Farmakoekonomika- definicje:
Z językowego punktu widzenia słowo farmakoekonomika pochodzi od greckiego „pharmakon” - lek i „oikonomia” - oszczędność lub łacińskiego „oeconomia” - gospodarowanie.
Farmakoekonomika to ekonomiczna ocena środków farmaceutycznych korzyści leczenia w stosunku do poniesionych kosztów, przy założeniu ograniczoności dostępnych zasobów. Jest to część ekonomiki zdrowia mająca na celu optymalizację farmakoterapii, dążenie do oszczędnego i racjonalnego gospodarowania lekami.
Bezpośrednich przyczyn powstania farmakoekonomiki, jako nowej dziedziny nauki należy upatrywać w rosnących kosztach związanych z opieką medyczną z jednej, i z sytuacją niedoboru środków, jakie są udziałem każdego bez wyjątku systemu ochrony zdrowia, z drugiej strony.
Ma to szczególne znaczenie ze względu na: pogarszającą się strukturą demograficzną mieszkańców Polski (starzenie się społeczeństwa), większą wykrywalność chorób (doskonalsze metody diagnostyczne), stosowanie lepszych (i droższych) procedur leczniczych, rosnące koszty administracji i większe wymagania pacjentów, co, do jakości i skuteczności terapii.
Cele farmakoekonomiki:
Farmakoekonomika służy następującym celom:
rejestracji leków,
regulacji cen leków,
refundacji leków i procedur medycznych,
tworzeniu szpitalnych list leków - receptariuszy.
Celem osób zajmujących się farmakoekonomiką jest wnikliwa analiza wszelkich kosztów i efektów działań dokonywanych w sektorze ochrony zdrowia. Ma to prowadzić do jak najlepszej alokacji ograniczonych zasobów.
Farmakoekonomika, która pozwala na wiarygodną ocenę opłacalności leczenia może stać się podstawą podejmowania decyzji, co do wyboru sposobów terapii.
Dzięki ocenie farmakoekonomicznej możliwe jest przeanalizowanie wszystkich grup kosztów, które mogą być modyfikowane poprzez zastosowanie takiego, a nie innego leczenia.
Analizy farmakoekonomicznej:
W chwili obecnej farmakoekonomiści mają do dyspozycji rozbudowany warsztat metodologiczny obejmujący wiele mniej lub bardziej złożonych technik analitycznych.
Do podstawowych analiz statystycznych zaliczamy:
Analizę minimalizacji kosztów (cost minimisation analysis):
jest zawężoną i praktycznie nieużywaną odmianą analizy efektywności kosztów. Porównuje koszty i efekty, wyrażane w jednostkach pieniężnych. Są one związane z identycznymi procedurami leczniczymi o analogicznej skuteczności, profilu klinicznym oraz działaniach ubocznych. Zdarza się to w medycynie bardzo rzadko. Wynik jest różnicą kosztów obu metod, z których wybierana jest najtańsza.
Analizę efektywności kosztów (cost-effectiveness analysis),
jest pełną analizą farmakoekonomiczną, w której identyfikuje się, mierzy, ocenia i porównuje koszty oraz wyniki alternatywnych programów zdrowotnych. W analizie efektywności kosztów wyniki przedstawiane są w jednostkach naturalnych, takich jak: odsetek wyleczeń, zyskane lata życia, czas wolny od objawów choroby. Warunkiem umożliwiającym przeprowadzenia tego typu analizy jest zastosowanie dla porównywanych programów zdrowotnych tej samej jednostki pomiaru wyniku. Analiza ta jest szczególnie użyteczna, gdy:
dokonuje się porównania opcjonalnych strategii medycznych służących do osiągnięcia tego samego celu
służy identyfikacji najlepszej interwencji dla danej populacji
służy identyfikacji strategii leczniczych, które nie są efektywne kosztowo (nie są opłacalne)
Jest najczęściej wykorzystywanym typem analizy farmakoekonomicznej.
Analizę użyteczności kosztów (cost-utility analysis),
jest specyficzną postacią analizy efektywności kosztów, w której wyniki alternatywnych programów zdrowotnych wyrażone są w latach życia skorygowanych o jakość (quality of life adjusted life years - QALYs).
Analizę użyteczności kosztów powinno się stosować, gdy:
zależna od zdrowia, jakość życia jest jednym z istotnych wyników analizowanych programów,
wyniki programów są bardzo różnorodne i konieczne jest znalezienie dla nich wspólnej jednostki, umożliwiającej porównanie,
dany program porównuje się z innym, ocenionym już za pomocą analizy użyteczności.
Analizę wydajności kosztów (cost-benefit analysis):
W analizie wydajności kosztów zarówno koszty, jak i wyniki muszą być wyrażone w jednostkach monetarnych. Często mylnie mianem analizy wydajności kosztów określa się analizy, które w rzeczywistości porównują tylko koszty alternatywnych programów, czyli są częściowymi ocenami ekonomicznymi. Stosując analizę wydajności kosztów można oceniać pojedynczy pogram lub porównywać kilka programów. W przypadku pojedynczego programu analiza wydajności kosztów określa, czy realizacja danego programu pozwala uzyskać minimum założonego wcześniej zysku, zaś w przypadku kilku programów analiza wydajności kosztów określa, który z nich przynosi największy zysk.
Zależność pomiędzy korzyściami a kosztami można przedstawić w postaci:
współczynnika korzyści/koszty,
wartości korzyści netto,
wewnętrznej stopy zysku (rentowność).
Analizę kosztów i konsekwencji (cost-consequences analysis).
stanowi najprostszą w formie, a zarazem najbardziej wszechstronną prezentację informacji dotyczących programów zdrowotnych. Jest to lista kosztów i wyników, bez końcowej kalkulacji współczynnika efektywności /użyteczności kosztów. Lista ta może być użyta, jako niezależna analiza do porównania dwóch lub więcej programów, a może też być podstawą dla analiz innych typów, np. analizy efektywności kosztów. Zaletą analizy konsekwencji kosztów jest to, że wszechstronnie przedstawia dane, a zarazem daje odbiorcy wgląd do tych danych, które najbardziej go interesują.
Wyboru metody analitycznej dokonuje się w zależności od identyfikowanych i mierzonych wyników zdrowotnych i zawsze należy go uzasadnić. Wybór jednej metody nie wyłącza użycia innej, jako uzupełniającej, jeśli przeprowadzający badanie uzna to za celowe.
Odbiorcami analiz farmakoekonomicznych są agencje decydujące o refundacji lub/i rejestracji produktów leczniczych, instytucje ubezpieczeniowe, zarządzający na każdym poziomie systemu ochrony zdrowia, naukowcy oraz firmy farmaceutyczne i producenci sprzętu medycznego.
Analizy farmakoekonomiczne wymagają dokonania rachunku kosztów.
Koszt (cost) w analizie farmakoekonomicznej jest to wielkość nakładów zużytych do realizacji danego programu zdrowotnego i w konsekwencji uzyskania określonego wyniku.
W ekonomicznej ocenie programów medycznych najczęściej przyjmuje się bardzo prosty podział na trzy główne grupy kosztów:
koszty bezpośrednie (direct costs) są to wydatki związane bezpośrednio z leczeniem. Dzielimy je na
medyczne (np. czas pracy personelu medycznego, koszty leków, koszty hospitalizacji, koszty administracji)
niemedyczne (np. (np. koszty transportu, specjalnej diety).
koszty pośrednie (indirect costs) są to zasoby utracone wskutek leczenia: w obrębie sektora świadczeń zdrowotnych (dodatkowe koszty medyczne w czasie zyskanych lat życia) lub poza sektorem świadczeń zdrowotnych (utrata produktywności wskutek nieobecności w pracy, zmniejszonej wydajności w pracy, przedwczesnej umieralności).
koszty niewymierne są to koszty związane z pogorszeniem jakości życia (np. bólem, cierpieniem). Mogą one być alternatywnie oceniane, jako zmiana, w jakości życia lub mierzone, jako wynik zdrowotny.
Podsumowanie:
Trudno określić, jak potoczy się rozwój farmakoekonomiki w Polsce. Bezsprzecznie najpilniejszym zadaniem, jakie staje przed osobami zajmującymi się tą dziedziną wiedzy w naszym kraju, jest stworzenie profesjonalnej, szczegółowej, wiarygodnej i ogólnie dostępnej bazy danych kosztów w ochronie zdrowia. Ważne wydaje się nawiązanie ścisłej współpracy z zagranicznymi
organizacjami naukowymi oraz centrami o dużym doświadczeniu w dziedzinie ekonomiki zdrowia. Kolejną misją jest propagowanie wiedzy związanej z tą dziedziną nauki, realizowane między innymi przez prowadzenie programów edukacyjnych i szkoleń.
Cele te stara się realizować Polskie Towarzystwo Farmakoekonomiczne, które jest polską filią międzynarodowej organizacji International Society for Pharmacoeconomics and Outcomes Research, ISPOR. Członkowie towarzystwa biorą aktywny udział w pracach tej międzynarodowej organizacji, między innymi prezentując swoje prace na polskich i zagranicznych kongresach, działając w grupach roboczych.