Obligacje
Istota obligacji
Obligacja (bond) jest papierem wartościowym poświadczającym wierzytelność, czyli zobowiązanie dłużne emitenta wobec jej właściciela na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w ustalonych terminach. Może takze zawierać zobowiązanie emitenta do określonego świadczenia niepieniężnego.
Z tego względu zaliczana jest do grupy papierów wartościowych wierzytelnościowych w odróżnieniu od akcji, która jest papierem udziałowym.
Ponieważ od momentu emisji do momentu wykupu obligacja może wielokrotnie zmieniać właściciela, przeto wierzycielem emitenta nie jest ten, kto pożyczył mu pieniądze jako pierwszy, ale każdy kolejny posiadacz obligacji, zwany również obligatariuszem. Obligacje, podobnie jak akcje, mogą być papierami na okaziciela, które obecnie przeważają na rynku i nie maja żadnych ograniczeń w zakresie ich zbywalności, oraz imienne, w stosunku do których emitent może wprowadzić pewne ograniczenia lub zakaz zbywalności.
Z punktu widzenia emitenta obligacja stanowi możliwość czasowego korzystania z pozabankowych funduszy na ogół średnio lub długoterminowych. Czas ten może być znacznie dłuższy od terminu kredytu udzielonego przez bank. Będąc źródłem zewnętrznym obligacja może być traktowana przez emitenta jako alternatywne źródło pozyskania kapitału w stosunku do emisji akcji i kredytu bankowego. W porównaniu z akcją jest uważana za tańsze źródło finansowania działalności firmy ze względu na fakt, iż odsetki z tytułu oprocentowania płacone obligatariuszom są odpisywane jako koszty finansowe od podstawy opodatkowania wyniku przedsiębiorstwa podatkiem dochodowym. Oznacza to, iż koszt kapitału uzyskanego z obligacji jest niższy od kosztu kapitału uzyskanego z akcji, w stosunku do których nie stosuje się takiego odpisu. Dodatkowo dywidenda jest wypłacana posiadaczom akcji z zysku po opodatkowaniu, co również podraża to źródło kapitału.
Emisję obligacji uważa się za zaciągnięcie długu pozabankowego. Emitent ma z tego tytułu korzyść, ponieważ nie musi płacić bankowi prowizji naliczanej przy pobieraniu kredytu oraz unika nadzoru bankowego nad wykorzystaniem kolejnych transz kredytu.
Wadą emisji obligacji mogą być trudności z ich sprzedażą, a więc niepewność co do wielkości zebranego kapitału oraz niepewność sytuacji finansowej firmy (jej zdolności kredytowej) w momencie ich wykupu.
Wartość nominalna obligacji to przypisana każdej pojedynczej obligacji danej emisji jednakowa kwota pieniędzy (zazwyczaj pewna okrągła suma, np. 100 czy 1000), oznaczająca wielkość udzielonej emitentowi pożyczki z tytułu jej nabycia. Jest ona stała w okresie wykupu obligacji, a po tym terminie podlega spłacie według tej wartości przez emitenta.
Ponadto obligacje wystepujące w obrocie na rynku wtórnym (na giełdzie) maja swoja cenę rynkową, która wynika z gry sił popytu i podaży.
Z kolei termin wykupu obligacji, zwany również terminem zapadalności, oznacza okres od daty jej emisji do momentu, w którym powinien nastąpić wykup jej wartości nominalnej, czyli zwrot zaciągniętej przez emitenta pożyczki. Rozróżnia się pojecie pierwotnego i rzeczywistego okresu zapadalności. Przez pierwotny rozumie się okres, na który została ona wyemitowana, np. obligacja wyemitowana 31.I.1997 r. z terminem wykupu 1 lutego 2002 r. ma pierwotny okres zapadalności równy 5 lat. Po upływie każdego roku jej okres zapadalności skraca się o rok. Ten nowy okres zapadalności nazywa się rzeczywistym okresem zapadalności. A zatem powyższa obligacja w dniu 1 lutego 1998 r. będzie miała 4-letni rzeczywisty okres wykupu.
Obligacje mogą mieć wpisaną w warunki emisji klauzulę o przedterminowym wykupie. Pozwala ona emitentowi na jej wykup przed upływem pierwotnego okresu zapadalności. Jest to dogodna sytuacja dla emitenta średnio lub długoterminowych obligacji w przypadku, gdy maleją rynkowe stopy procentowe. Może on wówczas dokonać emisji niżej oprocentowanych obligacji, by za uzyskane środki przed terminem wykupić obligacje wcześniej wyemitowane o wyższym oprocentowaniu.
Inwestor lokujący środki kapitałowe w obligacje zainteresowany jest otrzymyweaniem z góry określonego dochodu, niezależnie od wyników finansowych emitenta. Stąd też obligacje nazywane są często papierami wartościowymi przynoszącymi stały dochód. W porównaniu z akcjonariuszami obligatariusze są raczej luźno związani z efektami ekonomicznymi instytucji emitujacych obligacje tzn. że ich oprocentowanie jest niezależne od osiąganych zysków. Liczy się przede wszystkim pewność uzyskania odsetek i wykupu obligacji.
Odsetki - to wypłacane systematycznie obligatariuszowi w naznaczonych przez warunki emisji terminach wykupu obligacji, płatności naliczane w stosunku do jej wartości nominalnej wg stopy oprocentowania.
Odsetki nie są systematycznie płacone jedynie w przypadku obligacji zerokuponowych. Przy innych rodzajach obligacji odsetki są naliczane albo wg stałej stopy, albo wg stopy zmiennej, odniesionej zazwyczaj do jednej ze stóp procentowych rynku finansowego, np. do stopy redyskontowej banku centralnego , stopy inflacji czy stopy rentowności 52 tygodniowych bonów skarbowych.
Stopę lub sposób oprocentowania obligacji w danej emisji określa emitent. Stała stopa oprocentowania nazywa się stopą nominalną, zmienna zaś indeksowaną. Wypłacane odsetkiod obligacji są również nazywane kuponami odsetkowymi lub płatnościami kuponowymi.
Obligacja w swojej tradycyjnej postaci materialnej, a więc kiedy występuje w charakterze fizycznego dokumentu, składa się z właściwego zapisu dłużnego (zwanego płaszczem) oraz arkusza kuponowego, z którego coraz częściej emitenci rezygnują. Płaszcz zawiera serię i nr papieru, jego nazwę, kwotę zobowiązania(wartość nominalną), nazwę emitenta, stopę oprocentowania, termin wykupu oraz ewentualnie inne szczegóły określające blizej cechy pożyczki. Arkusz kuponowy składa się z kuponów (odcinków) służących do indaksowania odsetek. Jeśli obligacje są emitowane bez arkusza kuponowego, kolejni ich właściciele są zazwyczaj rejestrowani przez pożyczkobiorcę, którym w ustalonych terminach przesyła kwoty wynikające z oprocentowania. Dotyczy to w szczególności obligacji imiennych, które określa się mianem rejestrowanych
Druga postacią obligacji jest postać zdematerializowana, w której obligacja występuje jedynie jako odpowiedni zapis księgowy w pamięci komputera. Obecnie przeważają obligacje o charakterze zdematerializowanym. Odnosi się to w szczególności do obligacji na okaziciela. Zmiana właściciela obligacji pociąga za sobą jedynie odpowiednie przeksięgowanie na rachunkach inwestycyjnych sprzedającego i nabywcy. Za pośrednictwem tego rachunku właściciel obligacji otrzymuje również odsetki.
Emisja obligacji może być zabezpieczona lub niezabezpieczona. Współcześnie na rynku kapitałowym przeważają obligacje niezabezpieczone. Wynika to z faktu,
iż w większości są one emitowane przez przedsiębiorstwa i instytucje, które mają ugruntowaną pozycję na rynku i ich sytuacja finansowa nie budzi zastrzeżeń. Emisja takich obligacji jest na ogół tańsza od emisji obligacji zabezpieczonych, z którymi łączą się określone koszty wynikające z wyceny zabezpieczającego majątku, wpisami notarialnymi, otrzymaną gwarancją itp. Potrzeba zabezpieczenia spłaty pożyczki obligacyjnej występuje w przypadku mało znanego emitenta oraz w przypadku chęci zwiększenia zainteresowania nabywców przez zapewnienie im większego bezpieczeństwa. Zabezpieczeniem może być całość lub część majątku emitenta, może nim być też gwarancja innego podmiotu.
W pierwszym przypadku emitent ma ograniczone prawo do własności zastawionego majątku do momentu wykupu wszystkich obligacji. W sytuacji, gdy emitent nie będzie płacił odsetek albo nie wykupi obligacji, pożyczkodawcy maja prawo do przejęcia i sprzedania zastawionego majątku w celu pokrycia swoich roszczeń. Moga być także pokryte z majątku gwaranta, jeśli wartość majątku emitenta nie jest wystarczajaca.
W przypadku obligacji emitowanych przez niektóre instytucje finansowe mogą być zabezpieczone majątkiem dłuzników tych instytucji. Nazywa się je wtedy listami zastawnymi lub hipotecznymi, ponieważ z zabezpieczeniem tym łączy się wpis do księgi wieczystej nieruchomości będącej własnością dłużnika. Uzyskane ze sprzedaży tych listów fundusze przeznacza się na kredytowanie właścicieli tych nieruchomości, ale w razie ich niewywiązywania się ze spłaty kredytu nieruchomość ta staje do dyspozycji kredytodawcy. Obligacje tego rodzaju zwane także hipotetycznymi, są szczególnie popularne w Stanach Zjednoczonych, gdzie w ten sposób finansuje się np. budownictwo domów jednorodzinnych.
Szczególnym rodzajem zabezpieczenia są zabezpieczenia skarbu państwa. Takie obligacje nazywa się pupilarnymi. W gospodarkach o rozwiniętych rynkach obligacji w celu zwiększenia bezpieczeństwa inwestujących w obligacje, w szczególności drobnych inwestorów, wprowadza się także instytucje powiernika emisji. Z mocy ustawy powiernik, którym może być bank, reprezentuje posiadaczy obligacji, a emitent zostaje zobowiązany do podpisania z nim umowy powierniczej, która obejmuje:
obsługę obligacji w momencie ich emisji
określenie warunków ich wygaśniecia
określenie obowiązków emitenta włącznie ze specyficznymi dla danej umowy zadaniami.
Do istotnych obowiązków powiernika należy monitorowanie i nadzorowanie wykonania warunków umowy emisyjnej. W razie niewypłacalności emitenta powiernik w imieniu obligatariuszy zajmuje sie ściąganiem należności, włącznie z przyspieszeniemspłaty długu, zbyciem i ściągnięciem należności z zabezpieczenia. Powiernik może zająć majatek upadłego emitenta.
Wykup obligacji może być jednorazowy (w jednym terminie) lub ratami (w kilku terminach). W tym drugim wypadku obligacje, które będą wykupywane w odpowiednich terminach, wybiera się w procesie losowania.
Podstawowe rodzaje obligacji
Istnieje wiele podziałów obligacji ze względu na różne kryteria. Do najważniejszych kryteriów należą: rodzaj emitenta, sposób oprocentowania, prawa z nich wynikające i czas.
Ze wzgledu na rodzaj emitenta wyróżniamy obligacje:
a) skarbowe
b) komunalne
c) przedsiębiorstw.
Emitentem obligacji skarbowych jest skarb państwa (rząd). Sa one na ogół długoterminowe (15-30 lat), ale mogą też być emitowane na okresy krótsze, np. od 1 roku do 10 lat lub do 1 roku. W tym ostatnim przypadku chodzi zazwyczaj o bony skarbowe. Obligacje te są emitowane w celu pokrycia deficytu budżetowego, co łatwiej jest zrobić niż obcinać wydatki budżetowe lub podnosić wpływy do budżetu w drodze wzrostu podatków.
Ze środków uzyskanych z emisji obligacji skarbowych rząd finansuje na ogół swoje wydatki inwestycyjne. Ponieważ rząd gwarantuje spłatę tych obligacji wraz z odsetkami, to powszechnie uważa się je za papiery wartościowe nieobciążone żadnym ryzykiem. Jednakże z tego powodu mają najmniejszą stopę zwrotu z poczynionych w nie inwestycji. Mimo to są chętnie przetrzymywane w portfelach wielu inwestorów, np. firm prowadzących ubezpieczenia na życie czy funduszy powierniczych, liczących na wysoki dochód bieżący przy najmniejszym ryzyku.
Obligacje komunalne także są na ogół długookresowe, ale bywają też emitowane na okresy krótkie, np. rok lub poniżej roku, w celu zlikwidowania luki w kasie miejskie. Ich emitentami są władze lokalne (samorządowe) lub ich agencje. Mogą także być emitowane przez przedsiębiorstwa lokalne działające w sektorze publicznym, np. szpitale lub szkoły wyższe. Środki uzyskane z obligacji municypalnych przeznacza się głównie na finansowanie rozwoju infrastruktury drogowej, bazy transportowej, budownictwa mieszkaniowego, jak również na budowę szkół, szpitali, instytucji użyteczności publicznej itp.
Dla inwestorów najważniejszą rzeczą wynikającą z inwestowania w obligacje komunalne jest możliwość uzyskania odpisów od podatków, co zwiększa atrakcyjność tych obligacji. na przykład zwolnieniu od podatku dochodowego w całości lub w części mogą podlegać odsetki od obligacji komunalnych, inwestorzy mogą też otrzymać określone ulgi w podatkach czy opłatach lokalnych w zamian za kupno tych obligacji. Obligacje komunalne cieszą się sporą popularnością na rozwiniętych rynkach ze względu na owe zwolnienia podatkowe oraz regularne wpływy odsetek. Zwłaszcza długoterminowe obligacje władz lokalnych, przynoszące niezbyt wysoki, ale pewny dochód, są przedmiotem zainteresowania funduszy powierniczych. Jako wadę inwestowania w obligacje municypalne można wymienić ich niższą płynność w porównaniu z obligacjami skarbowymi oraz możliwość wcześniejszego wykupu przez emitenta.
Najbardziej zróżnicowane są obligacje przedsiębiorstw, ponieważ same przedsiębiorstwa są zróżnicowane. Obligacje te emitowane są w taki sposób, aby przemawiały do masowego klienta.
Przedsiębiorstwa emitują obligacje z reguły z dwóch powodów. Są nimi:
zapotrzebowanie na dodatkowe fundusze na okres dłuższy niż 1 rok wynikające z potrzeb inwestycyjnych
możliwość uzyskania tańszego źródła finansowania w stosunku do emisji akcji, bo odsetki od obligacji przedsiębiorstwo płaci przed zapłatą podatku, a dywidendę płaci się z zysku netto.
Wśród najważniejszych emitentów obligacji przedsiębiorstw wymienia się:
przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (elektrownie, elektrociepłownie, firmy telekomunikacyjne),
korporacje przemyslowe
banki i inne przedsiębiorstwa finansowe
Obligacje przedsiębiorstw charakteryzują się bardzo zróżnicowanym stopniem ryzyka, ale na ogół jest ono wyższe niż w przypadku obligacji skarbowych i municypalnych. Do najbardziej poszukiwanych przez inwestorów należą obligacje emitowane przez duże i wiarygodne firmy, cieszące się dobrą renomą i mające ustabilizowana pozycję finansową. Uzyskują one wysokie noty nadawane im przez agencje ratingowe. Popularnie nazywa sie je blue chips. Z tej racji ich emisje odbywają się bez zabezpieczenia. Powstałe przedsiębiorstwa z reguły zabezpieczają emisje obligacji albo swoim majątkiem, albo majątkiem innych podmiotów, w zamian za co oferują niższe stopy zwrotu.
Wśród obligacji przedsiębiorstw warto jeszcze zwrócić uwagę na tzw. Obligacje tandetne (junk bonds), zwane też śmieciowymi. Mają one charakter czysto spekulacyjny i są emitowane w celu wykupu upadających firm, aby je ratować. Obligacje te nie są na ogół zabezpieczone żadnymi aktywami, toteż z ich zakupem łączy się wysokie ryzyko dla inwestora. Są one jednak wyżej oprocentowane niż obligacje zabezpieczone, co w razie powodzenia procesu naprawczego stwarza nabywcy szansę otrzymania wysokich odsetek. Obligacje te można także często zamienić na akcje uratowanej firmy.
Z punktu widzenia sposobu zabezpieczenia obligacji wyróżnić można następujące ich rodzaje:
zabezpieczone pierwszą hipoteką - zabezpieczający majątek jest wpisany na pierwszym miejscu w księdze wieczystej
zabezpieczone drugą lub generalna hipoteką - zabezpieczający majątek jest wpisywany na drugim miejscu do księgi wieczystej lub w ogóle jest wpisywany
zabezpieczony innymi papierami wartościowymi posiadanymi przez emitenta
podporządkowane swoim zabezpieczeniem innym instrumentom, co oznacza, ze zobowiązania z tego zabezpieczenia będą spłacane dopiero po uregulowaniu zobowiązań wobec posiadaczy tych obligacji
noty korporacyjne- prawo do masy upadłościowej jest realizowane po zaspokojeniu wszystkich roszczeń z tytułu innych papierów wartościowych.
Biorąc pod uwagę sposób oprocentowania możemy wyróżnić obligacje o:
stałej stopie oprocentowania - charakteryzują się tym, iż posiadacze otrzymują stały kupon odsetkowy przez cały czas życia obligacji
o zmiennej stopie oprocentowania - nazywane są papierami o zmiennym dochodzie, ponieważ przynoszony przez nie dochód nie jest z góry określony . Jego wielkość waha się w zależności od zachowania się parametru, w stosunku do którego naliczane jest oprocentowanie tych obligacji. Takim parametrem może być stawka LIBOR
zerokuponowe - czyli bez kuponów odsetkowych - są emitowane od razu z dyskontem do ich wartości nominalnej. Oznacza to, że nabywca takiej obligacji kupując ją w momencie emisji znacznie poniżej wartości nominalnej musi czekać na zwrot jej równowartości do terminu jej wykupu. Róznica między wartością nominalną tej obligacji a ceną zakupu przez inwestora stanowi kwotę skumulowanych odsetek, ale otrzymywanych jednorazowo w momencie wykupu.
Ze względu na prawa lub przywileje związane z zakupem wyróżnia się obligacje:
zwykłe - nie mają żadnych szczególnych praw ani przywilejów, są powszechnie spotykane na rynku
zamienne - upowszechniane przez spółki akcyjne, wierzyciel ma prawo do zamiany posiadanych obligacji na akcje spółki emitenta. Obligację warto zamienić, jeśli zainwestowany kapitał wraz z premią będzie niższy niż dochód z akcji. Dlatego też obligacje zamienne należy nabywać, gdy ceny akcji są w depresji, a obligacje sprzedawane są z dyskontem. W Polsce jedną z pierwszych emisji obligacji zamiennych przeprowadziła spółka spółka ELEKTRIM
z prawami poboru - zwane warrantami - lub też pożyczkami opcyjnymi - umożliwiają one ich posiadaczowi wykupienie w określonym terminie ważności i wg ustalonego kursu akcji spółki, która wyemitowała te obligacje. Taką formę obligacji stosuje się wówczas, gdy emisja akcji firmy odbędzie się dopiero w określonym momencie w przyszłosci..
Stosując kryterium podziału jakim jest czas, wyróżnia sie obligacje:
krótkoterminowe, z terminem wykupu zazwyczaj do 3 lat
średnioterminowe, z terminem wykupu od 3 do 10 lat
długoterminowe, z terminem wykupu powyżej 10 lat
Podstawowe zasady emisji obligacji w Polsce
W Polsce zasady emisji obligacji, a także ich zbywania, nabywania oraz wykupu reguluje Ustawa o obligacjach z 29 czerwca 1995 roku oraz jej nowelizacje, w tym najszersza z 29 czerwca 2000 r. W myśl jej przepisów obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, ze jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji). Świadczenie z obligacji może mieć charakter pieniężny i niepieniężny. Świadczenie pieniężne polega na zapłacie należności głównej lub należności ubocznych (odsetek) w sposób określony w warunkach emisji oraz w terminach określonych w warunkach emisji. Za należność uboczną uważa się również różnicę między ceną nominalną a ceną emisyjną obligacji (obligacje zerokuponowe). Świadczenie niepieniężne może w szczególności polegać na przyznaniu obligatariuszowi:
prawa do udziału w przyszłych zyskach emitenta, które on osiągnie m. In. dzięki zaciągniętej pożyczce,
prawa do zamiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji (obligacje zamienne - taką możliwość musi przewidywać statut spółki)
prawa pierwszeństwa do emitowanych w przyszłości akcji spółki , będącej emitentem tych obligacji (obligacje z prawem pierwszeństwa)
Obligacja w Polsce powinna zawierać w szczególności:
powołanie na podstawę prawną emisji
nazwę i siedzibę emitenta, miejsce i numer wpisu do właściwego rejestru lub wskazanie gminy (jednostki samorządu terytorialnego) będącej emitentem,
nazwę obligacji i ewentualnie cel jej wyemitowania
wartość nominalną i nr obligacji oraz opis świadczeń emitenta,
oznaczenie obligatariusza (przy obligacji imiennej)
ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej
datę od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy jego wypłaty, warunki wykupu,
zakres i formę zabezpieczenia albo informację o jego braku
miejsce i datę wystawienia obligacji oraz datę jej nabycia
podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta
Obligacje w Polsce mogą być emitowane przez:
podmioty prowadzące działalność gospodarczą mające osobowość prawną np. Spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa państwowe, komunalne, spółdzielcze
gminy, powiaty, województwa, czyli jednostki samorządu terytorialnego, a także związki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa,
inne podmioty mające osobowość prawną upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw ( dotyczy to np. Skarbu państwa, NBP i innych banków),
instytucje finansowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska lub NBP.
Skarb państwa może emitować tzw. obligacje skarbowe (państwowe) na podstawie uprawnień określanych przez Sejm w ustawie budżetowej. Uprawnienie takie otrzymuje Minister Finansów. Natomiast NBP (czy inne banki) może emitować obligacje na podstawie ustawy o NBP i Ustawy - Prawo bankowe.
Jednostki samorządu terytorialnego oraz miasto stołeczne Warszawa mogą poręczać zobowiązania wynikające z obligacji emitowanych przez:
inne jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
spółki prawa handlowego, w których podmiot poręczający ma ponad 50 % głosów na walnym zgromadzeniu
przedsiębiorstwa, dla których jednostka samorządu terytorialnego jest organem założycielskim.
We wszystkich tych przypadkach poręczenie może być udzielone do wysokości 15 % dochodów jednostki samorządu terytorialnego planowanych w roku, w którym następuje udzielenie poręczenia. Informacje o zakresie i formie gwarancji lub zabezpieczenia muszą być uwidocznione w treści obligacji. Za zobowiązania wynikające z obligacji odpowiada całym swoim majątkiem emitent oraz do wysokości udzielonego zabezpieczenia gwarant (podmiot udzielający poręczenia - dający zabezpieczenie).
Emitent obligacji w ich treści może ograniczyć swoją odpowiedzialność za zobowiązania z nich wynikające do kwoty przychodów lub do wartości majątku przedsięwzięcia, do których obligatariuszowi służy prawo pierwszeństwa. Są to obligacje przychodowe, które mogą przyznawać obligatariuszowi prawo do zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta z całości lub części przychodów albo majątku przedsięwzięć, które są efektem wykorzystania środków uzyskanych z emisji obligacji. Obligacje przychodowe są wygodną formą finansowania różnorodnych przedsięwzięć użyteczności publicznej służących rozbudowie infrastruktury lokalnej, gdyż ich emitentami mogą być:
jednostki samorządu terytorialnego, ich związki oraz miasto stołeczne Warszawa,
spółki z o.o. oraz spółki akcyjne, gdzie w/w podmioty mają ponad 50 % głosów na walnym zgromadzeniu i ich jedynym przedmiotem działalności jest zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnych lub wykonywanie zadań z zakresu użyteczności publicznej.
Emitenci obligacji przychodowych są zobowiązani do szeregu działań, które mają na celu zapewnienie obligatariuszom wypłacalność świadczeń. Między innymi
są zobowiązani do:
udostępniania (co najmniej na 2 tygodnie przed terminem wypłaty świadczenia z obligacji, jednakże nie rzadziej niż raz w roku) obligatariuszom sprawozdań, w których zawarte są informacje o przychodach i kosztach realizowanego z obligacji przedsięwzięcia oraz o kwotach wypłaconych świadczeń
opublikowania w dwóch dziennikach, w tym co najmniej jednym ogólnopolskim, informacji o łącznej wysokości zadłużenia z tytułu wyemitowanych obligacji,
gromadzenia wszystkich przychodów z realizowanego przedsięwzięcia na rachunku bankowym przeznaczonym wyłącznie do dokonywania wypłat na rzecz obligatariuszy, którzy mają prawo pierwszeństwa.
Dodatkowo środki zgromadzone na wskazanym wyżej rachunku nie podlegają egzekucji prowadzonej z rachunku emitenta do wysokości kwoty zobowiązania emitenta wobec obligatariuszy, a także są wyłączone z masy upadłościowej emitenta. Z chwilą otwarcia postępowania upadłościowego lub likwidacyjnego emitenta obligacji przychodowych wynikające z nich zobowiązania stają się natychmiast wymagalne i zaspokojenie roszczeń obligatariuszy ma pierwszeństwo przed innymi wierzycielami tego emitenta.
Emisja obligacji może odbywać się przez subskrypcję publiczną lub w drodze oferty skierowanej do indywidualnych adresatów. Za publiczną uważa się taką emisję, która jest skierowana do 300 lub więcej adresatów. W przeciwnym wypadku emisje uważa się za niepubliczną. Do publicznego obrotu obligacjami ma zastosowanie prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.
Emisję publiczną i niepubliczną uważa się za niedoszłą do skutku, jeżeli w terminie wyznaczonym do zapisywania się na obligacje nie zostanie subskrybowana ich minimalna ilość, określona jako próg dojścia emisji do skutku. Dla emisji publicznej termin do zapisywania się na obligacje nie może być dłuższy niż 3 miesiące od dnia otwarcia publicznej subskrypcji. Dla emisji niepublicznej termin na dokonanie przydziału obligacji wynosi
6 tygodni od skierowania ostatniej propozycji (czas na przyjęcie pierwszej propozycji wynosi 3 tygodnie od momentu jej otrzymania).
Polskie obligacje mogą być imienne lub na okaziciela. Nie mogą być one wydawane przed ustanowieniem zabezpieczeń przewidzianych w warunkach emisji. Emitent może także w warunkach emisji wprowadzić zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennych.
Przepisy stanowią, że emitent obligacji może nabywać własne obligacje jedynie w celu ich umorzenia. Umorzeniu podlegają one z chwilą ich wykupu.
W przypadku likwidacji emitenta obligacje stają się płatne z dniem otwarcia procedury likwidacji, chociażby termin ich wykupu jeszcze nie nastąpił.
W celu ochrony interesów obligatariuszy Ustawa o obligacjach wprowadza instytucję banku - reprezentanta, który pełni funkcję przedstawiciela ustawowego
(ubezpiecza posiadaczy obligacji). Umowę z bankiem - reprezentantem emitent może
( a w przypadku emisji obligacji poręczanych przez skarb państwa powinien) zawrzeć przed rozpoczęciem emisji obligacji, a jej istotne postanowienia muszą być zamieszczone w prospekcie emisyjnym, memorandum informacyjnym lub propozycji nabycia.
Funkcję banku - reprezentanta może pełnić wyłącznie bank mający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln euro w walucie polskiej, będący spółką akcyjną lub bankiem państwowym. Emitent ma obowiązek:
- przekazywania bankowi - reprezentantowi informacji bieżących i okresowych
zgodnie z Ustawą - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi w
przypadku emisji publicznej
- składania bankowi przynajmniej co 3 miesiące sprawozdania z wypełnienia zadań
wynikających z warunków emisji
- zawiadamiania o wszelkich zmianach dot. ustanowionych zabezpieczeń
Bank zobowiązany jest do:
- okresowych analiz sytuacji finansowej emitenta
- udzielania informacji i wyjaśnień obligatariuszom na temat emisji
- składania oświadczeń w istotnych dla obligatariuszy sprawach np. dotyczących
posiadania przez emitenta zdolności płatniczej
Gdy bank stwierdzi naruszenie przez emitenta obowiązków wynikających z warunków emisji to powinien niezwłocznie powiadomić o tym obligatariuszy oraz zastosować środki mające na celu ochronę ich praw.
Bank -reprezentant udostępnia obligatariuszom te informacje poprzez publikację w co najmniej dwóch dziennikach wskazanych w prospekcie emisyjnym lub memorandum informacyjnym. Instytucja banku - reprezentanta spełnia w Polsce wiele podobnych funkcji, co instytucja powiernika w rozwiniętych gospodarkach.
Polska Ustawa o obligacjach wprowadza także kary za nieprzestrzeganie jej przepisów. Najsurowsze kary (od 6 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności i grzywny
do 5 mln zł) grożą za dokonanie emisji bez uprawnienia lub wbrew warunkom określonym w tym akcie oraz za podawanie nieprawdziwych danych. Osobie działającej w imieniu banku - reprezentanta za niedopełnienie obowiązków grozi grzywna do 5 mln zł.
Wycena obligacji
Wycena obligacji to proces ustalania jej wartości (ceny), która porównana z bieżącą ceną rynkową pozwala inwestorowi podjąć decyzję czy przy wymaganej przez niego stopie zwrotu warto tę obligację zakupić.
Na rynku wtórnym obligacje mają cenę rynkową, która kształtuje się pod wpływem popytu i podaży. Głównym czynnikiem określającym poziom ceny rynkowej obligacji
o stałym oprocentowaniu jest jej stopa oprocentowania. Im wyższe odsetki przypisane obligacji przy innych warunkach niezmienionych, tym wyższa jest jej cena rynkowa.
Obrót obligacjami w Polsce
Obrót obligacjami na rynku wtórnym w Polsce odbywa się na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych oraz poza nią. Jeżeli sprzedaż dokonywana jest na rynku pozagiełdowym na podstawie umowy cywilnoprawnej, to jest ona obłożona opłatą skarbową w wysokości 2 % wartości transakcji.
Obrót obligacjami na giełdzie odbywa się na dwóch segmentach rynku, którymi jest rynek powszechny i rynek notowań ciągłych, zwany blokowym.
Na rynku powszechnym transakcje można zawierać począwszy od następnego dnia po zakończeniu publicznej sprzedaży obligacji danej serii. Obligacje można kupować i sprzedawać w dowolnej ilości, składając uprzednio odpowiednie zlecenie w biurze maklerskim. Reguły zawierania transakcji wynikają z regulaminu giełdy. Notowania obligacji na rynku powszechnym odbywają się w systemie jednolitej ceny dnia.
Rynek blokowy obligacji tym różni się od rynku powszechnego, iż obrót obligacjami jest dokonywany w pakietach po 100 sztuk lub po 10 sztuk w systemie notowań ciągłych. Reguły zawierania transakcji odpowiadają zasadom handlu akcjami w tym systemie. Obrót obligacjami danej serii na rynku blokowym odbywa się po upływie 14 dni od dnia ich emisji. Dokonywany na rynku pozagiełdowym obrót obligacjami wymaga rejestracji zmiany posiadacza obligacji w siedzibie agenta emisji, gdzie nastąpiło jej nabycie przez sprzedawcę lub gdzie ma on rachunek inwestycyjny. Strony transakcji muszą przedstawić agentowi umowę kupna sprzedaży obligacji oraz ich świadectwo depozytowe. Nabywca po zarejestrowaniu transakcji przez agenta otrzymuje od niego nowe świadectwo depozytowe.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl