DZIECKO Z MUTYZMEM SELEKTYWNYM

1. Definicja zaburzenia

Mutyzm (łac. mutismus) - uporczywe milczenie przy nieuszkodzonych ośrodkach mózgowych mowy. Mutyzm częściowy, wybiórczy, selektywny jest zaburzeniem lękowym, nerwicowym w postaci braku reakcji werbalnych oraz wypowiedzi chorego w kontaktach z określoną osobą lub w określonych sytuacjach. Osoba taka rozumie mowę na normalnym poziomie, potrafi mówić.

U części chorych możliwe jest pisemne wyrażanie myśli, co wykorzystuje się w procesie edukacji uczniów z mutyzmem selektywnym.

W niektórych przypadkach istnieje możliwość komunikowania się niewerbalnego, poprzez gesty i mimikę, czasami ta forma komunikacji jest bardzo dobrze rozwinięta i dzieci wyrażają swoje emocje za pomocą kiwnięć głowy, odpowiedniego wyrazu twarzy i zrozumiałych dla otoczenia gestów. Niekiedy dziecko może unikać kontaktu, jego mimika potrafi być mało wyrazista, gestykulacja silnie ograniczona, dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego. Najczęściej rozmawia z rodzicami i rodzeństwem a milknie w przedszkolu, szkole. Należy dodać, że w mutyzmie wybiórczym nie występują jako przyczyny żadne uszkodzeń mózgu a u dzieci pojawia się on na ogół pomiędzy 3 a 5 rokiem życia.

2. Odkrywca

W 1877 roku niemiecki lekarz Kussmaul opisał trzy przypadki „mutyzmu dobrowolnego” (Aphasia Voluntals). W 1934 roku Moritz Tramer, szwajcarski lekarz opisał przypadek ośmioletniego chłopca u którego zdiagnozował Elective Mutism. Po roku 1994 w podręcznikach zaczęto używać terminu Selective Mutism.

3. Etiologia zaburzenia, typologia

Przyczyn mutyzmu może być wiele, najczęściej są to:

• Traumatyczne przeżycia, w których dziecko uczestniczy, lub które zaobserwowało.

• Długotrwałe sytuacje stresowe, nawet takie, które wydają się być mało znaczące np. dokuczanie przez kolegów w szkole, na podwórku.

• Bolesne przeżycia np. rozwód, kłótnie w domu.

• Sytuacje patogenne np. alkoholizm lub przemoc w domu.

• Śmierć bliskiej osoby.

• Nadopiekuńczość rodziców i wielość zakazów.

• Upokarzanie przez najbliższych, przezywanie, dokuczanie.

• Zamykanie za karę na klucz.

• Deprywacja potrzeb dziecka.

• Nieprawidłowa struktura rodziny.

• Uczucie samotności lub porzucenia przez rodziców spowodowane np. pojawieniem się młodszego rodzeństwa.

4. Charakterystyczne cechy kliniczne:

• Dziecko mówi okresowo. Kiedy milknie i nie odpowiada na pytania jest postrzegane jako nieśmiałe lub posiadające obniżone możliwości intelektualne. W szkole jest postrzegane jako bardzo ciche i grzeczne, może się zdarzyć, że jego trudności nie zostaną dość szybko zauważone (początkowo zwraca się bowiem uwagę na dzieci płaczące z lękiem separacyjnym i innymi zaburzeniami).

• Dziecko potrafi komunikować się niewerbalnie - pisze, rysuje lub pokazuje gestem, mimiką. Niewerbalny sposób komunikowanie się to kwestia indywidualna. Dziecko może nie chcieć nawiązywać kontaktów pozawerbalnych. W skrajnych przypadkach może krzyczeć, płakać, okazywać spazmatyczną złość.

• Pojawienie się trudności w szkole, dziecko funkcjonuje poniżej swoich możliwości, nie może wykazywać się aktywnością, chociaż ma wiedzę i rozumie omawiane problemy.

• Dziecku towarzyszy reakcja wycofania, jednak cały czas jest w kontakcie z otoczeniem. Zbyt mocne próby wymuszania, aby coś powiedziało są zabronione, ponieważ powodują jeszcze większe wycofanie.

• Dzieci te często nieruchomieją, sztywnieją, mają napięte mięśnie, sztywne kończyny, pochylone głowy, unikają kontaktu wzrokowego, mają spowolnione ruchy, gdy się uśmiechają, ich usta pozostają zaciśnięte.

• W przyjaznych warunkach dzieci te pomimo braku kontaktu werbalnego rozumieją i chętnie wykonują polecenia.

• Dziecko może preferować dowolnie wybrany przez siebie temat zabawy, rysowania, mieć swoje ulubione przedmioty, zabawki - fiksacja.

Diagnoza mutyzmu wybiórczego podporządkowana jest w krajach europejskich klasyfikacji ICD-10. Jest to pięć badanych i ocenianych kryteriów:

• Ekspresja i rozumienie języka oceniane, według standardowych testów, mieszczą się w granicach dwóch odchyleń standardowych, stosownie do wieku dziecka.

• Możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach, w których od dziecka mówienie jest oczekiwane, pomimo mówienia w innych sytuacjach.

• Czas trwania mutyzmu wybiórczego przekracza 4 tygodnie.

• Nie występuje żadne z całościowych zaburzeń rozwoju.

• Zaburzenia nie wyjaśnia brak znajomości języka mówionego wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia.

5. Wczesna interwencja, leczenie, terapia:

Należy pamiętać, że znaczącą rolę w mutyzmie ma terapia zindywidualizowana. Należy pomagać dziecku funkcjonować bez mówienia, jednak robienie tego bez odpowiedniej terapii utrwala i pogłębia zaburzenia. Terapia obejmuje kilka aspektów: wzmocnienie samooceny, terapię relaksacyjną, grupową, poznawczą, metody terapii behawioralnej, która zakłada ignorowanie niepożądanych zachowań takich jak milczenie (karanie jest ryzykowne, potęguje lęk) i nagradzanie zachowań pożądanych takich jak próby mówienia. Początkowo mogą to być ustalone wspólnie pojedyncze słowa wypowiadane szeptem. W terapii muszą aktywnie uczestniczyć członkowie rodziny zarówno w domu jak i w gabinecie terapeuty. Należy więc:

• Nauczyć dziecko właściwego posługiwania się mową i komunikowania się.

• Zmniejszać lęk społeczny dziecka, uczyć radzenia sobie z nim.

• Nauczyć dziecko wzorców zachowań społecznych, aby czuło się pewniej.

• Zadbać o samoocenę dziecka, zwiększyć jego zaufanie do samego siebie.

• Pomóc w zdobywaniu wiedzy o świecie jako miejscu bezpiecznym i przyjaznym.

Początkowo terapia to rodzic i dziecko a terapeuta w tle. Później dziecko i terapeuta, rówieśników można wprowadzać w małych grupach, aby spotkania nie stanowiły zbytniego obciążenia dla dziecka. Duże znaczenie dla terapii mają bajki relaksacyjne oraz terapeutyczne. Wyciszają dziecko i dają mu poczucie, że ktoś inny ma podobny problem i potrafi sobie z nim poradzić. Problem mutyzmu selektywnego dziecka bywa bagatelizowany przez niektórych rodziców. Uważają oni, że jest to wina nauczyciela, bo dziecko milczy tylko w szkole.

6. Rokowania

Przy specjalistycznej opiece terapeutycznej lekarza psychiatry i psychologa oraz współpracy rodziców i nauczyciela, dzieci powracają do pełnego zdrowia. Czas terapii jest uzależniony od wielu czynników i wysoce zindywidualizowany. Należy wziąć pod uwagę stan psychiczny dziecka, jego wiek, czas rozpoczęcia terapii, przyczyny i wiele innych. (Rokowanie pogarsza się dramatycznie, jeżeli objawy utrzymują się 6-12 miesięcy, a u 50% dzieci z tym zaburzeniem nawet po upływie 5-10 lat nie udaje uzyskać się poprawy - brak źródła)

BIBLIOGRAFIA

1. Minczakiewicz E. (1997), Mowa rozwój zaburzenia terapia, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 135-139.

2. Urbaniuk J., Dziecko z mutyzmem wybiórczym, [w:] Cytowska B., Winczura B., Stawarski A. (red.), Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008, s. 455-468.

3. Popek L. (2004), Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, [w:] Namysłowska J. (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, s. 142-146.

4. Popielarska A. (2000), Mutyzm wybiórczy, [w:] Popielarska A., Popielarska M. (red.), Psychiatria wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, s. 103-104.

NETOGRAFIA

1. http://czasdzieci.pl/index.php?s=google-search&q=mutyzm&cx=008666349682107545090:o2i4jrddw6e&cof=FORID:11&conv=1 (31.12.2012 godz.16⁵⁰).

2. http://www.logopedia.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=297&Itemid=37 (31.12.2012 godz.18³⁰).

3. http://mutyzm.pl/Artyku%C5%82y/Czym_jest_mutyzm (01.01.2013 godz. 13²⁰).

4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Mutyzm.

1

---