Ćw. 8 ROZWÓJ MYŚLENIA C.D. - podręcznik
STADIUM INTELIGENCJI PRZEDOPERACYJNEJ ( 2- 6 R.Ż.)
Podstawowe czynności myślowe - porównywanie, szeregowanie, klasyfikowanie ( intensywny rozwój 4 - 6 r.ż.)
SZEREGOWANIE
powstają małe szeregi - zestawianie obok siebie obiektów tej samej klasy różniących się wyraźnie wielkością ( 47 % dzieci w 4 r.ż. 61 % w 5 r.ż.)
szeregowanie empiryczne - losowe wybieranie elementy z zestawu i próba ułożenia ich według wzrastającej-malejącej wielkości ( uwaga dziecka obejmuje tylko 2 sąsiadujące elementy, dziecko nie potrafi ujmować tej relacji w dwóch kierunkach jednocześnie)
dwoistość stanów i przekształceń - ???????????
szeregowanie systematyczne - poj. się w 5 r.ż. Dominuje w 7 r.ż. - ujmuje relacje mniejszy-większy w obu kierunkach jednocześnie, systematyczne wybieranie z zestawu patyczków zawsze największego-najmniejszego z pozostałych, wstawianie w szereg dodatkowych elementów
zniknięcie dwoistości stanów i przekształceń
rozwój decentryzmu w ujmowaniu zjawisk
rozwój umiejętności szeregowania związany jest ze zdolnością wyobrażania sobie czynności przy użyciu symboli - badania Piaget i Inhelder - zanim dziecko będzie zdolne do systematycznego szeregowania operacyjnego potrafi antycypować w umyśle globalny obraz szeregu
KLASYFIKOWANIE
grupowanie przedmiotów według ich równoważników
czynność klasyfikowania przekształca się z tworzenia zbiorów figuratywnych, poprzez klasyfikowanie empiryczne w klasyfikowanie hierarchiczne
zbiory figuratywne - między okresem i. sensomotorycznej a przedoperacyjnej
- zdolność do tworzenia układów na zasadzie
użytku ( □ i Δ = domek)
występowania w bliskości przestrzennej (np. młotek i gwóźdź, talerz i łyżka)
- klasyfikacja ma charakter obrazowy a nie operacyjny, dopiero późniejsze klasyfikacje mają charakter abstrakcyjny
- dzieci potrafią wyodrębniać małe grupy, następnie łączyć je w większe stosując metodę wstępującą lub zstępującą dzieląc duży zbiór na podzbiory - ale nie są w stanie stosować tych dwóch metod jednocześnie
nie potrafią stosować więcej niż jednego kryterium do tworzenia grup obiektów
klasyfikacja multiplikacyjna - stosowanie więcej niż jednego kryterium w ustalaniu równorzędności elementów ( np. kryterium kształtu i koloru)
klasyfikacja hierarchiczna - swobodne łączenie metody wstępującej i zstępującej, porównywanie ilości zbiorów z podzbiorem, kwantyfikacja inkluzji ( treściowe, logiczne porównywanie podzbiorów i zbiorów - 7 r.ż. wg. Piageta )
Koncepcja kategorii semantycznych (E. Rosch) - człowiek tworzy układy podobnych obiektów przez przyrównywanie ich do prototypu ( dobrego przykładu kategorii)
Przykład prototypowy - wyrazisty, wyróżniający się bodziec podawany dzieciom we wczesnej ontogenezie
- prototypy kategorii percepcyjnych ( np. kolor) opanowywane są we wczesnej
ontogenezie, są stałe i uniwersalne; 3 r.ż.-preferencja kolorów podstawowych,
4 r.ż. - lepiej rozpoznawalne przykłady ogniskowe niż peryferyczne
Kategoryzacja może zachodzić na kilku poziomach: - nadrzędny - różnorodność percepcyjna, wspólna nazwa ( np. owoce, zwierzęta) do opanowania potrzebne inf. językowe ( dopiero w 6 r.ż. )
- podstawowy - wysoka spójność; podobieństwo percepcyjne; krótkie, proste nazwy przykładów, o jego opanowania wystarczają dziecku inf. percepcyjne
- podrzędny - subtelne zróżnicowanie percepcyjne i językowe (np. gatunki jabłek: antonówka, złota reneta)
J. Mandler - potrzeba różnicowania kategorii percepcyjnych i konceptualnych
Percepcyjne - oparte na percepcyjnym podobieństwie między obiektami; wynikają z pracy naszego układu percepcyjnego; zawierają wiedzę procesualną ( jak coś zrobić)
Konceptualne - wiedza deklaratywna ( jakie rzeczy są podobne)
ROZWÓJ OBRAZÓW UMYSŁOWYCH
Piaget - obraz umysłowy jako narzędzie wiedzy - forma kopii rzeczywistości => wywodzi się z naśladownictwa odróżnicowanego ( występującego pod nieobecność rzeczywistego obiektu); ma charakter zarysowy ( ujmuje jedynie pewne charakterystyki obiektu) i symboliczny ( wyrażany na zewnątrz przez gest, rysunek czy słowo)
- pierwsze obrazy umysłowe ok. 2 r.ż. - rozwój - okres wyobrażeń przedoperacyjnych
podział
- wg. uprzedniego doświadczenia - reprodukcyjne; antycypacyjne
- wg. kryterium operacyjnego - statyczne; kinetyczne; transformacyjne
kierunek rozwoju - reprodukcyjne antycypacyjne
statyczne transformacyjne
Prawidłowości rozwojowe:
ok. 1/5 dzieci popełnia błąd przy reprodukowaniu wyglądu obiektu; liczba błędów wzrasta przy przemieszczaniu obiektu
reprodukcja wykonywanych ruchów jest lepsza, jeżeli występuje jednocześnie z ruchami demonstrowanymi
poprawne odtworzenie transformacji obiektu wzrasta pow. 6 r.ż. ; dzieci najlepiej odtwarzają stany ekstremalne: początkowy i końcowy ( gorzej z drogą transformacji)
antycypowanie kolejności ruchów występuje ok. 6-8 r.ż.; przewidywanie kolejności wraz z określeniem relacji między ruchami dopiero ok. 11 r.ż.
antycypowanie przekształceń odnosi się najpierw do stanu wyjścia i dojścia bez możliwości wyobrażenia sobie przejść symbolizujących ciągłość (7-8 r.ż.)
DZIECIĘCE ROZUMOWANIE PRZYCZYNOWO-SKUTKOWE
Piaget
dziecko cechuje intelektualny egocentryzm; bezpośredni - czasowy, przyczynowy lub przestrzenny i pośredni - animizacja, antropomorfizacja i artyficjalizm
brak różnicowania między tym co zewnętrzne-fizyczne a wewnętrzne-psychiczne
dzieci mieszają prawa fizyczne z moralnymi; determizm z powinnością
tendencja by traktować rzeczy jako żywe, wyposażone w intencje (np. samochód spieszy się)
przypisywanie zwierzętom przeżyć i myśli ( np. miś boi się w nocy)
przekonanie że cały wszechświat został skonstruowany przez człowieka lub działalność boską podobną do ludzkiej działalności
badania wykazują iż zasadnicze zmiany w myśleniu przyczynowo-skutkowym przypadają na 3-4r.ż.
zdolność do przewidywania przekształceń przedmiotów w płaszczyźnie wyobrażeniowej
przewidywanie narzędzi wywołujących transformację
badania Kielar - dostrzeganie i rozumienie przez dzieci 4 i 6 letnie transformacji obiektów
wyraźny wpływ płaszczyzny w jakiej prezentowane były zadania - sensoryczno-motoryczna - bez problemów dla dzieci młodszych; percepcyjno-wyobrażeniowa zrozumiała dla większości starszych dzieci
STADIUM OPERACJI KONKRETNYCH
Uwaga
podstawowe znaczenie dla procesów poznawczych
dziecko mogąc skupić się na przedmiocie percepcji jest zdolne do zdobycia zorganizowanego doświadczenia - uzyskanie, przetworzenie oraz zapamiętanie informacji za pośr. Scanningu eksponowanych bodźców; eliminacji bodźców zbędnych lub nieadekwatnych do oczekiwań; zahamowania działań impulsywnych; selekcji i kontroli reakcji właściwych
do 5 r.ż. uwaga - charakter mimowolny; zmiana między 5 a 7 r.ż.- uwaga zaczyna być kontrolowana przez wewnętrzne reguły poznawcze
Pamięć
do tej pory mechaniczna zaczyna się przekształcać w bardziej logiczną
dzieci coraz częściej starają się zrozumieć treść tego czego się uczą , dokonują samodzielnej analizy, przekształcenia i organizacji inf. Zawartych w materiale
wykorzystują rozmaite strategie pamięciowe :
do rozpoczęcia nauki szkolnej strategie niewerbalne ( wskazywanie palcem; dotykanie)
6-7 r.ż. wyliczanie; powtarzanie; semantyczne organizowanie; tworzenie wskazówek;
opracowywanie (elaboracja)
10 r.ż. hierarchiczna kategoryzacja
Myślenie
przejście ze stadium przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych
dziecko zdobywa szereg zdolności związanych z nabywaniem i przetwarzaniem informacji o świecie i o sobie na poziomie konkretu
wytworzenie pojęcia stałości liczby, długości, wagi, objętości
pojawienie się myślenia logicznego - dziecko może przewidywać teoretyczne następstwo zdarzeń; rozwiązywać różne problemy natury umysłowej i praktycznej
zdolność do wewnętrznego odwracania czynności lub wyobrażonego stanu rzeczy
zdolność do decentracji poznawczej ( umiejętność ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia oraz zintegrowanie ich w bardziej obiektywny i wielostronny obraz stanu rzeczy)
zdolność do tworzenia sekwencji ( słownych, ruchowych, myślowych) oraz tworzenia serii ( porządkowania obiektów w rosnące lub malejące szeregi ze względu na określone kryterium
rozwój zdolności do dokonywania różnych klasyfikacji - tworzenia klas kategorii pojęciowych
rozwój pól systematycznych
doskonalą się sprawności związane z używaniem pojęć abstrakcyjnych
STADIUM OPERACJI FORMALNYCH
bardziej logiczne oraz abstrakcyjne i mniej egocentryczne myślenie
krytycyzm, odrzucenie dotychczasowych autorytetów
posługiwanie się ironią, parodią i metaforą
zdolność do refleksji i autorefleksji; rozważań natury moralnej; perspektywicznego ujmowania zdarzeń; pojawienie się zainteresowań społecznych i politycznych
Piaget początkowo 11-15 r.ż. potem cały okres adolescencji a optymalny poziom między 15 a 20 r.ż.
2 fazy:
Wczesna faza operacji formalnych - wolne nieskrępowane myślenie; ujmowanie świata nader subiektywnie i idealistycznie
Późna faza operacji formalnych - konfrontacja swojego rozumowania z rzeczywistością; przywrócenie intelektualnej równowagi
- niepewność poznawcza - pojawia się świadomość że nie wszystkie sytuacje są proste i nie wszystkie problemy rozwiązywalne
zmiany w zakresie czynności poznawczych ujmowane z punktu widzenia procesów informacyjnych
spostrzeżenia stają się bardziej dokładne wielostronne i ukierunkowane
rozwija się uwaga dowolna
rozwija się pamięć logiczna i dowolna
zachodzą zmiany w strukturze języka i jego funkcjach wzrost zasobu słownictwa i jego treści; zrozumienie struktury gramatycznej języka; kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej; poszerzenie się odcieni znaczeniowych
pojawia się monitoring kognitywny- obserwacja i analiza aktywności własnego umysłu; ujmowanie krytycznie swoich umysłowych właściwości; umiejętność ich modyfikacji
pojawia się młodzieńczy egocentryzm - skutek osiągnięcia stadium myślenia formalnego oraz zwiększającego się zainteresowania swoją osobą - „ wiara we wszechmoc refleksji” (Piaget)
wskutek młodzieńczego egocentryzmu pojawia się zjawisko „wyimaginowanej publiczności” - przyczynia się ono do porywów entuzjazmu, pragnienia czynów nadzwyczajnych; świadczy o rozwoju wyobraźni
„Psychologia rozwoju człowieka” T2 - str. 91 - 97; 134 -136; 172 -175