Metody preferujące aktywność ucznia wg Anny Dyduchowej

• Metody kształcenia sprawności językowej (z: A. Dyduchowa, Metody kształcenia sprawności językowej uczniów):

I. Metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów

II. Metoda norm i instrukcji

III. Metoda przekładu intersemiotycznego

IV. Metoda okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych

V. Metoda praktyki pisarskiej

• Metoda praktyki pisarskiej jest wspomagana przez pozostałe metody, które zawierają w sobie elementy twórczych działań językowych i w konsekwencji przygotowują U do „stania się twórcą” w dziedzinie ekspresji słownej, dziecko rozwija spontaniczną aktywność werbalną. U może stać się partnerem porozumienia a nierzadko jego inicjatorem

• Proces kształcenia umiejętności zakłada istnienie odrębnego systemu czynności nauczyciela i uczniów. Rola naucz. polega na planowaniu działalności praktycznej i kierowaniu nią, rola zaś ucznia - na realizowaniu określonych zadań praktycznych. Proces kształcenia umiejętności zakłada zatem dobór metod opartych na działaniu.

• wykorzystuje się elementy proc. poszukiwania: aktywizacja - podtrzymywanie aktywizacji - kierunkowanie działania.

1. Metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów

• Jak wyzyskać możliwości tkwiące w metodzie naśladowania wzoru językowego (XIX i XX w.) Aby nie zaprzepaścić indywidualności i świeżości wypowiedzi dziecięcej inspirowanej wzorem.

• Wzór - każdy tekst spełniający warunki wzorowej wypowiedzi zarówno pod względem swojej budowy gramat., stylist., jak i pod względem funkcjonalności językowej czy socjolingwistycznej. Np. tekst: literacki, publicystyczny, przygotowany przez naucz., wybrany tekst uczniowski. Wzór musi być atrakcyjny i dobrany z uwagi na cel kształcenia.

• Dwa sposoby wybierania wzorów:

• dobieranie wzoru pod kątem celu kształcenia językowego (np. wzór listu i uczniowie rozpoznają wyznaczniki tego gatunku i potem je wykorzystują przy pisaniu własnych listów)

• tekst dobierany jest wg kanonu lektur, wtedy nauczyciel omawia go wielostronnie, wspólnie z uczniem rozważa go językowo, co wzbogaca poszczególne walory mowy dziecka.

• Ważna - dostępność wzoru pod względem jego dostępności intelektualnej i emocjonalnej dla U; ważny jt poziom estet.

• Etapy pracy:

• stworzyć sytuację motywacyjną, zanim przedstawimy wzorzec. Można wtedy sformułować cele i zadania kształcenia pobudzając swobodną inwencję uczniów w doborze materiału i formy wypowiedzi.

• obserwacja i analiza wzoru wypowiedzi sformułowanie z uczniami szczegółowych celów.

a) Obserwacja wzoru kierowana przez N ćwiczeniami i poleceniami, obserwujemy: leksykę tekstu, ukształtowanie składniowe, kompozycję, związki między doborem formy językowej a funkcją wypowiedzi lub syt. komunikacyjną

b) ćwiczenia analityczne - tak kierować uczniów, by sami dochodzili do uogólnień natury teoretycznej i snuli refleksje nad własnymi sposobami wypowiadania się.

2. ćwiczenia transformacyjne - przekształcanie wybranych elementów struktury wzoru, w celu uświadomienia uczniom wielości kształtów stylistycznych. To realizacja twórczego naśladowania.

3. ćwiczenia całkowicie twórcze - powstają samodzielne prace uczniów, zostawiamy im nieco więcej swobody i miejsca na oryginalność.

• Metoda ta nadaje się zarówno do przeprowadzenia jednej lekcji, jak i cyklu kolejnych lekcji.

• Plusy: kreatywny charakter ćwiczeń, pobudzanie i rozwijanie skłonności badawczych dziecka, wyzwalanie potrzeby ekspresji aktywności. Uczeń sam tworzy, więc ma motywację do samodzielnego wypowiadania się. Ćwiczenia te mają związek z praktycznymi operacjami językowymi, wykorzystują osobiste doświadczenia, przeżycia i aspiracje dziecka.

• Minusy: Problem stosunku dydaktyki kształcenia sprawności językowej do wzorów literackich, np. czy można i czy wolno naśladować wielką literaturę?

2. Metoda norm i instrukcji

1. Normy - zasady konstruowania wypowiedzi, system informacji o cechach gatunkowych kształconej wypowiedzi, o zasadach doboru charakterystycznych środków językowo-stylistycznych i kompozycyjnych w zależności od formy wypowiedzi lub od sytuacji komunikacyjnej, itp. Mogą być podane przez naucz. w gotowej postaci lub być sformułowane przy współudziale uczniów w pracy ze słownikami, encyklopediami itp., albo z podręcznika szkolnego.
   +Instrukcje - udzielane uczniowi, by nadać jego działaniom charakter celowy i planowy. Wytyczają czynności ucznia i organizują wypowiedź, ułatwiają przekładanie wiadomości teoretycznych na praktyczne operacje językowe. Można je współtworzyć z uczniami, konstruując plan działania, którego finałem będzie zredagowanie samodzielnej wypowiedzi. NORMY+INSTRUKCJE to pierwsze ogniwo tej metody.

2. Samodzielna praca redakcyjna U - prowadzi do powst. wypowiedzi, kt.odpowiad. sformułowanym zasadom,normom

3. Konfrontacja gotowych tekstów z normami - dokonują jej uczniowie pod kontrolą naucz. Informuje ucznia o efektach pracy (psychologiczny efekt wzmocnienia), to aktywne i natychmiastowe samosprawdzenie się.

4. Przeprowadzanie różnorakich ćwiczeń sprawnościowych - leksykalnych, składniowych, kompozycyjnych, stylistycznych itp. Zależne od potrzeb uczniów.

5. Powtórna samodzielna redakcja wypowiedzi - Cykl korekta - ćwiczenia - ponowne redagowanie, powtarza się aż do momentu, w którym wypowiedź ucznia sprosta wszystkim wymaganiom.

• Model ten jest częściej realizowany w cyklu zazębiających się lekcji niż na jednej jednostce lekcyjnej.

• Minusy: sztywny i monotonny. Nadaje się tylko dla uczniów starszych, myślących już bardziej abstrakcyjnie. Nadaje się tylko do określonych form wypowiedzi, które mają kompletne definicje i normy (nie - opowiadanie, ale tak - zaproszenie, sprawozdanie).

• Plusy: konsekwencja w postępowaniu dydaktycznym bywa konieczna dla niektórych skonwencjonalizowanych form wypowiedzi. Preferowanie świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia.

3. Metoda przekładu intersemiotycznego

• Intersemiotyczność - przekładanie jednych znaków na drugie, np. ilustracja, obraz wspierają wypowiedź U na temat.

• Struktura działań dydaktycznych:

1. obserwacja dzieła sztuki (np. obrazu, ale też słuchowisko radiowe, przedstawienie, film), prowadząca do analizy jego treści i formy, z towarzyszącymi ćwiczeniami językowymi polegającymi na odczytywaniu i werbalizacji znaczeń na przykład koloru, dynamiki, faktury itp.

2. ćwiczenia językowe w werbalizacji doznań, emocji, oceny dzieła itp.

3. redagowanie opisu dzieła sztuki.

• W tej metodzie można wykorzystać też wcielanie w role, gry mimiczne, dramy. Dla nich obowiązuje następująca struktura postępowania:

1. działania pozawerbalne U (np. tematyczna gra mimiczna naśladująca sytuację wyobrażoną przez uczniów-aktorów),

2. włączenie w grę elementów werbalnych (np. rozpoznanie sceny przez uczniów-widzów i próby przekładów języka gestów na język słów, opisywanie scenek w sposób wierny, interpretacja, w której mogą pojawić się elementy fantazjowania, propozycja wzbogacenia realizacji, propozycje dialogów),

3. ćwiczenia doskonalące warstwę językową gry (prowadzące do jej udoskonalonej wersji).

• Działania stymulujące wypowiedź ucznia:

1. zapoznanie się U z tekstem poprzez czytanie

2. działanie U (indywidualne lub zespołowe) związane z przekładem tekstu na inny system znaków, wtedy dochodzi do pozawerbalnej analizy tekstu, umożliwiającej wypowiedź przy pomocy gestu, mimiki, efektu akustycz, barwy itp.

3. wypowiedź uczniowska na temat przekładu, wnioski analityczne i interpretacyjne są werbalizowane.





• Dla kształcenia sprawności językowej metodą przekładu intersemiot. najbardziej przydatne są te działania uczniów, które polegają na przekładaniu tekstów literackich w teksty przeznaczone do recytacji, inscenizacji radiowej, telewizyjnej, teatralnej itp.

• Innym rodzajem przekładu tekstu literackiego jest jego przekład na znaki plastyczne, np. rysunek. Ale! 10-11 rok życia to moment kryzysu, zmaganie się tendencji rozwojowych między pragnieniem swobodnego wyrażania się w rysunku a pragnieniem zdobycia uznania otoczenia. Trwa nawet to do 16 r.ż. Przełamać kryzys można tworząc odpowiedni klimat towarzyszący werbalizacji myśli, doznań. Zapewnienie bezpieczeństwa w trakcie analizy dzieł, zainteresowanie dla rozwiązań niebanalnych.

• Metoda ta stwarza sytuacje, w których uczniowie muszą się ze sobą porozumiewać, aby wykonać wspólnie jakieś działanie, aby je zaprojektować, zapoznać się nawzajem z własnymi pomysłami.

4. Metoda okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych

• Mówienie i pisanie rozwijane jest w całym procesie nauczania języka polskiego. Mamy wtedy do czynienia z okazjonalnym sposobem kształcenia języka U, obejmującym różnorodne ćwiczenia sprawnościowe słownikowo-frazeologiczne, składniowe, stylistyczne, kompozycyjne, redakcyjne, występujące w różnego typu lekcjach.

• Podobnie przedstawia się zagadnienie okazjonalnych ćw. sprawnościowych na lekcjach gramatyki, z tym że tu kształcenie sprawności językowej ma char. bardziej planowy i obligatoryjny.

• Sama wiedza o systemie języka, znajomość reguł nim rządzących nie zapewni sprawności posługiwania się językiem. Zależy to od systematycznie prowadzonych ćw., dzięki którym odbywa się wiązanie teorii językowej z praktyką.

• Ogniwa metody:

1. Zgromadzenie materiału.

Klemensiewicz wyróżnia 3 rodzaje źródeł materiału językowego dla lekcji:

• teksty literackie (niektóre fragmenty, które nie różnią się zasadniczo od języka dziecka i są wystarczająco nasycone zjawiskami gramatycznymi, interesującymi z punktu widzenia celów kształcących),

• teksty przygotowane przez nauczyciela (wymagania jak powyżej),

• samodzielne wypowiedzi U (wymagania jw + dyskretna ingerencja nauczyciela w trakcie ich powstawania).

2. Obserwacja i analiza zjawisk językowych, co prowadzi do 3.

3. uogólnienia teoretyczne, czyli wiadomości o konkretnym elemencie syst. języka,

4. dalsze ćwiczenia - zastosowanie zdobytych wiadomości w praktyce (najważniejsze ogniwo, bo twórcze).

• równoważnik zd - wykorzystany w tworzeniu krótkiego, potocznego dialogu lub sporządzenie notatki z tekstu,

• formy osobowe czasownika - wykorzystane w konstruowaniu opowiadania

• akcent zdaniowy, intonacja - do prowadzenia rozmowy lub ustnego opowiadania baśni, legend, mitów itp.

• Ćwiczenia takie należy planować tak, aby przydały się do doskonalenia dłuższej wypowiedzi.

5. Metoda praktyki pisarskiej

• Metoda pomyślana jako wielka zabawa uczniów w twórców publikujących swe prace na łamach pisemka klasowego, w gazetce ściennej, pamiątkowym albumie, czasopiśmie dziecięcym lub na uroczystościach szkolnych. Wykorzystuje się naturalne predyspozycje dziecka do spontanicznej twórczości werbalnej, a pisarskim poczynaniom nadaje się charakter zabawowy.

• Ważna jest atmosfera, która daje uczniom sposobność do szczerego wypowiadania się na każdy interesujący ich temat oraz rozmowy o doznaniach, przeżyciach, wrażeniach, emocjach. Uczeń pisze wtedy nie o tym, o czym mu kazano, i nie tak, jak mu kazano, ale o tym o czy pragnie pisać i tak jak czuje i myśli.

• Ogniwa pracy:

1. pisanie swobodnych tekstów (bez ingerencji nauczyciela; ujawnia potrzeby, problemy, zainteresowania ucznia, kształtuje wyobraźnię. Każdy tekst musi być zauważony, doceniony, a autor bezpieczny)

2. prezentacja ich na forum klasy

3. wybór najciekawszego tekstu (głosowanie, w dużych klasach - dwuetapowe czytanie, podział klasy na mniejsze grupy, które w cichym czytaniu zapoznają się z tekstami swoich kolegów i wybierają najciekawsze do głośnego czytania w klasie. Do prezentacji na forum pozostaje jedynie kilka tekstów, przy głosowaniu naucz. wymaga uzasadnienia wyboru.)

4. kosmetyka językowo-stylistyczna tekstu (przepisanie wybranego tekstu (wraz z nazwiskiem autora) na tablicy oraz do zeszytów w formie językowej, jaką nadał mu autor, poprawiamy jedynie błędy ortograficzne. Cała klasa uczestniczy w „kosmetyce” tekstu, proponowane zmiany musi zaakceptować autor tekstu.. W trakcie „kosmetyki” prowadzi się z uczniami różnego rodzaju notatki, zapisy lub sformułowania ustne wniosków zawierających inf. o tym co w tekście poprawiono i co dzięki tym poprawkom uzyskano. Na koniec przepisanie tekstu w jego nowej postaci do zeszytów, a autor ma przygotować tekst do publikacji.)

• Nauczyciel powinien zapoznać się ze wszystkim tekstami uczniów i zrecenzować je - podkreślając co jest w tekście dobre, a co wymaga poprawek. Ważne są słowa zachęty i bezpośrednie skierowanie recenzji do konkretnego ucznia.

Podsumowanie

• Przedstawione metody kształcenia sprawności językowej ucznia eksponują oprócz integracyjnego charakteru ćwiczeń w mówieniu i pisaniu, związki kształcenia mowy z działaniem, wykorzystanie elementów postawy badawczej oraz twórczych aspektów jego praktyki językowej. Metoda oparta jest na naturalnym procesie rozwoju istoty rosnącej, jest inspirowana świadomym działaniem ucznia, zamiast postawy biernej.

• Metody te przeplatają się i uzupełniają w organizacji procesu dydaktycznego.

2

wypowiedź na temat przekładu

przekład intersemiotyczny

tekst literacki

---