Konserwatorium 3

Temat: Samowiedza pedagogiki wobec współczesnej świadomości metodologicznej.

1. Słowa klucze:

• Przełom antypozytywistyczny (świadomość przełomu) - zaprzeczenie pozytywizmowi i scjentyzmowi (poznanie naukowe, empiryczne); wyjście z obszaru gdy samowiedza pedagogiki stała w miejscu; postępowe metody, które zwrócą się ku aktualnej rzeczywistości; kryzys myśli pozytywistycznej; negacja pozytywistycznych dogmatów (czyli głównie niepodważalności dokonań naukowych)

• Samowiedza (nauki) - jest kształtowana poprzez działalność, której treść, warunki, środki ustala sama nauka; samowiedza osiąga optymalny poziom, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową dla człowieka i stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego;

• Ideologia scjentyzmu - poznanie naukowe jest poznaniem bezzałożeniowym, neutralnym opisem przedmiotu; przedmiot naukowego poznania jest zewnętrzny wobec przedmiotu opisującego, jest ściśle od niego odgraniczony;

• Myślenie scjentystyczne

• Prawda obiektywna - wiedza o czymś, co jest zawsze takie jakie jest, niezależnie od historycznego uwikłania przedmiotu poznającego w społeczną praktykę, uwikłania wyznaczającego określoną perspektywę badawczą

• Nauka „prawdziwa”

• A priori - PWN: [łac.], filoz. wcześniejszy, przed faktem, przed poznaniem faktu; 1) w średniowieczu: wyjaśnienie przebiegające w porządku zgodnym z bytową zależnością przyczynową (od przyczyny do skutku); 2) w okresie nowoż.: dedukcja, jako rozumowanie od ogółu do szczegółów; od XVIII w.: poznanie zdobyte poza wszelkim doświadczeniem, oparte na pojęciach wrodzonych umysłu ludzkiego. Przeciwieństwo a posteriori.

• Poznająca świadomość (Freud) - proces odbierania informacji i sterowania zachowaniem człowieka; inaczej zdolność do przeżywania doznań, stanów emocjonalnych;

• Paradygmat - PWN: [łac. < gr.], metodol. ogólnie uznane osiągnięcie naukowe (teoria naukowa), które w pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań (model) w danej dziedzinie nauki; paradygmatami są np.: system kopernikański, mechanika Newtona, teoria względności Einsteina; pojęcie paradygmatu upowszechnił Th.S. Kuhn.

• Społeczne doświadczenie kultury jako przedwarunek wiedzotwórczych struktur i procesów

• Metodologia - nauka o metodach działalności naukowej, obejmującej sposoby przygotowania i prowadzenia badań naukowych oraz opracowania ich wyników (methodos - badanie, logos - nauka)

• Ontologia - nauka o bycie, metafizyka

• Explicite - (łc.) wyraźnie, dobitnie, jasno

• Implicite - (łc. od implicare `zawikłać, połączyć') włącznie; domyślnie

• Perspektywa myślenia

• Podejście metodologiczne

• „pedagogika naukowa”

• przedmiot badań (pedagogiki)

• podejście intrasystemowe - odnosi się do problemów „wewnętrznego” funkcjonowania nauki, jako pewnego zamkniętego, autonomicznego systemu społecznego; perspektywa ta dominowała w dotychczasowej refleksji naukoznawczej nad pedagogiką; przedmiotem analiz i ocen były zwykle:

• przedmiot i problematyka pedagogiki

• metodologia badań pedagogicznych

• wiedza pedagogiczna - jej budowa, zróżnicowanie

• organizacyjne formy uprawiania nauki

• efektywność procesu badawczego

w ramach tej perspektywy przeprowadzono w pedagogice szereg analiz, które przyczyniły się do pogłębienia jej samowiedzy jako dyscypliny naukowej;

• podejście intersystemowe - dotyczy aspektów „zewnętrznych”, tj. powiązań (genetycznych i funkcjonalnych) nauki z innymi systemami społecznymi;

• jaką rolę odgrywa pedagogika we współczesnym systemie oświatowym?

• Czy wywiązuje się ze swoich funkcji?

• W jakim stopniu pedagogika kształtuje świadomość ludzi?

• Czy zaspokaja potrzeby nowoczesnego systemu edukacyjnego?

• Czy uczestniczy we wprowadzaniu innowacji w systemie edukacyjnym?

Odpowiedź na te pytania charakteryzuje obecny stan pedagogiki; świadomość funkcji, jakie pedagogika pełni względem praktyki jest ważnym elementem jej samowiedzy jako dyscypliny

• „wewnętrzne” mechanizmy funkcjonowania nauki

• „zewnętrzne” mechanizmy funkcjonowania nauki

• Sytuacja współczesnej pedagogiki w obszarze „jej samowiedzy”:

1. Perspektywa intra- i intersystemowa w ocenie stanu samowiedzy pedagogiki - oba podejścia mają duże znaczenie dla oceny rzeczywistego stanu pedagogiki; nie mogą być jednak storowane odrębnie, w izolacji; znajomość wewnętrznych mechanizmów funkcjonowania nauki powinna być uzupełniona o analizę powiązań, w jakich ta nauka pozostaje ze swym kontekstem społecznym; ważnym elementem pedagogicznej samowiedzy jest świadomość związków, jakie łączą pedagogikę z jej otoczeniem praktycznym, gdyż ukazuje to również jej perspektywy rozwojowe jako nauki;

2. Istota i krytyczna analiza dwóch podejść metodologicznych tzw. „pedagogiki naukowej”, przeciwko którym zwrócona jest współczesna samowiedza nauki - ani przedmiot, ani metoda, ani też żadna nauka nie są ostatecznymi instancjami wyznaczającymi rzeczywiste podejścia metodologiczne, tzn. te, które funkcjonują w praktyce badawczej; dlatego rzeczywiste (wiedzotwórcze) podejścia badawcze nie zależą ani od rzekomo danego z góry przedmiotu ani też od metod, które miałyby wyznaczać naukowość pedagogiki

• Ontologiczno-metodologiczne

• Jest explicite artykułowane w rozważaniach dotyczących pedagogiki;

• Jego pole wyznacza całościowa relacja między metodą poznania a przedmiotem poznania;

• Zwolennicy uprzedniości metody względem przedmiotu zakładają, że jeżeli pedagogika ma być nauką, to musi stosować naukowe metody badań (eksperymentalne); metoda jest więc punktem wyjścia myślenia o naukowości pedagogiki;

• Zwolennicy uprzedniości przedmiotu w stosunku do metody badań zakładają, wręcz przeciwnie, że o naukowości pedagogiki świadczyć ma sam przedmiot, jego cechy swoiste, którym dopiero mają być przyporządkowane jakieś metody; konsekwencją podejścia przedmiotowego jest definiowanie wychowania jako przedmiotu pedagogiki;

• Spór między zwolennikami podejścia ontologicznego a zwolennikami podejścia metodologicznego ciągle się odnawia i ciągle nie jest rozstrzygnięty

• Dziedzinowe

• U jego podstaw leży przekonanie, że pedagogika powinna szukać swych teoretycznych oraz metodologicznych podstaw w innych naukach społecznych (socjologii, psychologii, historii, filozofii)

• Konsekwencją tego podejścia jest myślenie o pedagogice w kategoriach swoistych dla niej „dziedzin”, takich jak: filozofia/psychologia/socjologia wychowania

• To podejście obecnie jest implicite w świadomości potocznej pedagogów

• Ta perspektywa myślenia o pedagogice prowadzi do wniosku, że metodologią pedagogiki powinna być jakaś teoria pozapedagogiczna: filozoficzna, psychologiczna, czy socjologiczna

• Jeżeli to podejście ma być konsekwentne, winno zawierać przekonanie o swoistości poszczególnych dziedzin i ich wzajemnej odrębności

• Jednak w badawczej praktyce korzysta się często jednocześnie z różnych podejść badawczych

3. Scjentyzm a nowa samowiedza pedagogiki - filozoficzny namysł nad nauką

Literatura:

1. Folkierska A., Samowiedza pedagogiczna wobec współczesnej świadomości metodologicznej.

• Podejścia metodologiczne: ontologiczno - metodologiczne i dziedzinowe;

• Interesy konstytuujące poznanie wg Habermasa- ramy transcendentalne, w jakich organizujemy nasze przednaukowe doświadczenie (niezmienne i abstrakcyjne):

• Techniczny - odpowiada mu podejście empiryczno-analityczne; sensem ważności twierdzeń jest możliwość ich technicznego wykorzystania; podstawową kategorią poznania jest informacja;

• Praktyczny - odpowiada mu podejście historyczno-hermeneutyczne; sens ważności twierdzeń to zrozumienie znaczenia; kategorią poznania jest interpretacja; sens ważności twierdzeń określają reguły hermeneutyczne;

• Emancypacyjny - odpowiada mu podejście krytyczne; podstawową kategorią poznania jest analiza; sens ważności odnosi się do autorefleksji;

• Wnioski dotyczące metodologii pedagogiki wynikające z powyższej teorii:

• Unieważnienie całościowego pola podejścia ontologiczno-metodologicznego; rzeczywista praktyka badawcza nie jest uwarunkowana ani uprzednio daną metodą, ani przedmiotem, lecz określonym interesem poznawczym; zniesienie również myślenia w kategoriach poszczególnych nauk;

• Przemyślenie na nowo metodologii pedagogiki; wszystkie podejścia badawcze ukierunkowane na zdobycie informacji pozwalających kontrolować czy ukierunkowywać zmiany zachowań są w służbie interesu technicznego; ????

• Uprzytomnienie sobie związku interesów konstytuujących poznanie z metodologicznymi podejściami, może przyczynić się do pogłębienia samowiedzy metodologicznej pedagogiki i wpłynąć na samodyscyplinę badawczą, co pozwoliłoby uchronić pedagogów przed mieszaniem nie dających się ze sobą pogodzić perspektyw

• Z teorią Habermasa można się nie zgadzać, ale nie można jej nie zauważać; nieobecność jej w rozważaniach pedagogów sprawia że stan świadomości metodologicznej pedagogiki można uznać za w wysokim stopniu niezadowalający; przyczyn tego można szukać w braku należytego wykształcenia pedagogów - badaczy (brak filozoficznej orientacji)

2. Schulz R., Refleksje o pedagogice współczesnej.

• Formy myślenia wchodzące w skład pedagogiki:

• Myślenie typu rozumiejącego - zorientowane na „ustalanie praw ogólnych”, czyli ujawnianie sensu, znaczenia zjawisk i procesów - określenie ich związków (strukturalno-funkcjonalnych lub genetycznych) z innymi zjawiskami; eliminuje chaos, przypadkowość i niepewność z danych doświadczenia; czyni świat spoistym, określonym, uporządkowanym; funkcja - oświecanie ludzkich umysłów, wtórna - regulacja bezpośrednich zachowań oraz specjalistycznych czynności ludzi; Myślenie typu normatywnego (ideologiczne) - zorientowane na ustanawianie wartości, określanie celów, formułowanie ideałów;

• Myślenie typu poznawczego - poszukiwanie relacji o charakterze przyczynowym; produkt - wiedza naukowa (zbiór pojęć, twierdzeń i teorii); wewnętrznie zróżnicowane; jest podstawą różnych technologii umożliwiających osiąganie celów praktycznych;

• Myślenie typu pragmatycznego (terapeutycznego) - zorientowane na rozpoznawanie i rozwiązywanie określonych problemów praktycznych; obejmuje wielorakie operacje intelektualne: diagnozę, czyli identyfikację problemu (jak jest?), procedurę określania kierunku zmian, czyli projektowanie rozwiązań (co robić?), określanie środków (jak robić?);

• Myślenie typu praktycznego -

• Funkcje pedagogiki współczesnej wynikające z różnych form refleksji:

• Rozumiejąca - kształtowanie świadomości ludzi przez dostarczenie im obrazów rzeczywistości; zajmuje się: istotą zjawiska wychowania, elementami składowymi wchodzącymi w skład praktyki wychowawczej, zróżnicowaniem w obrębie działań edukacyjnych, relacjami wychowania z innymi formami społecznej praktyki, czynnikami powodującymi zmiany wychowania; ustanawia cele i wartości; funkcja ideologiczna;

• Poznawcza - zaspokajanie potrzeb informacyjnych nowoczesnego systemu oświatowego; odzwierciedlenie rzeczywistości, wzbogacenie wiedzy o świecie; wtórna funkcja - sterująca procesem realizacji celów pedagogicznych;

• Praktyczna - kontrola i zmiana zachowania; funkcja - projektowanie innowacji, określanie programów zmian;

• Samowiedza - pedagogika współczesna jest pozbawiona samowiedzy i nie poszukująca jej; czynnikiem stymulującym być powinna świadomość obecnego kryzysu nie tylko wychowania ale nauk o wychowaniu; perspektywy spojrzenia na pedagogikę: intrasystemowa i intersystemowa;

4

---