Zaburzenia odżywiana - anoreksja i bulimia
Anoreksja psychiczna wyróżnia się trzema głównymi cechami. Pierwsza jest nadmierna troska o szczupły wygląd i wagę, drugą obniżenie wagi ciała i utrzymanie jej na niskim poziomie, trzecią brak miesiączki spowodowany niską waga ciałem i zaburzeniami w gospodarce hormonalnej.
Wielu chorych wcześniej miało nadwagę i po rozpoczęciu intensywnego odchudzania popada w anoreksję często towarzyszy temu stres i niska samoocena, spowodowana osobistymi przeżyciami i przykrościami ze strony innych.
Chorzy często dużo wcześniej zaczynają odczuwać objawy choroby, w czasie gdy ich nawyki żywieniowe odbiegają od normy pojawiają się problemy w funkcjonowaniu w rodzinie i grodzie przyjaciół, częste konflikty tym samym izolują się i oddalają od najbliższych.
Znaczna część chorych odczuwa satysfakcję ze ścisłego przestrzegania diety, kontroli wagi i wyglądu. Innych sama myśl o jedzeniu przeraża. Niektórzy również nawet normalnie jedzą ale później wywołują wymioty. Zdarza się że anorektycy zadają sobie wiele trudu żeby przygotować wyszukane dania dla innych, sami ich natomiast nie jedzą.
Anorektycy są na ogół skryci, spokojni, nieasertywni, bez doświadczenia seksualnego. Często ambitni ale z niską samooceną może to być spowodowane chorobą a nie ich prawdziwą osobowością. Często mają złe samopoczucie.
Fizycznie są bardzo wychudzeniu, pojawiają się charakterystyczne włoski, delikatne i puszyste, mają niskie ciśnienie które prowadzi do opuchlizny kostek. Głodówka prowadzi do obniżenia ilości hormonów co później może powodować dużo poważniejsze zmany w organizmie.
Leczenie zależy od nasilenia choroby, indywidualne lub grupowe. Niektórzy wymagają pobytu w szpitalu. Celem leczenia jest stworzenie sojuszu z chorym, którego trzeba nauczyć od nowa normalnego odżywiania i radzenia z samym sobą. Przywrócenie normalnego wyglądu pacjentowi jest stosunkowo łatwe podczas pobytu w szpitalu ale chodzi głównie żeby nauczyć go funkcjonować poza nim.
Większość pacjentów można wyleczyć, zdarzają się jednak tacy którzy do kończ życia maja problemy i umierają w wyniku śmierci głodowej lub samobójstwa.
Bulimia psychiczna podobnie jak anorektycy nadmiernie kontrolują wagę ciała za pomocą diety ale też ćwiczeń wymiotów i naużywania środków przeczyszczających. W przeciwieństwie do anoreksji w bulimii waga ciała nie odbiega od normy charakteryzują ją jednak epizody objadania się a później wywoływane wymioty. Epizody te mogą zdarzać się bardzo często, chorzy zjadają wtedy bardzo duże ilości jedzenia, często chorzy naużywaja narkotyków i alkoholu. Często dochodzi do przejścia z jednej choroby w drugą, na ogół z anoreksji w bulimię.
Anoreksja Jest to choroba o podłożu psychicznym. Objawia się silną obawą przed utyciem prowadzącą do unikania jedzenia. Osoby chore postrzegają siebie jako dużo grubsze i brzydsze niż są w rzeczywistości, nierzadko czują wstręt do swojego ciała i mają zaniżone poczucie własnej wartości. Często też stwierdzają, że są syte, zanim zaczną jeść. Jednym z kryteriów rozpoznawczych anoreksji jest spadek należnej masy ciała o ponad 15% a bulimia Jest również chorobą o podłożu psychicznym. Są to okresowe napady żarłoczności z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów. Chorzy na bulimię czują się głodni nawet bezpośrednio po jedzeniu. Osoby te zdają sobie sprawę, że jedzenie wymknęło się spod ich kontroli, próbują między okresami obżarstwa rygorystycznie przestrzegać diety i opanować napady żarłoczności. Wstydzą się tego i utrzymują w tajemnicy przed najbliższym otoczeniem, często objadając się nocą. Bojąc się przybrać na wadze, stosują diety aż do głodowania między napadami objadania się. Intensywnie ćwiczą (pływanie, biegi, gimnastyka), prowokują wymioty i nadużywają środków przeczyszczających i moczopędnych. Bywa, że po wymiotach odczuwają tak wielką ulgę, że przejadają się po to, aby je wywołać.
Bulimia jest schorzeniem mniej znanym niż anoreksja, mimo wielu podobieństw między nimi. Choroba ta nie jest widoczna, osoby chorujące nie różnią się wyglądem od reszty, a sama choroba rozgrywa się w czterech ścianach, często w dwóch punktach mieszkania: lodówka i ubikacja. Bulimia zdecydowanie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Początek choroby występuje z reguły w wieku późniejszym niż ma to miejsce w przypadku anoreksji. Anoreksja rozpoczyna się przeważnie we wczesnym okresie dojrzewania, bulimia u dziewczyn mających 16-18 lat. Łączenie w opisie tych dwóch schorzeń nie jest tutaj przypadkowe - często powstanie bulimii poprzedza wystąpienie epizodu anoreksji.
Zwykle choroba ta rozpoczyna się próbą odchudzania u dziewczyny nie akceptującej swojego wyglądu, nawet jeżeli jej masa ciała jest zupełnie prawidłowa. Rozpoczynają się coraz to bardziej wymyśle diety, ma miejsce ograniczanie ilości przyjmowanych pokarmów. Tych diet nie udaje się utrzymać, pojawiają się epizody objadania się - ilości pokarmów wtedy zjedzone mogą być przerażające. Osobie zdrowej niekiedy trudno zrozumieć, że „normalnie” wyglądająca dziewczyna może w siebie wmusić ilość jedzenia wystarczającą na kilka dni. Po objedzeniu się pojawiają się wyrzuty sumienia, złe samopoczucie, chora czuje się zmuszona coś zrobić ze zjedzonym pokarmem. Wtedy podejmowane są rozmaite działania kompensujące w związku z obawą przed przytyciem - najczęściej prowokowanie wymiotów, ale również stosowanie środków przeczyszczających, kompulsywne ćwiczenia fizyczne, niekiedy leki moczopędne, hormony tarczycy, głodówki. Zachowania te pozwalają odczuć ulgę, jednak budzą również niechęć do własnej osoby.
Powstaje błędne koło - odchudzanie się, objadanie, kompensacja (np. wymioty). Nie jest ono obojętne, ani dla ciała, ani dla psychiki. Z punktu widzenia psychiatrii częste są epizody depresji, lub stany subdepresyjne. Większość pacjentek ma w Skali Depresji Becka (standardowy formularz do autodiagnozy depresji) powyżej 10 punktów. Osoba chora na bulimię zaczyna koncentrować się na jedzeniu, często zapytana, ile procent dnia myśli o jedzeniu, odpowiada 100%. Utrudnia to koncentrację na nauce, podtrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi. Jedzenie, kompensowanie, myślenie o jedzeniu zajmuje tak dużo czasu, że trudno wykonywać swoje obowiązki. Trzeba też wspomnieć, o bardzo wymiernych konsekwencjach - bulimia często bardzo dużo kosztuje. Powtarzane kilkakrotnie w ciągu objadanie się słodyczami, kupowanie leków zmniejszających łaknienie, potrafi zrujnować budżet. Niekiedy uciekają się do kradzieży sklepowych, żeby zdobyć słodycze lub leki.
Metody kompensacji powodują często zmiany elektrolitowe - głównie utrata jonów potasu, chloru. To z kolei jest przyczyną zmniejszenia siły mięśniowej, zaburzeń pracy jelit, w skrajnych przypadkach zaburzeń rytmu serca. Problemem jest również odwodnienie. Mogą wystąpić napady padaczkowe, tężyczka. Treść żołądka uszkadza zęby, niekiedy mimo wysiłków stomatologów (przeważnie stomatolog zupełnie nie potrafi zrozumieć tempa niszczenia uzębienia). Przy prowokowaniu wymiotów dołącza się stan przewlekłego stanu zapalnego gardła, wywołane kwasem solnym zawartym w treści żołądka, niekiedy owrzodzenie przełyku.
Rodzina niekiedy przez bardzo długi czas nie ma najmniejszego pojęcia o problemach chorej. Zastanawia się, tak dużo je, a nie tyje. Dziewczyny jeżeli wymiotują, robią to po pewnym czasie bezdźwięcznie. Przyłapanie na prowokowaniu wymiotów, nie prowadzi bynajmniej do zaprzestania tego procederu. Czekają, kiedy będą mogły to zrobić. Kontrola w ubikacji doprowadza często do rozpoczęcia wymiotowania w swoim pokoju, niekiedy do woreczków, które są wyrzucane podczas wychodzenia z domu. Sama kontrola nie jest w stanie doprowadzić do wyleczenia, więc zanim nie rozpocznie się leczenie trwa ze strony osoby chorej przedstawienie mające na celu zmylenie rodziny. W tym miejscu należy wspomnieć, że w rodzinach często występują rozmaite patologie :alkoholizm, przemoc fizyczna. Często w rodzinie ma miejsce kult ciała, a rodzice stawiają niezwykle wysokie wymagania swoim dzieciom, jednocześnie nie zapewniając im wsparcia. Dlatego pospolicie u pacjentek występuje brak akceptacji swojej osoby.
Leczenie bulimii jest niezwykle trudne i wymaga zaangażowanie w leczenie dietetyka, psychologa, psychiatry, rodziny. Dodatkową trudnością jest to, że wyjątkowo często występuje w tej chorobie tendencja do nawrotów. Trudno znaleźć miejsce w którym można leczyć to schorzenie, rzadkością są oddziały dzienne dla pacjentek z zaburzeniami odżywiania. Niekiedy pacjentki takie trafiają na oddziały ogólnopsychiatryczne, gdzie personel nie jest przygotowany do leczenia tego typu chorób.
Rolą dietetyka jest ustalenie diety złożonej z kilku, nie dużych posiłków. Każda dieta i tak będzie traktowana przez chorą jako zbyt dużą. Z drugiej strony jeżeli będzie odczuwać głód z powodu spożywania zbyt małych posiłków rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia epizodu objadania się.
Psychiatra musi ocenić, czy występują u chorej zaburzenia depresyjne i nasilenie tych zaburzeń. Często występują obok bulimii takie schorzenia jak choroby afektywne, zaburzenia osobowości. W leczeniu niezwykle dobre efekty daje fluoksetyna stosowana w dużych dawkach - zmniejszając głód, a jednocześnie poprawiając nastrój. W początkowym etapie skuteczność niekiedy przewyższa farmakoterapię.
Psycholog jest tą osobą na którą spada główny ciężar prowadzenia pacjenta, głównie wykorzystując terapię behawioralno - poznawczą. Sama terapia powinna trwać długo, obejmując również sesje terapii rodzinnej. Dobre efekty daje terapia grupowa. Często terapeuci podchodzą do bulimii, jak do uzależnienia, udowadniając obecność licznych wspólnych mechanizmów zachowań (jedzenie traktując jako narkotyk). Jest to z kolei ostro krytykowane przez innych, traktujących to schorzenie w zupełnie odmiennych kategoriach.
Jak wyżej wspomniano, niekiedy trudno jest mówić o pełnym wyleczeniu ze względu na częste nawroty. Za sukces niekiedy uważa się istotne zmniejszenie częstotliwości napadów objadania się. Najlepsze efekty daje łączenie kilku sposobów leczenia.
Kryteria bulimii wg ICD-10:
stałe zaabsorbowanie jedzeniem i niepowstrzymane pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia;
nawracające epizody przejadania się, polegające na pochłanianiu olbrzymich ilości jedzenia w krótkich odstępach (co najmniej 2 razy tygodniowo w ciągu trzech miesięcy);
przeciwdziałanie przybieraniu na wadze; pacjentka stosuje w tym celu co najmniej jedną z następujących metod: prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, okresowe głodówki, przyjmowanie leków tłumiących łaknienie, preparatów tarczycy lub środków moczopędnych; chora ze współistniejącą cukrzycą może zaniechać przyjmowania insuliny;
chorobliwa obawa przed otyłością; chora określa nieprzekraczalne granice masy ciała, znacznie poniżej przedchorobowej czy optymalnej według lekarza; często, choć nie zawsze, w przeszłości miał miejsce epizod jadłowstrętu psychicznego, okres dzielący te dwa zaburzenia wynosi od kilku miesięcy do wielu lat; poprzedzający epizod jadłowstrętu był pełnoobjawowy lub przebiegł w łagodny sposób, z umiarkowanym spadkiem masy ciała i/lub przejściowym zatrzymaniem miesiączek.
Niezbędne jest spełnienie wszystkich kryteriów wymienionych powyżej. Warto zwrócić uwagę, że nie napisano o spadku masy ciała poniżej normy. Niekiedy wyróżnia się dwa typy bulimii, dzieląć je wg mechanizmów kompensacji na: przeczyszczający i nieprzeczyszczający. Jeżeli odnotowany jest spadek masy ciała o 15% poniżej normy wagowej, to można mówić o anoreksji bulimicznej. W pewnych opracowaniach pisze się, że różnica pomiędzy osobami chorującymi na anoreksję bulimiczną i bulimię, a anoreksję restrykcyjną jest bardzo duża i dotyczy osób o zupełnie innych cechach osobowości np. anorektyczka restrykcyjna: zamknięta w sobie, pedantyczna; bulimiczka : otwarta, „roztrzepana”.
1