębie kilkunastu podłużnych fałdów zbudowanych z jednowarstwowego nabłonka znajdują się owalne twory przypominające wyglądem grudki limfatyczne, a w nich gęsto ułożone limfocyty i ich prekursory. W kaletce Fabrycjusza dochodzi do różnicowania limfocytów B.

2. Obwodowe narządy limfatyczne

Narządy obwodowe są pod kontrolą narządów centralnych, następuje tu dojrzewanie limfocytów i ich kontakt z antygenem, oraz odpowiedź immunologiczna na dany antygen. Są to śledziona, węzły chłonne, rozsiana tkanka limfatyczna i grudki limfatyczne (np. migdałki, pierścień Waldeyera- pierścień chłonny gardła). Wtórne (obwodowe) narządy limfatyczne spełniają niezwykle ważną rolę jako miejsce kontaktu limfocytów T i B. W narządach tych następuje rozpoznanie antygenu, indukcja odpowiedzi immunologicznej, różnicowanie i proliferacja ko­mórek, a także wytwarzanie różnego typu mediatorów. Tkanki limfatyczne zbu­dowane są z sieci komórek retikularnych i włókien retikularnych stanowiących ich konstrukcję podtrzymującą. Głównymi komórkami są limfocyty B i T oraz ko­mórki pochodne (np. plazmatyczne), ale również makrofagi, komórki endotelialne oraz nieliczne eozynofile i bazofile.

Węzły chłonne

Węzły chłonne są z reguły zlokalizowane w miejscu łączenia się większych na­czyń limfatycznych. Limfocyty B i T dostają się do węzła chłonnego albo naczy­niami limfatycznymi doprowadzającymi, drenującymi tkanki, uchodzącymi do zatoki podtorebkowej, albo migrując z krwi poprzez wyspecjalizowany wysoki śródbłonek postkapilarnych naczyń żylnych (HEV). Antygeny dostające się do ustroju poprzez skórę, układ pokarmowy lub oddechowy transportowane są do węzłów chłonnych przez komórki prezentujące antygen (APC). Węzły chłonne pełnią podwójną funkcję - następuje w nich rozpoznanie obcych antygenów przy­noszonych przez limfę, krew lub APC oraz namnażanie limfocytów. Limfocyty opuszczają węzeł chłonny przez naczynia odprowadzające. Węzły chłonne oprócz limfocytów zawierają liczne komórki prezentujące antygen (makrofagi i komórki dendrytyczne). W strukturze węzłów chłonnych wyróżnić można trzy obszary. Strefa podtorebkowa (korowa) utworzona jest głównie przez limfocyty B, składa się z pierwot­nych grudek limfatycznych i ośrodków odczynowych (wtórnych), w których za­chodzi intensywna proliferacja komórek. Zawierają one również komórki de­ndrytyczne, mające zdolność retencji antygenu na powierzchni przez dłuższy czas. Dośrodkowo znajduje się strefa przykorowa (parakortykalna), utworzona głównie przez limfocyty T, które wmigrowują do niej przez nabłonek postkapilar­nych naczyń żylnych. Strefa rdzeniowa, stanowiąca część centralną węzła chłon­nego, połączona jest z naczyniami limfatycznymi odprowadzającymi. Sznury rdzeniowe składają się z makrofagów i komórek plazmatycznych wytwarzających przeciwciała. U zwierząt, którym usunięto grasicę tuż po urodzeniu, strefa parakortykalna zanika, natomiast usunięcie kaletki Fabrycjusza u ptaków pro­wadzi do zaniku strefy korowej oraz rdzeniowej. Strefy te kolejno określa się jako T-zależne i B-zależne. Architektoniczna separacja komórek T i B ma zapewne znaczenie w regulacji odpowiedzi immunologicznej, gdyż w nieobecności antyge­nu utrudnia ich kontakt. Antygen dostający się z obwodu do węzła zmienia kierunek ruchu limfocytów. W wąskim regionie pomiędzy grudkami a strefą parakortykalną pojawiają się formy blastyczne limfocytów T i B, które wmigrowują do nich i tworzą ośrodki odczynowe (rozmnażania). Formy blastyczne nie cyrkulują, mimo że in vitro wy­kazują znacznie większą ruchliwość niż limfocyty. Ich komórki potomne, będące komórkami pamięci immunologicznej, włączają się do puli limfocytów cyrkulujących i kolonizują inne obwodowe narządy limfatyczne. Tak więc odpowiedź immunologiczna, zrazu lokalna i ograniczona do niewielu węzłów, staje się odpo­wiedzią zgeneralizowaną.

Śledziona

Śledziona jest złożonym narządem (u dorosłych ok. 150 g), który pełni funkcje immunologiczne, a także nieimmunologiczne. Śledziona składa się z białej i czer­wonej miazgi. Miazga czerwona, w której znajdują się liczne makrofagi, służy jako filtr dla erytrocytów, usuwający zużyte komórki. Miazga biała jest narzą­dem limfatycznym. Poszczególne jej zraziki otaczają centralną tętnicę, bezpo­średnio wokół której znajduje się warstwa limfocytów T (region T-zależny); limfo­cyty B położone są bardziej peryferyjnie, tworząc grudki i ośrodki odczynowe. Komórki plazmatyczne znajdują się również w miazdze czerwonej. Limfocy­ty T i B dostają się do białej miazgi z naczyń znajdujących się na jej obwodzie, a przedostają się bezpośrednio do krwi poprzez naczynia ulokowane w centrum zrazika. Śledziona bierze udział w odpowiedzi immunologicznej na antygeny dostające się do ustroju droga krwionośną. Usunięcie śledziony, głównie u dzieci i osobników młodych (np. wskutek urazów), może znacznie zwiększyć zapadal­ność na zakażenia bakteryjne. Sugerowano, że jedną z przyczyn tej zwiększonej wrażliwości może być niedostatek tuftsyny, tetrapeptydu (Thr-Lys-Pro-Arg) wy­twarzanego przez śledzionę, który stymuluje aktywność fagocytarną makrofagów i neutrofilów.

Krążenie (cyrkulacja) limfocytów

Istnieje stan dynamicznej równowagi pomiędzy limfocytami znajdującymi się we krwi i limfie a limfocytami obwodowych narządów limfatycznych, spowodo­wany ich stałą cyrkulacją. Limfocyty T po opuszczeniu grasicy dostają się do krwi, z której wydostają się poprzez wyspecjalizowany wysoki śródbłonek wy­ścielający postkapilarne naczynia żylne węzłów chłonnych (HEV), ale mogą opu­szczać układ krążenia również przez włośniczki śledziony i innych narządów i tka­nek. Limfocyty znajdujące się w tkankach i węzłach chłonnych (ponad 90% ogól­nej ich liczby) zbierane są w naczyniach układu limfatycznego, które następnie łączą się w przewód piersiowy (z wyjątkiem naczyń prawego ramienia i głowy) uchodzący do układu krążenia. Limfocyty T, które dostały się do obwodowych na­rządów limfatycznych albo naczyniami limfatycznymi, albo na skutek wyemigro­wania z krążenia, osiedlają się w określonych ich strefach (tzw. strefy grasiczozależne) dzięki tzw. receptorom zasiedlania, aby po pewnym czasie opuścić je przez naczynia limfatyczne odprowadzające, skąd dostają się z powrotem do krwi. W ten sposób limfocyty T krążą stale w ustroju przez krew, limfę, tkanki i obwo­dowe narządy limfatyczne, tworząc tzw. ruchomą populację długo żyjących ma­łych limfocytów. U człowieka pełny „obieg" zajmuje do 24 godz., u myszy 2 godz. Na cyrkulację limfocytów mają wpływ ekspresja na ich powierzchni cząsteczek adhezyjnych i działające na nie czynniki chemotaktyczne. Uważa się, że cyrkulujące limfocyty T są głównie komórkami pamięci immunolo­gicznej. W razie rozpoznania antygenu limfocyty T osiedlają się w obwodowych narządach limfatycznych, gdzie proliferują i różnicują się, jednak komórki po­tomne (komórki pamięci immunologicznej, limfocyty efektorowe) są zdolne do cyrkulacji. Drogi krążenia limfocytów B są mniej znane. Powstające w szpiku limfocyty B migrują poprzez krew do narządów limfatycznych, gdzie opuszczają w obrębie kory łożysko naczyniowe poprzez endotelialne naczynia żylne wyścielone wyso­kim śródbłonkiem (HEV). Jeśli nie napotkały właściwego antygenu, poprzez pierwotne grudki i naczynia limfatyczne powracają do krążenia. W obecności antygenu limfocyty B podlegają aktywacji przez pomocnicze limfocyty T i migru­ją do ośrodków rozmnażania grudek wtórnych. W nich limfocyty B proliferują i ulegają zróżnicowaniu do komórek plazmatycznych, które w końcu migrują do sznurów rdzeniowych węzłów chłonnych lub do szpiku, gdzie wytwarzana jest większość przeciwciał. Część limfocytów B należy do recyrkulującego „ruchome­go zbioru", który zawiera około 85% limfocytów T i 15% limfocytów B. Są to najprawdopodobniej komórki pamięci B. We krwi limfocyty B stanowią ok. 15% cał­kowitej ilości limfocytów, a limfocyty T ok. 80%, w węzłach chłonnych odpowie­dnio 20 i 60%, w śledzionie 40 i 40%.

6

---