WYKŁAD VIII
GOSPODARKA WODNA I OCHRONA WÓD
Prawno ekonomiczny podział zasobów wodnych
W ujęciu formalnoprawnym, zasoby wodne dzieli się na:
1. Powierzchniowe:
a) morskie:
morskie wody wewnętrzne,
wody morza terytorialnego,
wyłączna strefa ekonomiczna,
b) śródlądowe:
płynące,
stojące.
2. Podziemne.
Należące do Polski morskie wody wewnętrzne zostały dokładnie określone w ustawie o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej.
W ich skład wchodzą m.in. wody w Zalewie Wiślanym, Zatoce Gdańskiej i Zalewie Szczecińskim a także wody w polskich portach.
Morze terytorialne to obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich (22.224 m), liczonych od linii podstawowej morza. Linię podstawową morza terytorialnego stanowi linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna granica morskich wód wewnętrznych.
Wyłączna strefa ekonomiczna jest położona na zewnątrz morza terytorialnego. Jej granice określają umowy międzynarodowe.
Zlewniowy charakter gospodarki wodnej
Zarządzanie zasobami wodnymi ma charakter zlewniowy - realizowane jest z uwzględnieniem naturalnego podziału państwa na dorzecza i regiony wodne.
Wydzielono obszary dwóch dorzeczy: Wisły i Odry oraz włączono do nich dorzecza mniejszych rzek.
Własności wód
Wody stanowić mogą własność Skarbu Państwa, osób prawnych lub osób fizycznych.
Wszystkie wody powierzchniowe stojące oraz wody w rowach podlegają prawu własności gruntowej.
Wody własności Skarbu Państwa i wody jednostek samorządu terytorialnego mają charakter wód publicznych.
Z kwestią własności wód bezpośrednio związana jest kwestia własności gruntów pokrytych tymi wodami.
Grunty pokryte wodami powierzchniowymi należą do właściciela tych wód.
Grunty pokryte wodami płynącymi stanowią własność publiczną i nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu.
Granicę gruntów pokrytych wodami stanowi linia brzegowa.
Dla wszystkich naturalnych cieków wodnych linię brzegową stanowi krawędź brzegu, linia stałego porostu traw lub linia, którą ustala się według średniego stanu wody ustalanego przez państwową służbę hydrologiczno-meteorologiczną.
Dokładne ustalenie linii brzegowej spoczywa w gestii:
terenowego organu administracji morskiej - dla morskich wód wewnętrznych,
wojewody - dla wód granicznych oraz śródlądowych dróg wodnych,
starosty (w ramach realizacji zadań z zakresu administracji rządowej) - dla pozostałych wód.
Formy korzystania z wód
Wyróżnia się trzy rodzaje korzystania z wód: powszechne, zwykłe i szczególne.
Powszechne korzystanie z wód to użytkowanie, które zaspokaja potrzeby osobiste i potrzeby gospodarstwa domowego (bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych) oraz potrzeby z zakresu wypoczynku, turystyki, sportów wodnych i wędkarstwa.
Każdemu przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód morza terytorialnego.
W uzasadnionych przypadkach, w celu zaspokojenia potrzeb społecznych, rada powiatu może wprowadzić korzystanie powszechne z innych wód.
Wówczas właścicielowi tych wód przysługuje odszkodowanie z budżetu powiatu.
Należy podkreślić, że korzystanie powszechne nie obejmuje wydobywania kamienia, żwiru, piasku i innych minerałów z wód morskich i potoków górskich, a także wycinania roślin wodnych lub nadbrzeżnych.
Zwykłe korzystanie dotyczy obszaru objętego prawem własności gruntowej oraz wód podziemnych w granicach danej nieruchomości.
Korzystanie to przysługuje właścicielowi w celu zaspokojenia potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego.
Zwykłego korzystania z wód nie stanowią jednak:
pobór wody podziemnej do nawodnień za pomocą deszczowni,
pobór przekraczający 5 m3 na dobę,
korzystanie na potrzeby działalności gospodarczej,
wprowadzanie do wód lub ziemi oczyszczonych ścieków w ilości większej niż 5 m na dobę.
Każde korzystanie z wód wykraczające poza normy korzystania powszechnego i zwykłego to korzystanie szczególne.
Dotyczy ono przede wszystkim:
poboru oraz odprowadzania wód powierzchniowych lub podziemnych,
wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,
przerzutów wody oraz sztucznego zasilania wód podziemnych,
piętrzenia oraz retencjonowania śródlądowych wód powierzchniowych,
korzystania z wód do celów energetycznych,
korzystania z wód do celów żeglugi oraz spławu,
wydobywania z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinania roślin z wód lub brzegu,
rybackiego korzystania ze śródlądowych wód powierzchniowych.
Pozwolenie wodoprawne
Pozwolenie wodnoprawne to decyzja administracyjna wymagana dla działań związanych ze szczególnym korzystaniem z wód, odprowadzaniem ścieków a także z korzystaniem z infrastruktury wodnej.
Organem wydającym pozwolenie wodnoprawne jest starosta. Wojewoda wydaje pozwolenie wodnoprawne:
jeżeli szczególne korzystanie z wód lub wykonywanie urządzeń wodnych jest związane z przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko,
na wykonanie urządzeń wodnych zabezpieczających przed powodzią,
na przerzuty wody,
na wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji chemicznych hamujących rozwój glonów,
na regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody,
jeżeli szczególne korzystanie z wód lub wykonanie urządzeń wodnych odbywa się na terenach zamkniętych w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo ochrony środowiska.
Pozwolenie zostaje wydane na czas określony. Z reguły jest to okres nie krótszy niż 10 lat.
Wyjątek stanowią tu pozwolenia na wprowadzanie ścieków zawierających substancje niebezpieczne oraz pozwolenia na wydobywanie żwiru, piasku oraz innych materiałów z wód lub obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią.
W pierwszym z wymienionych przypadków pozwolenie wydawane jest na okres nie dłuższy niż 4 lata, a w drugim na okres nie dłuższy niż 5 lat.
W pozwoleniu zostają określone podstawowe parametry charakteryzujące sposób korzystania z wody i zrzutu zanieczyszczeń.
Instrumenty ekonomiczne w gospodarce wodnej
W gospodarce wodnej opłatami obłożone są:
1. Pobór wody;
2. Zrzut ścieków;
3. Odprowadzanie wód chłodniczych;
4. Odprowadzanie pochodzących z powierzchni zanieczyszczonych wód opadowych lub roztopowych ujętych w systemy kanalizacyjne;
5. Odprowadzanie wód z obiektów chowu lub hodowli ryb.
Poza tym w zakresie zarządzania wodami opłaty pobierane są za:
6. Korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych oraz urządzeń wodnych stanowiących własność Skarbu Państwa;
7. Oddanie w użytkowanie obwodów rybackich;
8. Oddanie w użytkowanie gruntów pod wodami, którymi zarządza Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej.
Opłaty za pobór wody
Wysokość opłaty za pobór wody zróżnicowana jest w zależności od ilości pobranej wody, jej przeznaczenia oraz od tego, czy pobierana jest woda powierzchniowa czy podziemna.
Stawki opłat są różnicowane w zależności od:
jakości ujmowanej wody określonej sposobem uzdatniania (dotyczy wód powierzchniowych i podziemnych),
obszaru kraju i związanej z tym dostępności zasobów wody (dotyczy tylko wód powierzchniowych),
Różnicowanie polega na pomnożeniu stawki opłaty przez odpowiedni współczynnik różnicujący.
Jeżeli przy uzdatnianiu wody stosuje się dwa, lub więcej procesów wymienionych powyżej, przy ustalaniu opłaty przyjmuje się proces, przy którym współczynnik różnicujący jest najniższy.
Z kolei różnicowanie związane z obszarem, na którym pobierana jest woda powierzchniowa, prowadzone jest w odniesieniu do obszarów działania regionalnych zarządów gospodarki wodnej.
Z opłat zwolniony jest pobór wody:
dokonywany na potrzeby przerzutów wody,
na potrzeby energetyki wodnej (pod warunkiem zwrotu takiej samej ilości wody, co najmniej nie gorszej jakości),
powierzchniowej na potrzeby związane z wytwarzaniem energii cieplnej lub elektrycznej (w części odpowiadającej ilości tej wody odprowadzanej do odbiornika),
na potrzeby funkcjonowania pomp cieplnych oraz geotermii, wykorzystujących energię wody podziemnej (pod warunkiem zwrotu do wód podziemnych takiej samej ilości wody co najmniej nie gorszej jakości),
na potrzeby chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych,
na potrzeby nawadniania wodami powierzchniowymi użytków rolnych i gruntów leśnych,
pochodzącej z odwodnienia gruntów, obiektów lub wykopów budowlanych i zakładów górniczych.
Przekroczenie dopuszczonej pozwoleniem wodnoprawnym ilości pobranej wody zagrożone jest administracyjną karą pieniężną.
Wysokość kary za przekroczenie dopuszczalnego poziomu poboru wody nalicza się biorąc za podstawę dziesięciokrotnie podwyższoną stawkę jednostkową opłaty.
Opłaty za odprowadzanie wód opadowych, roztopowych i chłodniczych
Opłatom podlega wprowadzanie do środowiska zanieczyszczonych wód opadowych lub roztopowych z określonych, zanieczyszczonych terenów.
W tym przypadku stawki opłat różnicowane są w zależności od powierzchni, z której wody te pochodzą.
Opłata za wprowadzanie do środowiska wód chłodniczych związana jest przede wszystkim z przemysłem energetycznym.
Gorąca woda w postaci pary wodnej napędza turbiny generatorów prądu w elektrowniach. Po przejściu tego etapu woda musi być schłodzona.
Do schładzania wykorzystuje się różnorodne technologie. Jedną z metod jest odprowadzenie wody do naturalnych zbiorników.
Jednakże gorącą woda jest nienaturalnym elementem ekosystemu i może powodować w nim szkody środowiskowe.
Wielkość opłaty różnicowana jest w zależności od temperatury odprowadzanej wody.
Zwolnione z opłat jest wprowadzanie wód chłodniczych
i wód pochodzących z obiegów chłodzących, jeżeli ich temperatura nie przekracza +26 C albo gdy nie przekracza naturalnej temperatury wody, w przypadku gdy jest ona wyższa niż +26ºC.
Tak, jak i w przypadku innych opłat za korzystanie ze środowiska, opłaty za wykorzystanie wód ponoszą osoby, które uzyskały pozwolenie na prowadzenie takiej działalności - w tym przypadku pozwolenie wodnoprawne.
Osoby pobierające wodę lub wprowadzające ścieki bez odpowiedniego pozwolenia ponoszą opłatę podwyższoną o 100 % w stosunku do stawki obowiązującej w przypadku, gdy podmiot posiada pozwolenie.
Opłaty za korzystanie z infrastruktury wodnej
W gospodarce wodnej pobiera się opłaty za korzystanie z infrastruktury stanowiącej własność Skarbu Państwa: żeglugę, spław drewna oraz korzystanie ze śluz i pochylni.
Ustalone zostały odcinki dróg wodnych, za korzystanie z których wymierzana jest opłata.
Należności za żeglugę statków pasażerskich oraz wycieczkowych ustala się w zależności od ilości miejsc pasażerskich i długości przebytej drogi w jednym rejsie, a za żeglugę pustych statków towarowych oraz barek - za jeden tonokilometr nośności wymierzonej.
Wysokość opłaty za przewóz towarów ustalana jest dla odcinków dróg wodnych w zależności od masy przewożonych towarów i długości trasy.
Holowanie lub spław drewna obarczony jest opłatami wymierzanymi za tonokilometry.
Należność za korzystanie ze śluz lub pochylni ustala się w zależności od rodzaju i wielkości statku oraz od godzin korzystania z tych urządzeń.
Z powyższych opłat zwolnione są:
łodzie sportowo-turystyczne i inne małe statki (do 15 ton nośności); zwolnienie nie dotyczy należności za korzystanie ze śluz lub pochylni,
statki jednostek organizacyjnych właściciela wód lub urządzeń wodnych zlokalizowanych na wodach oraz jednostek państwowej służby hydrologiczno -meteorologicznej,
statki jednostek sił zbrojnych, jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych oraz jednostek ratowniczych,
statki inspektoratów żeglugi śródlądowej,
statki Państwowej i Społecznej Straży Rybackiej,
statki urzędów morskich,
promy leżące w ciągach dróg publicznych.
Opłaty za korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych oraz za śluzowanie lub przejście przez pochylnię pobierane są przez odpowiednie zarządy gospodarki wodnej.
Opłaty za użytkowanie gruntów pokrytych wodami
Grunty pokryte wodami mogą zostać wykorzystane w energetyce, transporcie turystyce i innej działalności gospodarczej.
Grunty własności Skarbu Państwa mogą być oddane w użytkowanie za odpowiednią opłatą. Stawki opłat są zróżnicowane w zależności od sposobu wykorzystania gruntów i ustala się je jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty rocznej i powierzchni użytkowanych gruntów, wyrażonej w m2 |
|
Wysokość należnej opłaty wynika więc z iloczynu jednostkowej stawki opłaty za dany rodzaj działalności i rozmiaru prowadzonej działalności wyrażonej w wielkości wykorzystywanej powierzchni, zaokrąglonej do 1 m2