Różności

Adama Most - łańcuch wysepek, raf i mielizn długości ok. 30 km, między Płw. Indyjskim a Cejlonem.

Afar - zapadlisko tektoniczne w Etiopi, część systemu Wielkich Rowów Afrykańskich.

Aglomeracja - proces rozwijania się zespołu osiedli dookoła jednego dominującego centrum, jakim jest duże miasto lub ośrodek przemysłowy.

Akadia - dawna nazwa najwcześniej skolonizowanego terytorium Kanady.

Akosombo - położony w Ghanie, jeden z największych sztucznych zbiorników wody na świecie - 8000 km².

Albion - najstarsza nazwa Wysp Brytyjskich, obecnie nazwa poetycka Anglii.

Alert - najdalej wysunięte na północ (82^o30^'N) położone na wyspie Ellsmere'a w Kanadzie, stale zamieszkałe osiedle na świecie.

Altipiano - obszar wysoko położonych równin w Andach Środkowych - Peru i Boliwia (3600-3850 m).

Amazonka - jest najzasobniejszą w wody rzeką świata. Ma 18 dopływów o długości ponad 1500 km. Średni przepływ wody przy ujściu wynosi ok. 120 000 m³/s, a maksymalny 360 000 m³/s, co powoduje wysłodzenie wody oceanicznej do odległości ok 400 km od ujścia rzeki. Pływy oceaniczne (wlewające się wgłąb rzeki fale 4-5 m) odczuwalne są w odległości ok. 800 km od ujścia. Ta potężna ilość wody płynąca głębokim (50-70 m) i szerokim korytem (w Iquitos Peru - 1,8 km, w Manus 5 km, w Santarem - 15 km, u ujścia rzeki Xingu - 80 km), spowodowała, że rzeka jest żeglowna na długości 4300 km. Do Iquitos w Peru mogą docierać statki pełnomorskie do 3000 BRT, do Manaus - 5000 BRT, a bliżej jeszcze większe statki.

Angora - dawna nazwa stolicy Turcji - Ankary.

Aryk - w Azji Środkowej sztuczny rów lub kanał nawadniający.

Auksztota - nieużywana nazwa Litwy właściwej, tzw. górnej, w przeciwieństwie do Żmudzi, kraju zwanego dolnym.

Auł - osada ludów Azji Środkowej i Kaukazu.

Azja - jest jedynym kontynentem, któremu można przypisać przedrostek “naj”. Jest więc największym i najludniejszym kontynentem i ma: najbardziej rozwiniętą linię brzegową, najwyższe góry, największe i najgłębsze jeziora, największą ilość wielkich rzek, wielkich wysp, oblewających ją mórz, największą liczbę etnicznych grup narodowościowych. Tutaj też znajduje się największe bogactwo i największa nędza. Wreszcie to w Azji rozkwitły najstarsze wspaniałe cywilizacje, gdzie przed trzema tysiącami lat rozpiętość cywilizacyjna pomiędzy rozwiniętą Azją, a barbarzyńską Europą była taka, jak dziś między Europą a mieszkańcami Nowej Gwinei.

Behistun - obecnie Bisutun - miejscowość w Iranie, opodal której na wysokiej skale znajduje się trójjęzyczny napis i płaskorzeźba sławiąca Dariusza I. Napis ten był kluczem do odczytania pisma klinowego przez H. Rawlinsona.

Bekaa - z arabsk. Al-Bika, tektoniczny rów w Libanie i Syrii o długości ok. 150 km, szeroki na dnie 8-14 km, a wysokość zboczy dochodzi do 1500-2200 m.

Belem - przedmieście Lizbony słynące z pięknych budowli i pałaców z XVI-XIX w.

Białe noce - noce bez zapadania ciemności (zmierzch przechodzi bezpośrednio w świt), panujące w miesiącach wiosenno-letnich w strefie, w której w miesiącach tych Słońce zapada pod horyzont nie głębiej niż 10^o - więc między równoleżnikiem 57^o aż do bieguna.

Biskupin - wieś nad jeziorem Biskupińskim, na płd. od Żnina. Znajduje się tu jeden z ciekawszych rezerwatów archeologicznych w Europie. Na powierzchni 21 ha znajdują się pozostałości drewnianego osiedla kultury łużyckiej sprzed 2500 lat.

Błędowska Pustynia - rozległy obszar piaszczysty długości ok. 8 km, szerokości ok. 4 km, położony niedaleko Błędowa (dawnej wsi), obecnie w obrębie Dąbrowy Górniczej.

Bokaż - system pól grodzonych żywopłotami z grupami lub szeregami drzew.

Brodway - jedna z głównych arterii Nowego Jorku, przy niej i jej przecznicach jeden z najsłynniejszych kompleksów rozrywkowych.

Buloński Lasek - największy park miejski Europy w Paryżu (ok. 800 ha).

Bulwar - szeroka wysadzana drzewami ulica spacerowa w mieście lub nadbrzeżna.

Casiquiare - długi na 355 km, jest jak dotąd jedynym na świecie naturalnym kanałem łączącym dwa osobne systemy rzeczne poprzez dział wodny - rzekę Orinoko i rzekę Negro (lewy dopływ Amazonki).

Chichen Itza - ruiny miasta Majów w Meksyku na płw. Jukatan (X-XV w.).

Chinatown - chińska dzielnica miasta w USA.

Chutor - osiedle lub stanica Kozacka na Ukrainie.

Chochołowska Dolina - jest największą doliną (35 km²) i najdłuższą (10 km) w Tatrach na Podhalu.

Chutor - osiedle lub stanica Kozacka na Ukrainie.

City - z ang. na zachodzie centrum finansowo-handlowe wielkiego miasta, w którym się mieszczą wszelkie instytucje z bardzo ograniczoną zabudową mieszkalną.

Creeks - nazwa okresowych cieków wodnych w Australii.

Cyrenajka - z arab. Barka - kraina w Libii nad M. Śródziemnym znana z walk w II wojnie światowej.

Dainihon - Dainippon - nazwa Japonii do 1945 r., po wojnie zmieniona na Nippon.

Diaspora - rozproszenie jakiejś narodowości wśród innych narodów lub wyznawców jakiejś religii, wśród społeczeństw wyznających inne religie (np. Żydzi, Cyganie).

Dogger Bank - ławica w środkowej części Morza Północnego, długości 260 km, szeroka na 30 km, głębokość 14,6-36,5 m.

Dolina Królów - wąwóz skalny w Egipcie - gdzie znajdują się 62 grobowce faraonów.

Downing Street - ulica w Londynie, przy której znajduje się siedziba premiera brytyjskiego.

Dziwna - cieśnina długości 35 km, łączy Zalew Szczeciński z Zatoką Pomorską, a oddziela Wolin od stałego lądu.

Dżuf - rozległa kotlina w zach. Saharze (Mauretania), jeden z najgorętszych obszarów w Afryce.

Edo - do 1868 r. dawna nazwa stolicy Japonii - Tokio.

Egzonimy - odmienne nazwy geograficzne nadawane w różnych językach tym samym miejscowościom, krajom, rzekom itp.

Egzotyka - ogół cech właściwych krajom o odmiennym klimacie i cywilizacji, wydających się ludziom z innych krajów oryginalnymi, niezwykłymi.

Ekspozycja - położenie, usytuowanie czegoś w stosunku do stron świata.

Elbląski Kanał - kanał długości 67 km, jest jedynym w Polsce i nielicznym na świecie, gdzie statki “wędrują” po lądzie po specjalnych pochylniach, których jest 5, a różnica poziomów sięga na nich od 13 do 24 m.

Elura - miejscowość w zach. Indiach, jeden z najbogatszych zespołów architektury skalnej - 34 świątynie skalne z V-XI w. bogato zdobione rzeźbami i malowidłami.

Eniwetok - atol Wysp Marschalla na Oceanie Spokojnym. W 1952 r. pierwszy próbny wybuch termojądrowy.

Europa - tak nazywa się nieduża wyspa położona w Kanale Mozambickim.

Fatamorgana - zjawisko optyczne polagające na załamywaniu się i odbijaniu światła w warstwach powietrza nad rozgrzaną powierzchnią Ziemi lub nad ciepłymi wodami. Są to widziane obrazy (zjawy) przedmiotów znajdujących się nieraz w znacznych odległościach za horyzontem.

Floryda - na tym półwyspie (USA) znajduje się ok. 30 000 jezior pochodzenia krasowego.

Folklor - wiedza i twórczość ludu, obrzędy i zwyczaje.

Formoza - portugalska nazwa Tajwanu.

Fundy - zatoka między płw. Nowa Szkocja a kontynentem (Kanada), w której pływy oceaniczne są najwyższe na świecie i osiągają różnicę poziomów do 21 m.

Gezira - nazwa stosowana do uprawnej wyspy na Nilu.

Ghaur - Rów Jordanu - tektoniczny rów położony głównie w Jordanii i Izraelu o długości ok. 300 km. Jego szerokość dochodzi do 25 km, a w rowie tym położone są dwa jeziora zwane morzami. Jezioro Tyberiadzkie (zwane Morzem Galilejskim) o powierzchni 165 km², jest pięknym słodkowodnym jeziorem obfitującym w ryby, natomiast jezioro Martwe (zwane Morzem Martwym), jest niezwykle silnie zasolone, do tego stopnia, że człowiek może się w nim położyć na plecach i czytać książkę bez obawy zatonięcia.

Globus - model kulisty Ziemi lub innego ciała niebieskiego względnie sfery niebieskiej. Pierwszy globus wykonał w 150 r. p.n.e. Krates z Makos.

Graduacja - wykreślenie na mapach linii oznaczających stopnie długości i szerokości geograficznej.

Greenwich - dzielnica Londynu, w której znajduje się obserwatorium astronomiczne, gdzie w 1884 r. wyznaczono południk zerowy przechodzący przez to obserwatorium.

Haleakala - jeden z największych wulkanów na Ziemi, znajdujący się na wyspie Mani (Hawaje), wysokość 3055 m, obwód krateru 50 km przy 500 m głębokości.

Heraklesa Słupy - Melkarta Słupy - skały wznoszące się po obu stronach cieśniny Gibraltarskiej w Ceucie (Maroko) i w Gibraltarze.

Hollywood - dzielnica Los Angeles, centrum amerykańskiego (i światowego) przemysłu filmowego. Wytwórnie Metro-Goldwyn-Mayer, Paramount, Warner-Bros, Uniwersal Pictures.

Hugli - nazwa zachodniego ramienia deltowego Gangesu.

Iberia - jedna ze starożytnych nazw Hiszpanii i wschodniej Gruzji.

Indianie - tak nazwał pierwotną ludność Ameryki Krzysztof Kolumb, który był przekonany, że dotarł do Indii. Nazwa ta przyjęła się i zachowała do dziś. Najważniejsze plemiona indiańskie:

Ameryki Północnej		Ameryki Południowej
Apacze Arapaho Aztecy Creek Czirokezi Czumasze Dakotowie Delawarowie Erie Haida Hurini Juczi Juma Jutowie Karibi Komancze	Kotana Kri Kuczinowie Majowie Nawahowie Ottawa Potawatomi Pomo Pueblo Saliszowie Sauk Szejenowie Szoszoni Tlingit Wijotowie Winnebago		Abipon Ajmara Alakaluf Araukanie Arowakowie Czibczowie Inkowie Jaganie Karaja Karibowie Keczua Mbaja Pane Puelcze Tehuelcze Tupi-Guarani

Jangcy - jest rzeką mającą jedną z największych amplitud wahań stanów wody. W Kotlinie Syczuańskiej (szerokiej 400-800 m) roczna amplituda tych wahań dochodzi do 30 m, w przełomie przez wąwozy Sansia (szer. 150 m) różnica poziomów dochodzi do 40 m. Delta Jangcy długa na 330 km, narasta przeciętnie 1 km w ciągu 40 lat.

Jezo - Ezo - dawna nazwa japońskiej wyspy Hokkaido.

Jumne - dawna nazwa wyspy Wolin.

Kabinda - enklawa Angoli pomiędzy Kongo i RD Kongo (Demokratyczna Republika Konga).

Kahał - nazwa gminy żydowskiej w diasporze.

Kaledonia - rzymska nazwa Szkocji, obecnie nazwa poetycka.

Kaledron - typ jezior w Afryce powstałych w wyniku zapadnięcia się potężnych podziemnych grot, ściany obrzeży bardzo strome i głębokie (niedostępne) - woda również głęboka.

Kalimantan - inna nazwa wyspy Borneo.

Kampong - wieś złożona z domków otoczonych ogrodami (Melezja, Indonezja).

Kapitania - dawna jednostka podziału terytorialnego w hiszpańskich koloniach A. Łacińskiej.

Karagije - Batyr - zapadlisko w Kazachstanie 40 x 20 km.

Karnak - położony naprzeciw Doliny Królów w Górnym Egipcie na powierzchni tylko ok. 2 ha, ale znajduje się tu jedna z największych światyń starożytnego świata, poświęcona królowi bogów Amonowi-Re. Wzniesiona przez Ramzesa sala kolumnowa posiada 14 kolumn (wysokich na 24 m), a po obu jej stronach rozmieszczonych jest 7 naw ze 126 kolumnami.

Katarakta - określenie progu rzecznego na Nilu.

Kazba - ufortyfikowana dzielnica miast północnej Afryki.

Kibuc - nazwa spółdzielni rolniczej w Izraelu.

Klify - największe na świecie znajdują się na zachodnim wybrzeżu Islandii. Zajmują ok. 11 km wybrzeża, a ich pionowe ściany dochodzą do 520 m wysokości.

Koczownictwo - nomadyzm - najbardziej ekstensywna forma pasterstwa, polegająca na ustawicznych wędrówkach wraz z hodowanymi zwierzętami w poszukiwaniu pastwisk. Praktykowane głównie na Półwyspie Arabskim, Afryce, Środkowej Azji, też przez Lapończyków, Eskimosów, Nienców na Syberii.

Kolonia - przysiółek - osiedle mieszkaniowe znajdujące się z dala od jakiegoś centrum (miasta, osady, wsi).

Konurbacja - zespół, układ blisko siebie leżących, powiązanych między sobą miast.

Korso - w miastach włoskich, szeroka, piękna ulica, będąca miejscem spacerów i przejażdżek.

Kyszłak - osiedle wiejskie w Azji Środkowej.

Ladang - stosowany w Indonezji, Malezji i na Filipinach sposób uprawy polegający na wycięciu części puszczy, spaleniu pni, gałęzi i użyźnieniu popiołem gleby, wykorzystywanej przez okres 2-3 lat, a następnie zarastającej puszczą ponownie.

Landsort - największa głębia Bałtyku koło Gotlandii - 459 m.

La Plata - jest największym estuarium na świecie, lejkowatym ujściem dwóch rzek Parany i Urugwaju. Odziela Argentynę od Urugwaju na długości 320 km, a u ujścia do Atlantyku ma szerokość 220 km.

Laponia - ta zimna kraina w całości położona jest poza północnym kołem podbiegunowym, na krańcu Płw. Skandynawskiego i Kolskiego. Swoim zasięgiem obejmuje terytorium czterech państw - Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji. Swoją nazwę zawdzięcza zamieszkującym tam Lapończykom (Saamom), którzy w przeszłości byli tam jedynymi mieszkańcami. Obecnie zamieszkuje ich tam ok. 40 000, prowadzą osiadły i półosiadły tryb życia (kiedyś koczowniczy), trudnią się od wieków hodowlą reniferów, mają własny język i ciekawą kulturę.

Lek - środkowe ramię deltowe Renu w Holandii.

Lewant - dawna nazwa krajów położonych na wschód od Włoch, nad brzegami Morza Śródziemnego.

Livingstone'a Wodospady - jest to kaskada wodospadów na rzece Kongo, której wody na odcinku (ok. 350 km) przełomu przez Góry Krystaliczne w Zairze między Kinszasą a Matadi, spadają z różnej wysokości wodospadami do różnicy poziomów o ok. 270 m.

Loby - określenie wielkich jęzorów lodowych tworzących się na lądolodzie.

Los Angeles - miasto w USA - po polsku oznacza - miasto aniołów.

Magistrala - linia komunikacyjna o pierwszorzędnym znaczeniu gospodarczym, do szybkiego i masowego transportu (może być drogowa, kolejowa, wodna), także linia przesyłowa np. ciepłownicza, elektryczna, gazowa.

Manhattan - wyspa (58 km²) i centralna dzielnica Nowego Jorku - największe na świecie skupisko wieżowców.

Maranon - to nazwa górnego biegu Amazonki.

Medyna - centralna dzielnica miast arabskich, w której znajdują się bazary, główny meczet itp.

Megapolis - olbrzymia konurbacja utworzona przez łańcuch aglomeracji miejskich.

Metropolia - wielka stolica, miasto promieniujące swymi wpływami na znaczne obszary, np. Nowy Jork (zwany “pępkiem świata”).

Miami Beach - słynne wypoczynkowe miasto w zespole miejskim Miami (Floryda).

Miasteczko - osiedle odróżniające się od otaczających je osiedli wiejskich swym charakterem handlowym, nie mające jednak organizacji miejskiej i praw miejskich.

Miasto - osiedle, którego liczba ludności (dorosłej) przekracza ustaloną w państwie normę oraz statut prawny, przyznający mu prawa miejskie.

Montevideo - stolica Urugwaju, z hiszp. oznacza - widzę górę.

Morea - to druga grecka nazwa Peloponezu.

Morze Azowskie - utworzone przez dużą zatokę M. Czarnego jest najpłytszym morzem świata. Głębokość 15 m pozwala na pływanie po nim tylko niedużym statkom pełnomorskim.

Morze Bełtów - tak nazywany jest akwen wód Wielkiego i Małego Bełtu, płycizn między Zelandią i Lolland, Bełtu Fehmara, oraz Zatoki Kilońskiej i Meklemburskiej.

Morze Czerwone - jest młodym morzem (40 mln lat) o najwyższym zasoleniu sięgającym 4,1% (nie jest zasilane rzekami). Podwodna aktywność wulkaniczna wzdłuż granic płyt tektonicznych podgrzewa wodę do 59^oC (najwyższa na świecie). W morzu rozciąga się młoda, druga co do wielkości rafa koralowa na świecie.

Morze Hebrydów - tak nazywany jest akwen między Hebrydami Zewnętrznymi w W. Brytanią.

Morze Martwe - bezodpływowe jezioro w Izraelu i Jordanii - 1000 km², głębokość 399 m, zasolenie 26%.

Namib - położona nad O. Atlantyckim pustynia (ok. 2000 km wzdłuż wybrzeża Namibii), jest wyjątkowo urokliwa, gdyż potężne wydmy wędrującego piasku zaczynają się już od brzegu oceanu. Pustynia jest na tyle osobliwa, że raz na ok. 10 dni przykrywa ją gęsta mgła, nadchodząca znad oceanu, dając cenną wilgoć dla roślin i zwierząt.

Ngorongoro - kaldera wulkaniczna w Tanzanii na zachód od Kilimandżaro - średnica 22 km, głębokość 1700 m.

Obszary wodne

-	Areiczne - obszary bezodpływowe, w których cieki wodne na skutek bardzo skąpego ich zasilania przez opady i wody podziemne, płyną tylko okresowo, nie łączą się w systemy rzeczne i nie płyną na większe odległości (pustynie, półpustynie).
-	Endoreiczne - obszary o normalnej sieci rzecznej, nie mające jednak odpływu do mórz. Wypływająca z nich rzeka główna spływa do obszaru o suchym klimacie i tam zbierające się jej wody (w postaci mokradła, jeziora) całkowicie wyparowują.
-	Egzoreiczne - obszary mające normalnie rozwiniętą sieć rzeczną z odpływem do morza.

Olchon - największa wyspa na jeziorze Bajkał - 730 km².

Pali - język świętych pism buddyjskich, używany do dziś jako język liturgiczny przez buddystów na Cejlonie i w Indochinach.

Piana - cieśnina oddzielająca wyspę Uznam od stałego lądu.

Pitch Lake - Asfaltowe Jezioro - jest ewenementem w skali światowej, znajduje się na wyspie Trynidad leżącej przy wybrzeżu Wenezueli. Bogate w tym rejonie złoża roponośne spowodowały, że asfalt z tego jeziora (prawie gotowy do użytku), wydobywa się przez krojenie i oddzielanie brył z powierzchni jeziora.

Poldery - urodzajne tereny nadmorskie lub położone poniżej poziomu morza, osuszane sztucznie i otoczone groblami w celu ochrony przed zalaniem.

Promenada - aleja, ulica, miejsce przeznaczone na spacery.

Prowincja - część kraju, nieduże miasto, wieś oddalona od stolicy, także jednostka podziału administracyjnego niektórych państw.

Przełom Dunajca - od Czorsztyna do Szczawnicy rzeka płynie przełomem przez pas skałkowy Pienin. Na odcinku ok. 20 km dolina rzeki jest malownicza, wąska (miejscami do kilkudziesięciu metrów), o stromych ścianach (300-500 m), przeważnie zalesiona. Rzeka płynie głębokimi, ostrymi zakolami, a od m. Kąty rozpoczyna się tradycyjny spływ Dunajcem.

Przesmyk - międzymorze - wąski pas lądu oddzielający dwa morza lub dwa akweny.

Pueblo - tarasowe, piętrowe budowle plemion indiańskich w Arizonie i Nowym Meksyku.

Pustkowia - bezleśne obszary o ubogich glebach w strefie umiarkowanej i chłodnej.

Pustynia Atakama - położona w Chile, ciągnie się pasem długości ok. 960 km u podnóży Andów. Mocno zasolona, pozbawiona jest niemal całkowicie flory i fauny. Jest jedną z najsuchszych pustyń świata, np. w mieście Calama, do którego woda jest dostarczana rurociągami, przez 400 lat panowała susza, zakończona dopiero w 1971 r.

Puszta - rozległy (35 000 km²) płaski, bezleśny stepowy obszar, stanowiący część Niziny Węgierskiej.

Rossa - największy na Ziemi lodowiec Antarktydy. Jest to jak gdyby zamarznięta zatoka (Morze Rossa) o powierzchni ponad 500 000 km². Jego stroma ściana nad morzem, od której odrywają się góry lodowe, sięga 50 m wysokości i ok. 950 km długości.

Sadyba - osiedle, miejsce zamieszkania.

Siedem cudów świata - ich większa część to już tylko pył bądź rozrzucone po galeriach i muzeach fragmenty. Najtrwalszy okazał się opis pozostawiony przez podróżnika i poetę z II w. p.n.e. Antypatera z Sydonu w Fenicji. Opisał ich tylko siedem, gdyż od zarania liczba ta uważana była za magiczną. Są to:

-	Latarnia morska w Aleksandrii - zbudowana w III w. p.n.e. na wysepce Faros, tuż przy wejściu do portu w Aleksandrii (Egipt). Miała 140 m wysokości i przez 1000 lat była najwyższą budowlą świata. Zniszczona przez trzęsienia ziemi istniała do 1480 r., a następnie jej ruiny włączono w skład istniejącego dziś fortu.
-	Kolos rodyjski - ukończony w 282 r. p.n.e. posąg wysokości 33 m, stał u wejścia do portu w Rodos. Antypater oglądał go już jako ruinę po trzęsieniu ziemi.
-	Świątynia Artemidy - zbudowana w IV w. p.n.e. w Efezie miała 126 m długości, a jej dach wspierało 127 marmurowych kolumn. Częściowo naruszoną budowlę nakazał zniszczyć w 401 r. patriarcha Konstantynopola.
-	Wiszące ogrody Babilonu - relacje wspominają ceglane ściany długie na 122 m i grube na 7 m, na których wznosiły się kamienne kolumny, wspierające drewniane, porośnięte zielenią platformy. W 331 r. p.n.e. po zdobyciu Babilonu przez Aleksandra Wielkiego ogrody nadal rozkwitały, ale w następnych wiekach uległy zniszceniu i pochłonęły je piaski.
-	Posąg Zeusa w Olimpii - jego twórcą był Fidiasz. Trzynastometrowy posąg był pokryty płytkami z kości słoniowej, a jego szatę i tron wykuto ze złota. W 426 r. cesarz bizantyjski Teodozjusz II kazał rzeźbę rozebrać i przewieźć do Konstantynopola, gdzie po 50 latach uległa zniszczeniu w czasie pożaru pałacu.
-	Grobowiec Mauzolosa - budowlę postawiła zona tego perskiego satrapy i namiestnika Turcji w IV w. p.n.e. w Halikarnasie (obecnie Bodrum w Turcji). Grobowiec miał ok. 55 m wysokości, kolumnadę z 36 filarów, ozdobioną posągami miejscowych władców i wojowników. Na jego szczycie w kształcie piramidy stał czterokonny rydwan, a w nim prawdopodobnie posąg Mauzolosa i jego żony Artemizji. Od tamtych czasów przyjęła się nazwa “mauzoleum”.
-	Piramidy w Gizie - istniejące do dziś zostały opisane wcześniej.

Siwasz - system płytkich zatok przy Półwyspie Krymskim, oddzielony od Morza Azowskiego Mierzeją Arabacką - woda silnie słona.

Sopka - nazwa nadawana wulkanom na dalekim wschodzie Rosji, a także innym oddzielnym szczytom.

Suk - bazar, rynek lub główna dzielnica handlowa w miastach arabskich.

Sulina - nazwa środkowego ramienia delty Dunaju.

Szot - nazwa płytkiego słonego jeziora w Afryce Płn.

Tartar - depresja w Iraku, wykorzystywana jako zbiornik retencyjny Tygrysu i Eufratu.

Tonkin - dawna nazwa północnej części Wietnamu.

Toponimikon - nazwa miejscowości.

Transhimalaje - góry oddzielone od Himalajów tektonicznym obniżeniem przez które płyną Indus i Brahmaputra. Z łac. trans = za, poza, stąd nazwa tych gór dochodzących do wysokości 7315 m.

Transsyberyjska kolej - najdłuższa na świecie (ok. 7400 km) magistrala kolejowa. Zbudowana w latach 1891-1916 przebiega południowym skrajem Syberii od Czelabińska przez Omsk, Irkuck, Czytę, Czabarowsk do Władywostoku.

Tunel - miejscowość i węzeł kolejowy w płd.-zach. części woj. kieleckiego, w której w 1884 r. otwarto najdłuższy w Polsce tunel kolejowy (768 m) pod Białą Górą (416 m).

Tybet - zwany “Dachem świata" jest najpotężniejszą i największą wyżyną świata. Położony bezpośrednio za Himalajami, obejmuje powierzchnię ok. 2 mln km², średnia wysokość wyżyny n.p.m. wynosi 4500-5000 m, a szereg pasm górskich wznosi się jeszcze do wysokości 7000 m. Z wyżyny tej wypływa wiele wielkich rzek Azji (m.in. Huang-ho, Jangcy, Mekong, Brahmaputra), a na wysokości 4400-5000 m znajduje się wiele jezior. Czynny tu jest jeden wulkan, znajdują się tu liczne lodowce, a dobowe wahania temperatury mogą przekraczać 40^oC. Główne ośrodki to Lhasa, Czangtu i Szigace.

Wielki Basen Artezyjski - położony w środkowo-wschodniej Australii, jest największy na Ziemi. Zajmuje nieckowate zagłębienie o powierzchni ok. 1750 000 km². Umieszczonych jest tu ok. 20 000 studni artezyjskich, a najgłębsza ma 2136 m.

Wielki Erg Zachodni - jest wielką pustynią (erg - z arab. = masy piasku) położoną u stóp gór Atlas w śr.-zach. Algierii. Mająca 78 000 km² pustynia jest jednym “morzem” piasku, ułożonego w potężne wydmy (barchany) sięgające 120 m wysokości. Na pustyni szaleją od czasu do czasu potężne burze piaskowe wznoszące piasek ścianą szerokości do kilkuset kilometrów i na znaczną wysokość, np. w 1947 r. po wyjątkowo gwałtownej burzy, przeniesiony przez wiatr piasek, osiadł aż na ośnieżonych szczytach Alp.

Wielki Kanion - głęboki jar w środkowym biegu rzeki Kolorado w USA - ok. 350 km długości, szerokość na poziomie wierzchowiny 7-30 km, głębokość do 1600 m.

Wielkie Jeziora - to system 5 jezior na granicy USA i Kanady (Górne, Michigan, Huron, Eire, Ontario) połączonych cieśninami, rzekami i kanałami z rzeką Św. Wawrzyńca tworzą drogę wodną o długości ok. 3770 km, łączącą najdalsze porty jeziora Górnego i Michigan z Atlantykiem. Jeziora te ze względu na swoją wielkość, można z powodzeniem nazwać morzami słodkowodnymi, a są na tyle głębokie, że pływają po nich wielkie statki oceaniczne.

Wielkie Rowy Afrykańskie - ciągną się tysiącami kilometrów od dolnej Zambezi (Mozambik), poprzez wielkie jeziora Afryki, m.in. Niasa, Tanganika, Rudolfa, które wypełniają części tego rowu, aż poprzez wyżynę Abisyńską do zatoki Adeńskiej. Jest to niezwykle ciekawa część kontynentu, wzbogacona potężnymi masywami wulkanicznymi z najwyższymi szczytami Afryki.

Wieś - jednostka osadnicza składająca się z grupy, względnie z kilku obok siebie usytuowanych grup gospodarstw rolnych.

Żelazna Brama - żelazne wrota - jest to przełom Dunaju między Górami Banackimi a Górami Wschodnioserbskimi, na granicy rumuńsko-jugosłowiańskiej. Długość przełomu ok 100 km. W 1972 r. oddano tu do użytku elektrownię wodną na zaporze o wysokości 63 m.

---