Wodospad Angel
W 1935 roku amerykański pilot Jimmy Angel przelatywał nad górami Wenezueli, szukając złota. Kiedy znalazł się nad Diebelską Górą, dostrzegł jakieś wodospady. Po dwóch latach wrócił, by przyjrzeć im się bliżej. Jednak samolot, którym leciał, rozbił się i ugrząsł w bagnie. Angel i jego towarzysz przez jedenaście dni przedzierali się przez dżunglę, aby dotrzeć do wodospadów. Jimmy Angel nie znalazł złota, odkrył natomiast najwyższy na świecie wodospad, który nazwano później jego nazwiskiem.
Wody wodospadu Angel, osiemnaście razy wyższego od Niagary, spadają z wysokości 1054 m.
Pierwszy spadek, od krawędzi urwiska do skalnej półki, wynosi 807 m, drugi - od skalnego występu do basenu o szerokości 152 m u podnóża góry - dalsze 172 m.
Las tropikalny wokół wodospadu jest tak gęsty, że teren ten jest praktycznie niedostępny. W porze deszczowej, kiedy poziom wód w rzekach znacznie się podnosi, można dotrzeć tam łodzią. Przez pozostałą część roku wodospad oglądać można jedynie znad ziemi.
Diabelska Wyspa, zwana przez Indian Auyán Tepui, to szczyt masywu stołowego czy też płaskowyż, powstały prawdopodobnie 65 mln lat temu na skutek pionowych ruchów skorupy ziemskiej. Pod wpływem działania czynników klimatycznych krawędź masywu uległa erozji, a widocznym tego śladem są liczne pęknięcia i szczeliny, z których podczas pory deszczowej.
Chociaż pierwszy zobaczył go odkrywca Ernesto de Santa Cruz na początku XX wieku, informacje o wodospadzie upowszechnił amerykański poszukiwacz przygód i skarbów James Crawford Angel. W 1935 roku w poszukiwaniu złota wylądował małym samolotem na wierzchołku góry, po czym ugrzązł. Wraz z pasażerami musieli schodzić samodzielnie, co zajęło im 11 dni. Dokładna wysokość została ustalona przez National Geographic Society w 1949 roku.
Jego wody wypływają ze stoku Płaskowyżu Auyan Tepui. Wysokość wodospadu wynosi ok. 979 metrów (w porze deszczowej).
Jezioro Titicaca
Legenda południowoamerykańskich Indian mówi, że jawiększy z bogów posłał swoje dzieci, by znalazły najlepsze ziemie, na których będzie można założyć ród Inków. Dzieci wybrały Isla del Sol (Wyspę Słońca) na jeziorze Titicaca, położonym na granicy Boliwii i Peru, gdzie śiwęty kamieć po dziś dzień upamiętnia to zdarzenie. Mniejsza wyspa, zwana Isla de la Luna (Wyspa Księżyca), do dziś uważana jest przez tubylców za miejsce świete. Znajdują się na niej ruiny śiwątyni, będącej miejscem kulty Świętych Dziewic. Jezioro Titicaca o powierzchni 8300 km², 195 km długości i 100 km szerokości, jest niemal wielkości Cypru. To największy zbiornik słodkiej wody w Ameryce Południowej.
Jest to równocześnie najwyżej położone żeglowne jezioro na kuli ziemskiej. Lustro wody znajduje się na wysokości 3810 m n.p.m. Jezioro Titicaca jest domem 250 Indian Uru. Ludzie ci mieszkają na pływających tratwach, zbudowanych z rodzaju trzciny papirusowej, zwanej totora.
drugie pod względem wielkości jezioro w Ameryce Południowej, położone w północnej części zagłębienia Altiplano, pomiędzy wschodnimi i zachodnimi pasmami Andów (obszar Andów Środkowych) na terenie Peru i Boliwii. Jest to najwyżej położone jezioro żeglowne dla dużych statków i zarazem największe jezioro wysokogórskie na Ziemi.
Jezioro Titicaca znajduje się na wysokości 3821 m n.p.m, a jego przeciętna głębokość wynosi od 140 do 180 m (maksymalna 304). Jest ono długie na ponad 230 km i szerokie na 97 km. Powierzchnia jeziora wynosi 8 300 km² . Jezioro składa się z dwóch części (Lago Huinaymarca i Lago Chucuito) połączonych cieśniną Tiquina.
Poziom wody jeziora zmienia się okresowo nawet o pięć metrów. Jezioro to było w przeszłości większe na co wskazują ślady dawnej linii brzegowej. Titicaca jest pozostałością dawnego, śródlądowego morza nazwanego Lago Ballivian, które pokrywało niegdyś całe Altiplano. Niekorzystne procesy geologiczne i intensywne parowanie doprowadziły jednak do opadnięcia poziomu wód. Jezioro powstało najprawdopodobniej już w miocenie, jest to jezioro tektoniczne.
Do jeziora wpływa co najmniej 25 rzek (Suches, Ilave, Coata, Ramis, powierzchnia zlewiska wynosi 22 400 km²), a wypływa z niego jedna (Desaguadero, łączy ona Titicaca z bezodpływowym jeziorem Poopó). Na jeziorze Titicaca znajduje się 41 wysp, z czego część jest zamieszkana.
Najchętniej odwiedzana przez turystów jest słynąca z zabytków z czasów inkaskich Isla del Sol (czyli Wyspa Słońca) - według legend Inków tutaj narodził się biały bóg Viracocha oraz pierwsi Inkowie: Manco Capac oraz jego siostra, a zarazem żona Mama Ocllo, a także samo Słońce czyli Inti. Wyspa ta jest wciąż miejscem świętym dla zamieszkujących Boliwię oraz Peru Indian Ajmara i Keczua. Wyspa Słońca ma 10 km długości i 5 km szerokości. Zamieszkana jest przez 2 tys Indian. Na terenie całej wyspy zachowały się pozostałości z okresu inkaskiego, z których najsłynniejsze to Pilko Kaina oraz kompleks Chincana, w skład którego wchodzi święta skała związana z inkaską legendą stworzenia. W Challapampa znajduje się muzeum przedmiotów znalezionych tu przez archeologów, z których część wykonano ze szczerego złota. Nieco mniejsza od Isla del Sol jest Isla de la Luna (czyli Wyspa Księżyca), gdzie znajduje się klasztor kapłanek słońca.
Mieszkańcy miast znajdujących się nad jeziorem Titicaca (największe z nich to Puno w Peru i Guaquí w Boliwii) utrzymują się przede wszystkim z rybołówstwa i turystyki. Na południowo-wschodnim brzegu jeziora (na terenie Boliwii) znajdują się pozostałości prekolumbijskich budowli, m.in. w Tiahuanaco, gdzie mieścił się główny ośrodek kultury o tej samej nazwie. Miejscowość Copacabana słynie z pielgrzymek do niewielkiej drewnianej figury Matki Boskiej Opiekunki Jeziora, który pojawił się w tamtejszym kościele w XVI w., a którego wykonanie przypisuje się potomkowi Inki. Posążek na czas mszy ustawiany jest przodem do wiernych, w pozostałym czasie zwraca się go w kierunku Jeziora, tak aby Matka Boska miała baczenie na wszystko co się na jeziorze dzieje.
Wodospad Iguaçu
Wodospad Iguaçu (Iguassu) jest najpotężniejszym wodospadem na Ziemi, chociaż nie największym ani najwyższym. Żaden inny nie ma tylu osobnych kaskad. Jest ich około 275. Między kaskadami znajduje się wiele skalnych wysp.
Przypominające ocean, szerokie na 4 km wody Iguaçu spadają z półkolistej krawędzi płaskowyżu parana 72 m w dół. Woda spływa do wąskiego wąwozu, nazywanego La Garganta del Diablo (Diabelska Gardziel), a później rozdziela się na liczne kaskady.
W pełni sezonu deszczowego, od listopada do marca do Diabelskiej Gardzieli wlewa się w ciągu sekundy około 13,6 mln litrów wody. jest to ilość wystarczająca do napełnienia sześciu olimpijskich basenów. Ogłuszający łoskot wodospadu można usłyszeć z odległości 24 km.
Rzeka Iguaçu wypływa z Serro de Mar, niedaleko brazylijskiego wybrzeża, na południe od Sao Paulo, źródła znajdują się w pobliżu Kurytyby i płynie w głąb lądu (na zachód) ok. 1320 km. Przez Wyżynę Brazylijską wije się zakolami, aż wzbogacona wodami dopływów, opada po blisko 70 progach skalnych, rozbijających jej nurt. Największy z wodospadów, wodospad Ńacunday ma wysokość 40 m, prawie taką jak wodospad Niagara.
W maju i czerwcu 1978 r. w okresie szczególnie uporczywej suszy, nurt osłabł tak bardzo, że przez 28 dni przez krawędź urwiska nie przepłynęła ani kropla wody.Był to pierwszy przypadek wyschnięcia wodospadu od 1934 r. Wodospad lguaçu leży na granicy argentyńsko-brazylijskiej, ok. 320 km na wsch. od Asunción w Paragwaju. Z lotniska w Asunción, główna autostrada prowadzi przez Paragwaj do brazylijskiej strony wodospadu, zjazd z autostrady zaś prowadzi przez most na jego argentyńską stronę.
Los Glaciares
Jezioro Argentino, leżące w Ameryce Południowej niedaleko południowego krańca Andów, jest sceną spektakularnego dramatu, jaki rozgrywa się w naturze. Jezioro zasilane jest przez lodowce spływającej z gór Patagonii. W okolicy tej znajduje się 9 lodowców, nazywanych Los Glaciares.
Co dwa, trzy lata lodowiec Moreno dociera do wybrzeży jeziora, i nie topniejąc, przedostaje się na przeciwległy brzeg. Tworzy wówczas ścianę niebieskawobiałego lodu o wysokości 60 m.
Lodowiec, leżący w poprzek jeziora jak olbrzymia kłoda, tamuje wodę. Jej poziom podnosi się przed lodowcem o 37 m, napiera ona na lodowiec, aż w końcu przecieka pod nim, rzeźbiąc głęboki tunel. Ściany utworzonego tunelu nie wytrzymują naporu wody, pękają i grziąca masa przedostaje się na drugą stronę. Huk jest tak donośny, że można go usłyszeć z odległości 6 km.
Pustynia Atakama
Trudno wyobrazić sobie suszę trwającą nieprzerwanie 400 lat, a jednak coś takiego zdarzyło się w niektórych częściach pustyni Atakama w Chile, uważanej za najbardziej suche miejsce na Ziemi. W 1971 roku na obszary te spadł deszcz, le poprzednio padało tam u schyłku szesnastego wieku.
Pustynia rozciąga się od granicy z Peru 960 km w kierunku południowym. Jest to leżący dość wysoko ponad poziomem morza (przeciętnie 610 m) obszar, złożony z licznych słonych jezior i bagien, o bardzo ubogiej roślinności.
Dlaczego w rejonie Atakamy opady są taką rzadkością? Winę za to ponoszą płynące z Antarktyki zimne prądy morskie, powodujące powstawanie mgieł i chmur, które jednak nie przynoszą deszczu oraz leżące na wschód od pustyni Andy, będące naturalną barierą dla mas wilgotnego powietrza, napływającego z Amazonii.
Pustynia mglista w Ameryce Południowej. Należy do najsuchszych obszarów na świecie. Leży w północnej części Chile, między Kordylierą Nadbrzeżną a Kordylierą Zachodnią. Znajduje się w obrębie dwóch chilijskich prowincji Norte Chico i Norte Grande.
Roczna suma opadów nie przekracza 100 mm, co jest związane z położeniem (strefa zwrotnikowa). Jedną z głównych przyczyn tak suchego klimatu jest zimny prąd peruwiański. W Iquique ostatni opad miał miejsce w pierwszych latach XX wieku. Nieliczne rzeki są tylko okresowe, występują solniska w bezodpływowych kotlinach oraz słone bagna. Pustynia piaszczysta i kamienista. Jej długość to ok. 450 km, szerokość do 100 km, położona jest ok. 500-2000 m n.p.m.. Jedno z najbardziej suchych miejsc na Ziemi: w niektórych miejscach nie zanotowano opadów od kiedy są prowadzone pomiary. Wybrzeże Atacamy uważane jest za niezwykle niebezpieczne - usiane jest wrakami rozbitych statków.
Roślinność posiada zupełnie inny charakter od roślinności saharyjskiej. Oprócz nielicznych roślin korzystających z nawilżonej rosą powierzchniowej warstwy gleby występują tam porosty czerpiące wodę bezpośrednio z mgły. Krajobraz urozmaicają liczne kolczaste krzewy, zarośla jukki, opuncji, agaw i krzew jojoby, a zwłaszcza potężne kolumnowe kaktusy saguaro.
Na pustyni znajdują się bogate złoża mineralne:
nitratynu (saletra chilijska)
rudy żelaza
rudy miedzi (kopalnia Chuquicamata)
rudy ołowiu
rudy uranu
kobaltu
złota
srebra
soli kamiennej
Amazonka
Ogromu Amazonki nie sposób opisać. jest to największa rzeka na kuli ziemskiej. Amazonka zbiera 1/5 wody z powierzchni Ziemi. Swój początek bierze w peruwiańskich Andach, na wysokości 5240 m n.p.m.
Ujście rzeki do Atlantyku, oddalone do jej źródeł o 6400 km, ma 320 km szerokości. Do oceanu wpływa tak ogromna masa słodkiej wody, że wypiera ona wodę morską na 160 km. W ujściu rzeki leży wyspa wielkości Szwajcarii.
Do Amazonki wpada ponad 15 tys. rzek. 17 z nich jest dłuższych od europejskiej rzeki Ren. Amazonka jest wystarczająco głęboka, aby duże statki mogły dopłynąć do Iquitos - peruwiańskiego portu atlantyckiego, oddalonego od Atlantyku o 3680 km.
Posiadająca największe dorzecze na świecie (o powierzchni ok. 7 mln km²) i największe zasoby wodne. Dlatego też w jej dorzeczu wyrastają największe lasy tropikalne. Nazwa najprawdopodobniej pochodzi od błędnie tłumaczonej nazwy amacunu - "niedźwiedź wodnych chmur", którą rozpropagował w Europie, po roku 1540 Hiszpan Orellan, który jako pierwszy przepłynął rzekę z And do ujścia.
Długość od wieków była sporna. Utrudniał ją nie tylko dylemat wyodrębnienia spośród ponad 1000 dopływów właściwej rzeki, ale i dotarcie do ukrytych w niedostępnym terenie źródeł - rzetelny wybór dopływu powinien być poprzedzony wieloletnim pomiarem wielkości jego przepływu wody, aby uśrednić jego wahania w szerokich granicach. W roku 2001 doczekały się potwierdzenia informacje[1], wg których rzeka ma długość 7025 km, wg danych brazylijskich, dawniej uznawanych za prawidłowe, rzeka miała mieć długość 6515 km, a wg wcześniejszych pomiarów 6400 km. Należy jednak pamiętać, że długość nieuregulowanej rzeki zmienia się ciągle, szczególnie po powodziach: stare zakola zostają odcięte jako starorzecza, powstają nowe, rzeka na długich odcinkach płynie kilkoma ramionami o różnej długości, w jednym roku bardziej jednym w innym roku innym.
Płynie przez Peru, Brazylię i częściowo, jako rzeka graniczna, przez Kolumbię. Źródła Amazonki znajdują się w peruwiańskich Andach na wysokości 5190 m n.p.m., skąd rzeka płynie w kierunku wschodnim przez Nizinę Amazonki. Amazonka posiada kilka rzek źródłowych, w zależności od przyjęcia jednej z nich za główną, podaje się różną długość. Najczęściej za rzekę źródłową przyjmuje się Ukajali, rzadziej Marañón. Według pomiarów peruwiańskich Amazonka jest najdłuższą rzeką świata. Razem z Ukajali i Carhuasantą liczy 7025 km. Natomiast długość Amazonki wraz z Marañón wynosi około 6400 km.
W środkowym biegu, od ujścia Yavari/Javari do ujścia Rio Negro, Amazonka nazywana jest Solimões. Szerokość rzeki dochodzi w środkowym biegu do 20 km, zaś w biegu dolnym do 100 km. Ujście Amazonki do Atlantyku ma postać rozległej delty z licznymi, oddzielonymi od siebie, ramionami (około 200 odnóg) - nie mamy tu jednak do czynienia z klasycznym ujściem deltowatym. Największe z ramion mają charakter estuariów, rozpoczynających się nawet 350 km od oceanu. Przy ujściu rzeka ma prawie 80 km szerokości.
Maksymalny przepływ przy ujściu dochodzi do 300 tys. m³/s (średni roczny wynosi ok. 120 tys. m³/s). Tak duże masy słodkiej wody powodują wysładzanie wody oceanicznej w odległości do 400 km od ujścia. Ze względu na różnice w pojawianiu się deszczów zenitalnych na półkuli północnej i południowej Amazonka wzbiera dwukrotnie w ciągu roku.
Spadek rzeki w dolnym jej biegu jest minimalny - znajdujące się 1300 km od ujścia Manaus leży na wysokości 26 m n.p.m., co oznacza, że średni spadek rzeki wynosi zaledwie 0,002%.
Popocatépetl (tzw. El Popo)
Czynny stratowulkan w Meksyku, na Wyżynie Meksykańskiej, w Kordylierze Wulkanicznej. Znajduje się około 70 km na południowy wschód od miasta Meksyk. Jest drugim pod względem wysokości szczytem Meksyku. Nazwa Popocatépetl wywodzi się z języka Azteków i oznacza "dymiącą górę", co odnosi się do gęstych chmur dymu wydobywających się z krateru przed erupcjami i w czasie wzmożonej aktywności.
Popocatépetl powstał w trzeciorzędzie. W jego kraterze o średnicy około 600 metrów znajdują się złoża siarki. Wulkan wznosi się powyżej granicy wiecznego śniegu, która przebiega na wysokości 4300 m n.p.m., lecz ze względu na działalność wulkaniczną i towarzyszącemu jej wydzielaniu się ciepła nie powstały tam lodowce. Na stokach wulkanu występuje piętrowość roślinna. Znajdują się tam lasy dębowe, sosnowe, a także jodłowe i daglezjowe. Wraz ze wzrostem wysokości przechodzą one w łąki wysokogórskie.
Od 1347 zanotowano 19 erupcji. W 1947 rozpoczął się okres stałej, wzmożonej aktywności wulkanu. 21 grudnia 1994 Popo wyrzucił z krateru gazy i popioły, które zostały przeniesione przez wiatry na odległość 25 km. W 2000 roku dziesiątki tysięcy mieszkańców miejscowości znajdujących się najbliżej wulkanu zostało ewakuowanych na skutek ostrzeżeń naukowców o zbliżającej się erupcji. Popocatépetl jednak wtedy nie wybuchł.
Na zboczach wulkanu znajdują się XVI-wieczne klasztory, które w 1994 zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
3