Odmrożenia
Odmrożenie, łacińska nazwa congelatio, to rodzaj rany spowodowanej ekspozycją na niską temperaturę i uszkodzeniem przez nią skóry i tkanek pod nią leżących. Jest ono wynikiem bezpośredniego działania zimna głównie na odsłonięte tkanki, oraz na obwodowe części ciała, które z reguły są nieco gorzej ukrwione a ich temperatura jest zazwyczaj niższa niż temperatura narządów wewnętrznych. Tak więc najczęściej odmrożeniu ulegają palce stóp i rąk, stopy i ręce, twarz i uszy.
Długotrwałe oziębienie tkanek jest bardziej niebezpieczne niż krótkie działanie zimna.
Mechanizm powstawania odmrożenia
Niska temperatura wywołuje skurcz naczyń krwionośnych, co prowadzi do niedokrwienia tkanek. W oziębionej części ciała pojawia się uczucie kłucia, a skóra blednie. Następnie pojawia się drętwienie i ograniczenie ruchów palców i całych kończyn. W czasie ocieplania pojawia się tępy ból, skóra ulega zaczerwienieniu, pokrywa się pęcherzami wypełnionymi krwistą wydzieliną, rozwija się obrzęk.
W wyniku ekspozycji na działanie niskiej temperatury uszkodzone zostają drobne naczynia, których światło ulega zwężeniu, a nawet zamknięciu. Zmiany te mogą prowadzić do postępującego obumierania tkanek, a przez to nawet po dłuższym, kilkutygodniowym okresie mogą okazać się konieczne amputacje.
Objawy
Objawy zależą od samej temperatury, czasu ekspozycji na niską temperaturę i współistniejących czynników dodatkowych. Początkowo najbardziej narażone na działanie zimna części ciała czerwienieją. Związane to jest z reakcją obronną organizmu i rozszerzeniem naczyń krwionośnych, co ma dostarczyć narażonym okolicom dodatkowego ciepła. Kolejnymi objawami są zblednięcie skóry, uczucie mrowienia, drętwienia. Ruchy palców są upośledzone.
Co sprzyja powstawaniu odmrożeń?
Czynnikami, które zwiększają ryzyko powstania odmrożeń są:
pozostawanie w jednej pozycji (bezruch) na mrozie;
wilgotna, przpocona odzież;
spożycie alkoholu;
silny wiatr, wilgoć
zmęczenie;
głód, wyniszczenie organizmu;
niektóre leki (np. nasercowe, przeciwdepresyjne, uspokajające).
Podział odmrożeń
Odmrożenia, podobnie jak oparzenia, dzielimy na cztery stopnie, w zależności od ciężkości urazu i głębokości zmian.
I stopień.
W stopniu pierwszym odmrożenia mamy do czynienia ze zmianami powierzchownymi. Objawami dominującymi są: zblednięcie i oziębienie skóry, obrzęk, upośledzenie ruchów palców, a przy ogrzewaniu pojawiają się swędzenie i mrowienie. Czucie pozostaje zachowane. Tego typu powierzchowny uraz termiczny goi się samoistnie. Swędzenie i pieczenie, wrażliwość na zimno i sinoczerwone przebarwienie skóry utrzymują się jednak stosunkowo długo, często przez wiele miesięcy.
II stopień.
Odmrożenia drugiego stopnia są głębsze, sięgają skóry właściwej, wywołują zmiany w drobnych naczyniach. Po kilku godzinach na skórze pojawiają się pęcherze z krwistą zawartością i nasilony obrzęk. Również w tym rodzaju odmrożenia czucie pozostaje zachowane. Także gojenie zwykle przebiega samoistnie, choć trwa ono wiele tygodni i pozostawiać może blizny. Przebarwienia, swędzenie, mrowienia często utrzymują się na stałe.
III i IV stopień.
Najcięższym termicznym urazem skóry spowodowanym zimnem są odmrożenia trzeciego i czwartego stopnia. Tu pojawia się utrata czucia, które nie powraca nawet po ogrzaniu. Szybko pojawiają się pęcherze, znaczny obrzęk, który obejmuje również tkanki nie narażone w sposób bezpośredni na zimno. Skóra początkowo jest żółtawa, następnie brunatna, czarna. Tkanki ulegają martwicy. Ze względu na rozległość i nasilenie zmian odmrożenia trzeciego i czwartego stopnia leczy się chirurgiczne. Zmiany w naczyniach powodujące upośledzenie ukrwienia niestety nie cofają się, przez co często nawet po kilku tygodniach konieczne są amputacje.
Pierwsza pomoc i leczenie odmrożeń
Poszkodowanego należy przenieść do ciepłego pomieszczenia i ściągnąć z niego mokrą i zmrożoną odzież. Natychmiast ogrzewamy miejsce odmrożone poprzez kąpiel, okłady itp. Należy rozpocząć ogrzewanie od niższych temperatur wody, rzędu 25 stopni, by szybko ją zwiększyć do ok. 40 stopni. Okłady czy kąpiel należy stosować tylko do czasu uzyskania oczekiwanego efektu, czyli ogrzania tkanek. Przegrzanie jest szkodliwe. Jednocześnie z ogrzewaniem miejscowym, stosujemy ogrzewanie ogólne, podając choremu ciepłe, słodzone napoje bez dodatku alkoholu. Odmrożone miejsce pokrywamy suchym, jałowym opatrunkiem, szukamy pomocy lekarskiej.
Uwaga!
Nie wolno rozcierać miejsc odmrożonych śniegiem ani alkoholem! Nie zwlekać z ogrzewaniem odmrożeń, gdyż przedłuża to czas działania zimna i czas skurczu naczyń krwionośnych! Zarazem nie ogrzewać zbyt szybko, np. od razu w bardzo gorącej wodzie!
Pomoc medyczna polega na podawaniu środków wspomagających działanie układu krążenia, leków zwiększających przepływ przez uszkodzone naczynia, oraz, gdy jest to niezbędne wykonuje się zabieg chirurgiczny.
Jak zapobiegać odmrożeniom?
Przede wszystkim należy odpowiednio ubierać się, by zapewnić jednocześnie właściwą izolację oraz możliwość parowania potu. Polecane jest ubieranie kilku luźnych warstw ubrań pod okryciem wierzchnim, czyli tzw. ubieranie się 'na cebulę'. Nie zapominajmy o czapce (tą drogą traci się bardzo dużo ciepła!) i ciepłych, wełnianych skarpetach. Buty nie powinny być za ciasne.
Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie tkanek na skutek działania zimna. Zdarzają się nawet przy temperaturach powyżej 0 stopni, szczególnie przy wietrznej i wilgotnej pogodzie.
W odmrożeniu skóra początkowo bywa zaczerwieniona, później staje się sina, szaroniebieska "marmurkowa", a w końcu biało blada. We wstępnym okresie odmrożenia występuje uczucie marznięcia, swędzenie.
Z powodu płynnych i nieostrych granic zmian na skórze trudno jest rozstrzygnąć, czy mamy do czynienia z odmrożeniem, czy też z miejscowym wychłodzeniem. Dopiero w ciepłym pomieszczeniu można z grubsza odróżnić te dwa rodzaje uszkodzeń: lekkie odmrożenie i silne przechłodzenie powodują od razu silny ból, podczas gdy ciężkie odmrożenia pozostają również w cieple zupełnie niebolesne.
Głównym zagrożeniem w odmrożeniu jest nieodwracalne obumarcie odmrożonych części ciała a także zakażenie.
Pierwsza pomoc
... w przypadku odmrożenia, zwłaszcza gdy odmrożona część ciała jest jeszcze blada, polega na możliwie szybkim przywróceniu w niej krążenia krwi. W tym celu stosujemy ogrzanie uszkodzonej kończyny w kąpieli wodnej, o coraz wyższej temperaturze. Rozpoczynamy ogrzewanie wodą o temperaturze 25-30oC, aby po kilkunastu minutach zwiększyć ją aż do 38-40oC. Ogrzewanie należy stosować do czasu, gdy tkanki osiągną odpowiednią temperaturę. Po kąpieli można odmrożone miejsca lekko nacierać niewielką ilością 70% alkoholu etylowego, aż do zaróżowienia skóry. Następnie trzeba nałożyć suchy jałowy opatrunek z grubą warstwą waty i z ciepło owiniętymi kończynami odwieźć chorego do szpitala.
Jeśli w warunkach polowych nie ma możliwości wykonania takiej kąpieli ogrzewającej, to należy zastosować krótkotrwały, delikatny masaż, używając niewielkiej ilości 70% alkoholu etylowego, a następnie nałożyć gruby opatrunek ochronny. Jeśli wytworzyły się pęcherze, przykrywa się je jałowym opatrunkiem. Nie można ich otwierać. Zabrania się również szeroko stosowanego nacierania odmrożonych kończyn śniegiem, pogarsza to jeszcze stan kończyny - tworzą się mikroskopijne rany, łatwo powstaje zakażenie. Zabronione jest również podawanie alkoholu, gdyż jego działanie rozszerzające naczynia może spowodować przechłodzenie całego organizmu. Nie wolno również palić. Zwężająca naczynia krwionośne nikotyna pogarsza rokowanie.
W przypadku wychłodzenia całego ciała, ogrzewanie należy przeprowadzić bardzo powoli, gdyż ciepła kąpiel spowoduje rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych i zimna krew z obwodu zmiesza się z ciepłą krwią centralną. Może to doprowadzić nawet do zgonu.
Opisywane są przypadki, gdy znalezionego zamarzniętego człowieka wnoszono do ciepłego pomieszczenia, gdzie - na drodze opisanego wyżej mechanizmu - szybko umierał.
Do kąpieli całego ciała używamy wody o temperaturach jak przy miejscowych odmrożeniach, ale podnoszenie ciepłoty kąpieli powinno odbywać się wolniej.
Przechłodzenie i odmrożenie
Przechłodzenia i odmrożenia zdarzają się również w temperaturze powyżej 0oC
Przechłodzenie to wyziębienie całego ciała i może nastąpić zawsze, gdy zbyt lekko ubrany człowiek przebywa przez dłuższy czas w niskiej temperaturze.
Przechłodzeniu sprzyja działanie wilgoci i wiatru oraz ogólne wyczerpanie, zły stan ogólny lub schorzenia towarzyszące, np. wstrząs.
Rozróżnia się trzy stadia wychłodzenia:
1. okres obronny, gdy temperatura centrum ciała wynosi 36 - 34 oC, pojawiają się silne dreszcze, skóra jest blada i zimna, wystepuje "gęsia skórka", wargi są sine, tętno i oddech przyśpieszone,
2. stadium wyczerpania, gdy temperatura centrum ciała wynosi 34 - 27 oC, ustaje drżenie z zimna, pojawia się kurczowe drętwienie mięśni oddech staje się wolniejszy i bardziej powierzchowny, występują przerwy w oddychaniu, zwalnia się również tętno i pojawiają się zaburzenia rytmu, zanika odczuwanie bólu, następuje apatia, wreszczcie człowiek zapada w sen, poniżej temperatury 30oC następuje utrata przytomności i całe ciało staje się zimne,
3. letarg - śmierć mózgowa, przy niższej temperaturze ciała ustają czynności życiowe, kurczowe zdrętwienie mięśni ustępuje wiotkiemu porażeniu, brak przytomności, sztywne źrenice, brak ruchów oddechowych, tętno niewyczuwalne, jeżeli najpóźniej w tym okresie nie przystąpi się do reanimacji, następuje zgon.
Badanie tętna osoby będącej w hipotermii (znaczne oziębienie ciała) powinno trwać przez 1 minutę. W przypadku stwierdzenia braku tętna powinno się przez pierwsze 3 minuty prowadzić tylko wentylację (w celu ogrzania ciała od wewnątrz), a następnie powtórzyć badanie tętna, również przez 1 minutę. I w przypadku potwierdzenia braku tętna rozpocząć reanimację.
OPIS:
miejscowe powikłanie spowodowane działaniem niskiej temperatury - wynikiem jest zmniejszenie przepływu krwi przez dotknięte nią części ciała (szczególnie ręce, twarz, stopy); dochodzi do odwodnienia, enzymatycznego uszkodzenia i ostatecznie śmierci komórek;
w ciężkich przypadkach, przy głębokim zamrożeniu tkanek, może dojść do uszkodzenia głębiej leżących naczyń krwionośnych, mięśni i tkanki nerwowej.
OBJAWY:
początkowo uszkodzony obszar jest zimny, twardy, blady i niewrażliwy na dotyk; po ogrzaniu obszar ten staje się obrzmiały, bolesny i pokrywa się czerwonymi krostami;
utrata czucia dotyku,
zdrętwienie,
pulsujący ból,
mrowienia,
nadmierna potliwość,
bóle stawowe,
zblednięcie,
obrzęk podskórny,
przekrwienie,
pojawianie się pęcherzyków na skórze,
zasinienie,
martwica skóry,
zgorzel.
PRZYCZYNY:
przedłużone oddziaływanie niskiej temperatury,
ponowne ochłodzenie odtajałych kończyn.
CZYNNIKI RYZYKA:
upośledzenie umysłowe,
wpływ alkoholu lub nadużywanie leków,
choroby psychiczne,
temperatura otoczenia poniżej -18°C,
palenie papierosów,
podeszły wiek,
choroba Raynauda.
TRYB LECZENIA: leczenie ambulatoryjne lub szpitalne w zależności od ciężkości odmrożenia.
LECZENIE OGÓLNE:
pomoc doraźna dla chorego bez wyczuwalnego tętna na obwodzie lub nie oddychającego - z zabiegami reanimacyjnymi, ogrzewaniem poprzez podawanie ciepłych płynów dożylnie i ciepłego tlenu włącznie,
zapobieganie ponownemu ochłodzeniu; może powstać konieczność utrzymywania odmrożonych części w stanie zamrożenia aż do chwili przetransportowania do ośrodka, w którym może być udzielona pomoc,
leczenie hipotermii,
ostrożne ogrzanie chorego; można zanurzyć odmrożone kończyny na kilka minut w wodzie o temperaturze nie wyższej niż 40-42°C,
zabezpieczenie chorego przed wilgocią; jeśli jest przytomny, należy podać mu do picia ciepłe płyny z dużą zawartością cukru,
nie należy brać pod uwagę amputacji kończyny aż do ostatecznego rozpoznania martwicy, stwierdzenie nieodwracalnego uszkodzenia może trwać do 3 tygodni,
zapobieganie zakażeniu po rozpoczęciu leczenia,
w celu oczyszczenia rany i usunięcia tkanek martwiczych stosowanie stałego leczenia kąpielami wirowymi,
zapobieganie uszkodzeniom innych części ciała.
AKTYWNOŚĆ ŻYCIOWA:
w zależności od tolerancji ochraniać uszkodzone części ciała chorego,
rozpocząć fizykoterapię w chwili wystarczającego postępu gojenia.
DIETA:
tolerowana przez chorego,
ciepłe płyny do picia.
ZAPOBIEGANIE:
ubierać się warstwowo, odpowiednio do niskich temperatur; okrywać kończyny i wystające części ciała,
właściwe przygotowanie do podróży w zimny klimat; unikać alkoholu.
PRZEBIEG CHOROBY I ROKOWANIE:
może pojawić się zniesienie czucia i pęcherze na skórze,
zajęte części ciała mogą się goić lub ulec mumifikacji bez zabiegu chirurgicznego; proces gojenia może trwać 6-12 miesięcy, pacjent może być nadwrażliwy na zimno i odczuwać pieczenie i mrowienie.