INTERKULTUROWE PRAWO KARNE

ROZDZIAŁ V

I. KARANIE JAKO NEGATYWNA REAKCJA NA AKTY BEZPRAWIA

• Pojęcie i uzasadnienie kary w inkluzywnej wspólnocie konstruktywistycznej

- prawo i prawa człowieka jako idea przewodnia życia w zbiorowości

- w każdej wspólnocie/społeczeństwie ważne jest aby jego członkowie mieli pewne poczucie moralne/ wrażliwość moralną

+ Protagoras - „kto nie ma poczucia sprawiedliwości tego należy zarżnąć jak owce”

+ J. Rawls - poczucie sprawiedliwości umożliwia namysł nad dobrze urządzonymi i sprawiedliwymi instytucjami w społeczeństwie

+John Finnis - trzeba uznać pewne dobra przedmiotowe (życie, miłość, przyjaźń), aby móc podjąć dyskurs ad. moralności

!! Z osobą niewrażliwą moralnie dyskurs dotyczący moralności nie jest możliwy!!

1.1 WSPÓLNOTA KONSTRUKTYWISTYCZNA JAKO WYRAZICIEL OTWARTOŚCI SPOŁECZEŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO

We wspólnocie musi istnieć dyskursywnie osiągnięte prawo, które wyrażałoby pewne uniwersum w postaci wymogów jak ludzie powinni się nawzajem postrzegać i jakie wynikają z tego obowiązki.

Prawo zakłada, ze ludzie są istotami racjonalnymi i autonomicznymi; próbuje wpływać na działania człowieka

Żadna wspólnota nie posiada WSPÓLNEJ moralności, ale u jej podstaw musi istnieć pewne minimum reguł chroniących życie ludzkie, własność, dotrzymywanie zobowiązań.

W.W wspólnota ma charakter liberalny i przyjmuje za swoje podstawowe wartości:

1) wolność

2)autonomię indywidualną

3) prywatność

RÓNOŚĆ obywateli wobec prawa stanowi moralną spójność prawa a w konsekwencji wymóg dopuszczalności użycia zbiorowej siły państwa

Godność człowieka ma charakter dynamiczny oznacza bycie odpowiedzialnym za siebie i za innych człowiek jest zawsze odpowiedzialny i współodpowiedzialny

Godność to instytucja która powinna ogarniać i integrować wszystkie działalności ludzkie we wspólnocie, społeczeństwie; ma odwzorowywać tożsamość grupową; jest zawarta w strukturze osobowości każdej pojedynczej jednostki.

Ludzie zawsze przypisują złe skłonności obcym, nieznanym, wykluczonym jednostkom np. imigrantom „obcy są sprawcami przestępstw” (stereotyp)

Prawa człowieka są ugruntowane w godności człowieka; stanowią wymiar prawny i aksjologiczny, w którym możliwe jest uporządkowanie przestrzeni życiowej każdego człowieka bez względu na kulturę, religię, światopogląd.

!! Wspólne prawa stanowią podstawę wzajemnych, uzasadnionych roszczeń i oczekiwań np. prawo do życia wymaga rezygnacji z zabijania itp.

Instytucja wspólnoty konstruktywistycznej traktuję każdą osobę jako należącą do danej społeczności politycznej, rozumianej jako sprawiedliwy system kooperacji.

Osoby należące do tej wspólnoty posiadają:

1) zdolność posiadania i poczucia sprawiedliwości

2) zdolność posiadania określonej koncepcji dobra

Prawo karne powinno stanowić instrument polityki odpowiadający wartościom uznawanym w demokratycznym państwie prawnym, które za swój cel wyznacza rozwój i ochronę praw człowieka.

• Warunek wytworzenia się wspólnoty konstruktywistycznej:

Jej członkowie muszą przyjąć założenie, ze wzajemna koegzystencja powinna opierać się na:

1) proceduralnym, racjonalnym paradygmacie prawa, u podstaw, którego leży zasada racjonalnego dyskursy a z niej wyprowadzane są prawa człowieka

2) równe uznanie wszystkich ludzi; szacunek dla ludzi odmiennej kultury i światopoglądu

3) taka wspólnota nie może kierować się uprzedzeniami wobec innych wspólnot (religijnych, kulturalnych, etnicznych)

4) nie jest zamknięta przed „obcymi” podmiotami

Wspólnota konstruktywistyczna to wspólnota DYSKURSYWNA; wygrywa siła argumentu a nie argument siły; jest otwarta na innych o ile akceptują oni zasady dyskursu

Człowiek żyjący we wspólnocie winien wyzbyć się dążeń do nieskrępowanej swobody, pogoni tylko za swoimi ambicjami, chęcią wybicia się, wyróżnienia.

• Habermas ujęcia, w którym kolejne szczeble rozwoju są osiągane wraz z przełamywaniem egocentryzmu, socjocentryzmu, etnocentryzmu odzwierciedla to problemy współczesnych wielokulturowych społeczeństw są one zawieszone pomiędzy nieuniknionym pluralizmem wartości a dążnością do zachowania trwałych ram odniesienia w swoich „światach życia” (w swojej kulturze, tradycji)

Rozwiązaniem tego dylematu jest wytworzenie wspólnoty inkluzywnej o charakterze konstruktywistycznym. Obejmuje ona:

1) wspólnoty organiczne kierujące się głównie roszczeniami ważności przesądzonymi kulturowo

2) ekskluzywne wspólnoty organiczne, nadbudowane pluralistyczną, multikulturową przestrzenią. To one umożliwiają nowe dyskursy na temat ich własnych roszczeń

Prawo karne ma zapobiegać zadawaniu bólu i cierpienia przez popełnianie przestępstwa, ale też stanowić źródło bólu i cierpienia w postaci kary jako środka wspólnoty za przestępstwo

Wspólnota konstruktywistyczna znajduje wyraz w państwie traktowanym jako instytucja samych obywateli mających wzajemnie chronić swe prawa. Państwo ma gwarantować ochronę obywatelom przez normy prawa karnego jednocześnie monopolizując przemoc.

1.2 KARA JAKO WYRAZ STAŁEJ PRAKTYKI SPOŁECZNEJ

Rozumienie i uzasadnianie kary kryminalnej jest problematyczne.

Warunki, jakie powinna spełniać instytucja kary wg. Harta:

1) powinna być wymierzana za naruszenie reguł prawnych

2)powinna być wymierzana wobec rzeczywistego lub domniemanego przestępcy

3) powinna być świadomie wymierzana przez ludzką istotę inną niż przestępca

4)powinna zawierać ból lub inne konsekwencje, które normalnie są uważane za nieprzyjemne

5) powinna być wymierzana i nakładana przez ustanowioną przez system prawny władzę za przestępstwo, za który dana osoba jest oskarżona

!! Trzeba odróżnić usprawiedliwienie karania w ogólności od uzasadnienia wymierzania kary w indywidualnym przypadku - Rawls!!

Kara należy ją traktować jako instytucję, którą charakteryzuje pluralizm, w ramach, którego konieczne jest wyważenie między częściowo różnymi zasadami, na których opiera się zróżnicowane kulturowo, światopoglądowo, religijnie, rasowo, seksualnie społeczeństwo.

Hart - wielość koncepcji moralnych musi implikować konieczność aplikowania tej różnorodności świata do prawa karnego.

!!Teoria kary powinna uwzględniać wielość różnych zasad oraz złożony charakter kary!!!

Najważniejszy cel teorii karania odpowiedź na pytanie, dlaczego określone zachowania są zakazane przez prawo i dlatego mają charakter czynów karygodnych i karalnych np. generalny zakaz zabijania -> jest uzasadniony z pkt widzenia każdej jednostki

!! Tolerancja interkulturowa i uznanie wartości innych kultur nie mogą być nieograniczone!!!

Państwo nie może być neutralne wobec wszystkiego czegokolwiek ludzie chcą lub będą chcieć.

Nie każdy aspekt kulturowego zróżnicowania godne są akceptacji i szacunku z pkt widzenia kultury europejskiej ( i nie tylko kultury europejskiej ) ale też pewnych ogólnoludzkich reguł postępowania i wartości.

(Autor uznaje zasadę miękkiego multikulturalizmu czyli umiarkowany relatywizm kulturowy; jest to podejście zbliżone do pluralizmu)

II. PODWÓJNE UZASADNIENIE KARY W HEGLOWSKIEJ FILOZOFII PRAWA

Współczesne teorie kary tkwią w kantowsko-heglowskim uzasadnieniu karania.

Ważną rolę w tych koncepcjach odgrywa pojęcia intersubiektywności a dalej pojęcie „uznania”.

Przestępca popełniając karalny czyn narusza prawo podmiotowe drugiej osoby, ale też fundamentalny stosunek łączący zbiorowość ludzką, do której sam należy, w postaci wzajemnej relacji uznania.

Kara:

- ma mu przywrócić uznanie ze strony innych jednostek

- pozwolić mu stać się ponownie pełnowartościowym członkiem danej zbiorowości

*Dwa sposoby legitymizacji kary wg. Hegla:

1) Argument prawa

2) Argument uznania

ad. 1)

Główne założenie koncepcji Hegla przestępca jest istotą rozumną; posiada wolną wolę

- przestępca przez swój czyn ustanawia PRAWO, pod które on sam chce zostać podciągnięty

- przestępstwa w swojej rozumności utrzymuje uniwersalizowalność swojej maksymy:

+ czyn karalny zawiera w sobie regułę którą sprawca uznaje „możecie tak samo potraktować mnie”

+ zgoda przestępcy na karę „ taka jest reguła, więc zgodzę się na karę”

!! Przestępca musi zostać potraktowany zgodnie z jego własną wolą, według jego własnej maksymy = zostać ukarany ponieważ jako istota rozumna (a jest nią każdy nawet gdy popełni zły czyn) chciałby podlegać „tę maksymę można zastosować także w stosunku do mnie”

Przestępca przewiduje karę nie tylko w postaci odwetu, ale dlatego by zapobiec popełnienia podobnych czynów w przyszłości przez innych ( funkcja prewencyjna).

Kant sprawca czynu karalnego sam godzi się na ukaranie (istota rozumna)

Ad. 2)

Prawo wielostronny stosunek wzajemnego uznania wolnych i równych osób

Hegel:

- prawo jest czymś świętym; jest to pojęcie absolutne; „istnienie sprawiedliwej wolnośc”

- stanowi kwintesencje duchowej rozumności człowieka

Uniwersalne uznanie

- jest możliwe tylko na płaszczyźnie prawa

- chodzi o przyznanie każdej osobie zdolności, aby rozstrzygać o moralnych kwestiach

!! Przestępca przez pogwałcenie praw jednego członka społeczności gwałci prawa wszystkich innych!!!

Konsekwencją popełnienia przestępstwa jest UTRATA UZNANIA (uprawnienia do żądania bycia uznawanym)

Hegel :

Uznanie to stosunek wzajemny = uznający musi być sam uznawany

Wiąże się to z roszczeniem do bycia uznanym a to z kolei stanowi podstawę intersubiektywnej komunikacji.

U podstaw prawa abstrakcyjnego leży

- stosunek wzajemności

- dialogu

- porozumienia

Kara to konsekwencja racjonalnego konsensusu zawartego na obszarze intersubiektywnego dyskursu; to sprawiedliwa wymiana wzajemnych świadczeń.

Każda jednostka podporządkowuje się DOBROWOLNIE powszechnym, (bo osiągniętym na drodze dyskursu) zasadom/normom ludzkiej koegzystencji.

Kara ma pomóc przestępcy ponownie uzyskać uznanie podmiotów całego społeczeństwa.

III. UCZESTNICZENIE W DZIAŁANIACH KOMUNIKACYJNYCH A ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Człowiek podmiot, którego podstawowym obowiązkiem jest wybór i hierarchizacja wartości i zachowań. To istota ROZUMNA, zdolna by kierować się w życiu racjonalnymi zasadami a w konsekwencji jest zdolny do BYCIA ISTOTĄ MORALNĄ I ODPOWIEDZIALNĄ PRAWNIE.

Kant - tylko istota rozumna może być podmiotem działania. Tylko istota ludzka jest zdolna do wolności, wolnego podejmowania decyzji i dlatego tylko jej można przypisywać odpowiedzialność.

Habermas - w drodze dyskursu każdy uczestnik pojmowany musi być jako równy i wolny od przymusu i uznawany przez pozostałych uczestników. Tylko wtedy w wyniku tego dyskursu dochodzi do legitymizacji norm moralnych i prawnych oraz określenie odpowiadających im instytucji społecznych.

Punkt wyjścia TEORI KARANIA każda jednostka jest RACJONALNA I ODPOWIEDZIALNA; potrafi rozważyć pojęcie dobra itp. ; jest zdolna do samokontroli, samodzielnego myślenia, działania.

Każda jednostka może i powinna ponosić ODPOWIEDZIALNOŚĆ przezd innymi za swoje czyny.

Odpowiedzialność tylko wtedy, gdy człowiek podejmuje działania w sposób świadomy i dobrowolny.

Liczy się :

- intencja

- okoliczności danego czynu.

!! Uzasadnienie karania jest ściśle związane z kwestią odpowiedzialności!!

Stosowanie sankcji karnej możliwe jest tylko wobec sprawcy, który w ogóle jest zdolny do przestrzegania norm prawnych.

IV. PRAWNOKARNA OCHRONA PROCESU INTERAKCJI

W ujęciu dyskursywnym kara nie jest odpłatą za zło, lecz wynikiem porozumienia między jednostką a społeczeństwem.

Ukarać można daną osobę tylko wtedy gdy z własnej woli czyni coś złego moralnie i niezgodnego z prawem.

Kara służy wyrażeniu oburzenia wobec zachowania przestępcy. Wyraża dezaprobatę i potępienie ze strony społeczności, której prawa zostały naruszone.

Kara to nie tylko przemoc wyrządzona sprawcy!!

Przywraca ona poczucie sprawiedliwości oraz umożliwia dalsze przestrzegania reguł społecznych i prawnych.

J.S. Mill - karać nie należy tylko, dlatego, że społeczeństwo nie pochwala danych czynów, ale dlatego że wyrządziły one krzywdę innym - UTYLITARYZM

Na drodze społecznych interakcji powstaje indywidualna samoświadomość i pozwala jednostce przezwyciężyć egoistyczną postawę poprzez PRZYJĘCIE ROLI INNEGO.

Przebieg interakcji jest wyznaczony poprzez normy kulturowe. Ważna jest koncepcja WYMIENIALNOŚCI PERSPEKTYW Postaw się w położeniu innych istot!!!

KONCEPCJA P. STRAWSON:

W sytuacji zakłócenia interakcji możne zareagować z dwojaki sposób i przyjąć dwie postawy:

1) Wewnętrzna perspektywa uczestnika procesu komunikacji - uznajemy kogoś odpowiedzialnym za jakieś zachowanie

2) Zewnętrzna perspektywa obserwatora - pozwala w sposób zrozumiały ocenić to zachowanie oraz stwierdzić poczytalność/niepoczytalność osoby zakłócającej interakcje.

Czasami wymienia się jeszcze trzecią perspektywę:

3) Perspektywa trzeciego - negatywnie ocenia pogwałcenie praw jednego uczestnika przez innego.

ROLE, JAKIE MOŻE PRZYJĄĆ UCZESTNIK W PROCESIE INTERAKCJI:

1) Personalno-reakcyjna gdy zarzuca innemu podmiotowi, że dopuścił się znieważenia lub pogwałcenia jego osoby

2) Samo-reakcyjna uczestnik sam sobie zarzuca pogwałcenie/znieważenie innego podmiotu i ma poczucie winy i odczuwa skruchę.

Człowiek zawsze swoje działanie odnosi najpierw do samego siebie, a dopiero potem do tego, co zewnętrzne np. efektów swojego postępowania.

STAN WIELOKULTUROWOŚCI porządek wzajemnie na siebie wpływających i łączących się ze sobą a nawet ulegających rozpadowi kultur.

Konfrontacja z innymi kulturami, osobami, przekonaniami, stylami życia wskazuje, że istnieją pewne fundamentalne wartości, zasady, takie, które wydobywa się z GODNOŚCI KAŻDEGO, choćby najbardziej innego człowieka i dlatego zasługują one na OCHRONĘ PRAWNĄ.

V. ZAMIANA RÓL MIĘDZY OFIARĄ I SPRAWCĄ A UZASADNIENIE KARY

Komunikacyjne warunki dyskursu moralnego zakładają, że każdy uczestnik procesu argumentacji dotyczących wszelkich dziedzin życia społecznego może przyjąć perspektywę WSZYSTKICH POZOSTAŁYCH.

Tylko jeśli dojdzie do zmiany perspektywy ( wczucia się w zachowanie innej osoby)możliwe jest rozumienie INNYCH ludzi.

„Ja” musi się postawić w sytuacji innego, aby móc poznać, kiedy narusza prawa tej innej osoby. To pokazuje, że jeżeli dojdzie do indywidualnego pogwałcenia prawa, to konieczna będzie kompensata dla zachowania przyszłej wzajemności.

Durkheim:

- przestępstwo = wyraz buntu świadomości jednostkowej przeciw świadomości zbiorowej.

; godzi ono we wspólnotę/społeczeństwo naruszające jej element podstawowy, czyli zbiorową świadomość.

Bez ukarania taka świadomość zbiorowa straci na zawsze swą moc= rozluźnienie solidarności społecznej.

Perspektywa „uogólnionego innego”

Pozwala ona na pełne uczestniczenie w inkluzywnej wspólnocie o charakterze konstruktywistycznym, bo cechą charakterystyczną tej wspólnoty jest uniwersalność pewnych zasad, praw wynikająca z przyjęcia postawy uogólnionego innego.

Wyrazem przyjęcia tej postawy jest stosowanie się do obowiązujących w danej wspólnocie norm, które powstały na drodze konsensusu zawartego przez członków tej wspólnoty.

Przestrzeganie tych norm podlega kontroli społecznej a w razie ich naruszenia grupa może zastosować sankcje, w tym represyjną sankcję karną.

Ta kontrola i sankcje są wykorzystywane w interesie WSZYSTKICH zainteresowanych.

Autorytet uogólnionego innego oparty jest na:

- idei godności osoby ludzkiej

- prawach człowieka

- zasadzie wzajemnego uznania

- autorytecie konsensusu

- przestrzeganiu reguł dyskursu

!! Demokratyczne państwo najpełniej tworzy autorytet uogólnionego innego!!

Ten autorytet przejawia się w tym, że przestępstwo wywołuje sankcje ponieważ pogwałconym normom przysługuje ważność.

!! Stosowanie kary pozwala na ukonstytuowanie się wspólnoty posiadającej swój świat życia i wykształcenie autorytetu uogólnionego innego!!

Wspólnota wykształca swą świadomość (tożsamość grupową) nasza świadomość kształtuje się poprzez dialog z innymi konieczność zinternalizowania postaw innych dla prawidłowego funkcjonowania wspólnoty

STRAWSON poprawnie reagujemy na naruszenie prawa, gdy nie odbieramy go tylko jako naruszenie NASZEGO własnego prawa, ale prawa CAŁEJ WSPÓLNOTY

Ten, kto narusza prawa krzywdzi nie tylko społeczność, do której należy, ale też samego siebie i odwrotnie.

VI. STOSUNEK PRAWA KARNEGO DO MORALNOŚCI

Zarówno prawo jak i moralność służą regulacji stosunków międzyludzkich.

Moralność rozumiana jest jako podstawowy składnik społeczeństwa i rodzaj komunikowania się może wyrażać ludzki szacunek lub pogardę.

W odniesieniu do prawa karnego formułuje się postulat by nie było ono zaangażowane a nawet by było neutralne moralnie w praktyce trudno to urzeczywistnić wartości moralne i prawo pozostają we wzajemnej relacji, przeplatają się. Nie można w dyskursie prawniczym mówić o całkowitej neutralności moralnej prawa.

ODNIESIENIE DO KONCEPCJI ZASŁONY NIEWIEDZY RAWLSA:

Odwołując się do sankcji karnej nie możemy znajdować się w sytuacji pierwotnej nie wiedząc, jakie prawa i obowiązki nam przysługują i jaka jest nasza pozycja społeczna!!!

Należyte rozumienie norm prawa karnego opiera się na znajomości obowiązującego porządku prawnego i moralnego.

Za zasłoną niewiedzy uzgadniamy najpierw, na czym polega równowaga społeczna. Dopiero po ustaleniu takiego sprawiedliwego porządku społecznego ustalamy, „za co należy karać”.

FUNKCJE PRAWA KARNEGO:

Zapewnienie bezpieczeństwa społeczności będącej pod jego rządami kara jako środek ochrony.

1) Funkcja ochronna

- ochrona stosunków międzyludzkich przed szkodliwymi atakami

- prewencja indywidualna - wytworzenie mechanizmów powstrzymujących samego sprawcę przed popełnieniem przestępstwa w przyszłości (raz jeszcze)

- prewencja generalna - wytworzenie mechanizmów powstrzymujących wszystkich członków od ewentualnego popełnienie przestępstwa

2) Funkcja sprawiedliwościowa

- zmierza do zadośćuczynienia poczuciu sprawiedliwości dla ofiary przestępstwa jak i dla całego społeczeństwa poprzez ukarania przestępcy

KONCEPCJE ZWIĄZKU PRAWA I MORALNOŚCI

Dworkin:

- ustawodawca stanowiąc normy prawa karnego musi brać pod uwagę normy moralne

- prawo karne wyrażając dezaprobatę dla pewnych zachowań umożliwia ochronę wartości i zasad kierujących społeczeństwem

- człowiek jest częścią systemu normatywnego i dlatego zobowiązany jest powstrzymywać się od popełnienia czynów zakazanych przez prawo, a jeżeli to zorbi to musi ponieść odpowiedzialność

Hart:

- normy prawa karnego i normy moralne krzyżują się

- prawo kompensuje funkcjonalnie niedostatki moralności

- prawo i moralność są komplementarne

- prawo nie jest całkowicie neutralne moralnie, bo racje moralne powinny być uwzględniane w procesie stanowienia prawa

- prawo nie ma wytwarzać nowej moralności ale być potwierdzeniem tej obowiązującej

Autor:

- współczesna dyskursywna polityka obejmująca prawo karne musi być wrażliwa na barwność życia w wielokulturowym społeczeństwie porządek prawny musi odzwierciedlać złożoność takiego społeczeństwa

- prawo karne jest wyrazem moralność, w której MY jesteśmy obecni

- prawo wspiera moralność umożliwiając i chroniąc jednocześnie swobodny wybór partnerów, z którymi chcemy wejść w komunikację

!! W kontekście pluralizmu wartości a nawet multikulturalizmu ważne jest, ze o ile w danym państwie istnieje jeden system prawa, o tyle jego obywatele mogą preferować rozmaite style życia różne systemy moralne!!!

Nie jest możliwa zupełna koherentność systemu prawa z systemami moralnymi w wręcz jest ona niepożądana!!!

Prawo karne i przyjęta koncepcja kary nie powinny naruszać panujących przekonać moralnych!!!

Narzucenie przez państwo i system prawa jednej moralności pod groźbą sankcji jest zaprzeczeniem demokracji i pluralizmu!!!

Wspólna moralność nie jest konieczna dla istnienia każdego społeczeństwa!!

Istnieją jednak pewne wartości i prawa o charakterze uniwersalnym, wspólne dla wszystkich systemów moralnych np. nie zabijaj

!!! PRAWO powinno być rezultatem dyskursywnie osiągniętej zgody obywateli, co do zakazów i nakazów uzasadnionych dodatkowo racjami moralnymi!!!

ZROZUMIENIE WINY:

Jest możliwe tylko wtedy, gdy winowajca może zająć perspektywę pogwałconej osoby i generalizowanego innego!!

Tylko tak może zauważyć zakłócenie wzajemności zajmowanych ról uczestników interakcji!!!

---