Pokaż znaczenie i rolę prawidłowej diagnozy w pracy pedagoga.
Termin "diagnoza" wszedł na dobre do języka pedagogiki społecznej dzięki Marry Richmond, która napisała o konieczności odnajdywania powodów w osobach wykolejonych, jak i środowisku, w sytuacjach ubóstwa, demoralizacji i patologii. Twórczynią pedagogiki społecznej i propagatorką podobnych idei w naszym kraju była Helena Radlińska.
Słowo "diagnoza" ma swoje korzenie w języku greckim i znaczy tyle, co identyfikacja, rozpoznanie. Początkowo łączyło się ściśle z medycyną, jednak z biegiem lat, za sprawą Mary Richmond w 1917 roku rozszerzyło swój zasięg na nauki społeczne.Dzisiejsza konotacja tego pojęcia wyróżnia dwie jego części: gromadzenie przydatnych informacji i ich dokładne, krytyczne omówienie na drodze rozumowej.
Najbardziej celna definicja orzeka, że diagnoza jest identyfikacją esencji i wszelkich determinantów wieloskładnikowego stanu rzeczywistego poprzez cechy go charakteryzujące i przy rozpatrzeniu uniwersalnych prawidłowości występujących w interesującej nas dziedzinie.Poznanie diagnostyczne wiąże się z dwoma podstawowymi czynnikami: doświadczeniem i myśleniem. Multilateralna charakterystyka własności i oznak zjawiska, powstała dzięki obserwacji, badaniom i różnym doświadczeniom stawia sobie za zadanie zgromadzenie wiadomości dotyczących analizowanego podmiotu i otaczającej go rzeczywistości. Taki zbiór cech staje się podłożem dla dalszego rozwoju badań i postawienia diagnozy.
Ta definicja ukazuje elementarne czynności diagnostyczne- zgromadzenie danych, ich interpretację oraz ocenę za ich pomocą stanu rzeczy.
Nauka o sposobach rozpoznawania danego zjawiska na podstawie charakterystycznych objawów to diagnostyka. Ma ona na celu ukazanie krok po kroku celowego i świadomego postępowania wobec interesującego nas zjawiska.Diagnoza może być: opisująca, czyli stwierdza jakieś zaistniałe fakty; klasyfikacyjna, czyli podporządkowanie danego wycinka rzeczywistości do gatunku; wyjaśniająca jak doszło do interesującego nas stanu rzeczy oraz prognostyczna:zapowiadająca pewne kierunki zmian.
Diagnoza pedagogiczna jest w przypadku dzieci i młodzieży jedynie elementem szerokiego postępowania rozpoznawczego. Ma ogromne znaczenie, ale jedynie w połączeniu z diagnoza lekarską i psychologiczną daje obraz pełnego zjawiska. Należy podkreślić diagnozę środowiska rodzinnego, ponieważ to właśnie środowisko rodzinne jest jednym z najważniejszych czynników rozwoju dziecka. Uchwycenie wiec pewnych elementów środowiska rodzinnego, które mają wpływ na zaburzenie bądź utrwalanie się niepożądanego stanu rzeczy, daje możliwość wyeliminowania ich i wyrównanie nieprawidłowości. Rodzina w okresie dorastania dziecka ma na nie największy wpływ.
Może się wydawać, iż nauczyciele i wychowawcy bagatelizują znaczenie diagnozy, gdyż wielu uważa, że wystarczy realizacja wyznaczonego przedsięwzięcia lub po prostu zaliczenie zajęć, aby zakończyć dotychczasowe diagnostyczne zachowania. Łatwiej im przełożyć pracę uczniów na wymierne oceny posiłkując się założeniami programowymi, pomijając tak istotne aspekty jak indywidualny rozwój ucznia. Obecnie szeroko wypowiada się na temat przydatności i konieczności diagnozowania ucznia. Powszechnie uważa się, że każde dziecko rozpoczynające swoją przygodę ze szkołą powinno zostać zdiagnozowane, ma to na celu ustalenie występujących u niego zdolności i wad.
Takie wczesne wykrycie pewnych deficytów może w przyszłości zapobiec występowaniu niepowodzeń szkolnych i ich skutków w zależności od czasu w jakim zostaną uchwycone i zdiagnozowane. Na skutek postępu technicznego, udoskonalaniu komputerów oraz coraz nowszych programów służących diagnozowaniu można już wcześniej podejmować się diagnozowania. Można już przeprowadzać badania diagnostyczne u dzieci w wieku przedszkolnym, daje to lepsze możliwości wczesnej profilaktyce.Nauczyciele nie stosują diagnozy zbyt często, a jeżeli dokonują jej to nie często ma ona wpływ znaczący wpływ na dalszą ich pracę względem uczniów. Ta opinia dotyczy diagnozy edukacyjnej, jednak nauczyciele nawet codziennie oceniają uczniów, często czyniąc to nieświadomie. Dzieje się tak, gdy uczeń X przeszkadza na lekcji, Uczennica Y kopnie kolegę w łydkę na przerwie, a także w wielu innych okolicznościach codziennego pobytu w pracy. Dobry nauczyciel w takich sytuacjach reaguje od razu wyjaśniając niestosowne postępowania podopiecznego. Podejmuje się w ten oto sposób przeprowadzenia diagnozy w celu zrozumienia całego zajścia, podejmuje wówczas decyzję o dalszym postępowaniu względem problemowego ucznia.
Janusz Korczak, uważał, że w pierwszej kolejności należy rozpocząć działanie diagnostyczne od poznania dziecka i zrozumienia jego postępowania. Zapoznanie się z motywami, jakie kierowały dzieckiem, zrozumienie dlaczego zachowało się w ten, a nie inny sposób, będzie pierwszym krokiem do zrozumienia jego wewnętrznych potrzeb. Przyczyną, że uczeń X przeszkadza na lekcji, nie musi być powód że nie chce słuchać swojej pani, ale może chciałby zwrócić jej uwagę na siebie, lub ćwiczenia zadane przez nią było dla niego trudne lub zbyt proste i wywołało w nim poczucie zniechęcenia i znudzenia. Uczennica Y wcale nie musi być nieposłuszna, może to kolega sprawił jej przykrość, i zmusił ją do ostrej reakcji. Zadaniem pedagoga jest zbadanie danej sytuacji, wyjaśnienie jej i powzięcie decyzji o dalszych krokach.diagnoza konieczna jest do rozpoznania problemów, z którymi spotyka się aktywność kulturalna, wychowawcza i socjalna. Im bardziej zapozna się z tymi trudnościami pedagog, wychowawca i opiekun tym będzie mu łatwiej nawiązać dialog z uczniem i dobrać odpowiednie dla niego metody pedagogiczne. Dialog i diagnoza stają się bardziej innowacyjne i twórcze, przestają być jednokierunkowymi działaniami i programami na pokaz. Dialog ożywia obie dyscypliny i w konsekwencji pracę pedagoga i wychowawcy.Z pewnością nie należy przypinać etykietki dziecku, gdyż może to mieć dalszy, negatywny wpływ na jego rozwój i edukację.Dzięki działaniom diagnostycznym pedagog, wychowawca i nauczyciel systematycznie zmierza ku tworzeniu i doskonaleniu swojego warsztatu pracy.
Diagnosta-badacz musi pozyskiwać informacje o dziecku w odpowiedniej kolejności mając na uwadze najważniejszy aspekt a więc funkcjonowanie emocjonalne. Orientacja w temperamencie dziecka, który badany jest przez psychologa, zaspokajanie potrzeb dziecka, mechanizmy obronne, treść i znak przeżyć emocjonalnych są niezbędne do zdiagnozowania dziecka. Te elementy bada nauczyciel. Nie jest on odpowiedzialny za zachowania jak i cechy charakteru wychowanka, ale w pełni jest odpowiedzialny za jakość pomocy wychowawczej. W swojej pracy nauczyciel posługuje się przede wszystkim intelektem. Dobrowolski wyróżnił kilka typów umysłów nauczycieli. Nauczyciel, który nie wykazuje zainteresowania wychowankiem i jego problemami a kładzie jedynie nacisk na przekazanie informacji z lekcji, posiada umysł rozumowy. Jest on osoba tolerancyjną, wyrozumiała, ale ciężko jest mu poznać swojego wychowanka. Nauczyciel z umysłem intuicyjnym stara się poznać swoich uczniów z każdej strony. Interesuje go życie społeczne wychowanków, jest bardzo otwarty, komunikatywny. Nauczyciel organizator w sposób dokładny potrafi skonstruować przebieg lekcji, ale nie angażuje się bardziej w problemy wychowanków. Typ umysłu wyobrażeniowy posiadają nauczyciele, którzy w sposób otwarty ukazują swoje uczucia, a także zauważają przeżycia uczniów. Są spontaniczni, skłonni do intensywnych przeżyć. Wiarygodność diagnozy zwiększa się, jeśli nauczyciel-badacz potrafi stworzyć warunki, które umożliwiają dotarcie do rzeczywistych trudności badanego. Badania diagnostyczne powinny odbywać się w odpowiedniej atmosferze psychologicznej. Zatem ważna jest osobowość nauczyciela, który powinien opierać się na życzliwości, serdeczności w stosunku do ucznia. Powinien zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa tak, aby badany bez obciążeń emocjonalnych mógł przechodzić do kolejnych stawianych mu zadań. Szkoła przede wszystkim powinna zapewnić dziecku opiekę. Najbardziej pożądaną współcześnie funkcją szkoły jest funkcja opiekuńcza, następnie wychowawcza a na samym końcu funkcja dydaktyczna.
Diagnoza osób nieprzystosowanych społecznie, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych a także nie korzystnych warunków środowiskowych występują zaburzenia w zachowaniu powinna być diagnozą, która wyjaśnia przyczynę powstania tego stanu rzeczy. Przyczyny agresji jak i niedostosowania społecznego tkwią w samej badanej jednostce jak i w środowisku, w którym żyje. Pierwszym etapem postępowania diagnostycznego jest diagnoza negatywna, konstatująca fakty, wobec których zachodzi konieczność postępowania korygującego. Należy określić, jakie czynniki działają na jednostkę wywołując negatywne formy zachowania się. Następnie wykryć mechanizmy psychologiczne i społeczne prowadzące do zaburzeń. Kolejny etap diagnozy to diagnoza pozytywna, która koncentruje się na mocnych stronach wychowanka, jego właściwościach psychicznych. Etap ten jest bardzo ważny, aby móc dalej formułować hipotezy, które dają podstawę do podjęcia decyzji dotyczących działań terapeutycznych. Projektowanie działań interwencyjnych powinno opierać się na specyfice nasileniu i genezie danego zaburzenia, jak i na określeniu poziomu ewentualnych strat oraz zysków przy wyborze danego oddziaływania. Ostatnim etapem w diagnozie pedagogicznej jest diagnoza weryfikująca, która daje możliwość sprawdzenia prawdziwości uzyskanego obrazu diagnostycznego.
Tendencje agresywne u dzieci i młodzieży wzrastają, gdy na drodze do osiągnięcia celu pojawia się niespodziewanie przeszkoda. Frustracja może powstać w wyniku niezaspokajania potrzeb, co w konsekwencji niesie utrwalanie się zachowań agresywnych. Karanie każdego zachowania wiąże się z pewną przemocą, kara, więc sprzyja modelowaniu agresji a nie usunięciu jej.
Sformułowanie pewniej interdyscyplinarnej diagnozy, która diagnozuje nie tylko zachowania, ale przede wszystkim mechanizmy regulacji zachowań człowieka w danych warunkach społecznych daje rezultaty i efekty w dalszym działaniu.
Janusz Korczak poza tym, że mówił o zrozumieniu dziecka, zwracał także ogromną uwagę na doskonalenie swojego warsztatu pracy. Jest to, jego zdaniem drugi z kierunków działań będący nieodwracalnie związanym ze zrozumieniem ucznia, a nawet będący jego wynikiem. Jest to poznanie przez pedagoga, wychowawcę oraz nauczyciela siebie i swoich możliwości wychowywania.
Ponieważ postawienie diagnozy było zarówno dla niej jak i dla jej uczniów lekcją, której nawet nie wiedzieli, że są uczestnikami. Jeżeli przyjmiemy, że dzieci uczą sie poprzez interakcje z innymi i na podstawie postępowania dorosłych budują wzorce swoich potencjalnych zachowań, to dziecko otrzymało doskonały wzorzec postępowania i materiał do analizowania. Przez tę sytuację nauczyło się, że nie powinno się pochopnie oceniać innych ludzi, ale warto spróbować zrozumieć dlaczego postępują tak a nie inaczej. Gdyby nauczycielka nie próbowała go zrozumieć na samym początku to zapewne ta etykietka, którą by mu przyporządkowała ciągnęłaby się za nim jeszcze bardzo długo. Dodatkowo uczeń nauczyłby się, że w życiu wszystko jest albo czarne albo białe, a zachowanie ludzi jest albo złe albo dobre i można ich osądzać za samo zachowanie bez wnikania w przyczyny.
Nauczycielka po tych doświadczeniach prawdopodobnie będzie regularnie przeprowadzać swoje badania, co może jej pomóc w zobrazowaniu postępów jej uczniów.
Zdarzają się także takie sytuacje kiedy , pedagog, nauczyciel lub wychowawca nie jest w posiadaniu odpowiednich kwalifikacji i nie jest w stanie zdiagnozować u uczniów pewnych przyczyn w trudnościach z nauką. Coraz częściej nauczyciele spotykają się z przypadkami dysortografi, dysgrafii czy dysleksji u uczniów. Często nauczyciele są w stanie zauważyć problem na podstawie objawów, ale niestety sami nie są przygotowani do tego aby określić dokładnie problem czy podjąć w stosunku do takiego ucznia odpowiednich środków lub metod nauczania bez diagnozy. Nauczyciel powinien cechować się pewną wiedzę oraz doświadczeniem diagnostycznym, by móc zauważać u uczniów pewne symptomy. Często najłatwiej jest oskarżyć ucznia o lenistwo, podczas gdy dziecko ma dysleksję.
Problemy tego rodzaju często są podyktowane sytuacją życiową dziecka. Dlatego tak istotne jest aby pedagog, wychowawca czy tez nauczyciel znał środowisko, w którym dziecko spędza większą część swojego dnia, aby poznał jego rodzinę i warunki w jakich żyje. Taka diagnoza jest diagnozą środowiskową rodziny dziecka. Często w rodzinie należy może poszukiwać przyczyn trudności dziecka w nauce i wychowaniu. Diagnoza środowiskowa ma znaczenie zwłaszcza wówczas gdy zostanie wcześnie podjęta. Im szybciej pozna się jej rezultaty, tym prędzej można będzie dobrać odpowiednie i adekwatne do określonej sytuacji sposoby postępowania metodycznego, wychowawczego czy też pedagogicznego.
Ukazać taką sytuację można na przykładzie uczennicy Y - nazwijmy ją Zosia. Chodzi ona do IV klasy szkoły podstawowej i ma 13 lat. Powinna być w klasie VI jednak dziewczynka ma bardzo poważne problemy z nauką. Kiedy rodzice Zosi popadli w duże konflikty z prawem oraz otrzymali dozór kuratorski dziewczynka trafiła do świetlicy socjoterapeutycznej. Podczas zajęć miała dyktando, pani wychowawczyni dyktowała każde słowo bardzo powoli, jednak Zosia napisała je bardzo źle. Żadne z napisanych przez nią słów, nie przypominało tych, podyktowanych przez panią. Kiedy miała odczytać napisane przez siebie słowa nie potrafiła tego zrobić, chociaż pamiętała o czym pisała. Czytała z wielką trudnością, ale prawidłowo dzieliła wyrazy na sylaby. Problem z Zosią polegał na tym, że nie potrafiła przeliterować żadnego podanego wyrazu. Z tego wynikały jej problemy w nauce. Co jednak było bezpośrednim powodem takiego stanu rzeczy? Odpowiedź jest prosta: patologia w rodzinie. Gdyby ktoś zainteresował się nią wcześniej to być może dziewczynka nie miałaby takich wielkich zaległości i jej szanse wyrównałyby się do poziomu rówieśników. Ten przykład pokazuje jak ogromne znaczenie w pracy pedagogów, wychowawców i oczywiście nauczycieli ma diagnoza.
Tak więc
Klaudia Gibowicz
II r. Ped. Reso.
Grupa1