Więź i rozłąka w świetle teorii psychologii społecznej

Krótkotrwałe i długotrwałe skutki rozłąki dziecka z rodziną.

Nawiązanie kontaktów z innymi ludźmi jest jednym z głównych zadań życiowych dzieci, także jednym z najwcześniejszych.

Związek to zjawisko dwustronne ( zarówno wpływ rodzica na dziecko, jak i dziecka na rodzica). Związki nie funkcjonują w izolacji od pozostałych relacji. To co się dzieje pomiędzy małżonkami na wpływ na kontakty z dziećmi, a to co zachodzi pomiędzy rodzeństwem odbija się na kontaktach z matką.

Rodzina.

Pierwsze relacje dziecka w znakomitej większości zawiązują się w obrębie rodziny.

Rozwój przywiązania.

Pierwsze relacje jakie nawiązuje dziecko ( zwłaszcza z matką) są pod wieloma względami bardzo istotne:

• Zapewniają: ochronę , miłość, bezpieczeństwo, które rzutują na wszystkie funkcje fizyczne i psychiczne dziecka.

• Jest to związek długotrwały, który odgrywa najistotniejszą rolę przez całe dzieciństwo i jest źródłem wsparcia w okresie dorastania a nawet później.

• Ponadto, wielu badaczy traktuje go jako prototyp wszystkich późniejszych bliskich związków, jakie stworzy jednostka, nawet w życiu dorosłym.

Istota i funkcja przywiązania:

Przywiązanie:

Długotrwały, emocjonalny związek z konkretną osobą. Więź ta charakteryzuje się następującymi cechami:

• Selektywność, tj. skupianie się na konkretnej osobie, która wywołuje zachowania przywiązania w sposób i zakresie nie spotykanym w relacjach z inną osobą.

• Poszukiwanie fizycznej bliskości, co polega na staraniu się o utrzymanie bliskości z obiektem przywiązania.

• Komfort i bezpieczeństwo, wynikające z osiągnięcia bliskości

• Lęk separacyjny, pojawiający się, gdy więź zostanie zerwana i niemożliwe jest uzyskanie bliskości

Zdaniem Bowlby'ego więzi te mają swoje źródło w ewolucji i pełnią ważną funkcję biologiczną (mechanizm by trzymać się blisko opiekunów, gdy istniej realne zagrożenia życia ).

Dzieci są tak genetycznie „zaprogramowane”, by pozostawać w pobliżu osób mogących je chronić, ostrzegać i pomagać im w chwilach cierpienia. Służą temu rozmaite gesty przywiązania, które od najwcześniejszych miesięcy życia należą do repertuaru zachowań dziecka. Z początku działają one w sposób automatyczny, stereotypowy i są reakcją na wielu dorosłych, jednak w wieku 1 r. ż., zaczynają dotyczyć tylko jednej lub dwóch osób i ulegają przekształceniu w bardziej elastyczne i złożone systemy zachowań podlegające celowemu planowaniu.

Biologiczną funkcją przywiązania jest zwiększenie szansy na przeżycie, psychologiczną jest zapewnienie sobie bezpieczeństwa.

DROGA ROZWOJU

Bowlby wyróżnił 4 etapy rozwoju przywiązania, które ilustrują, jak zmienia się jego istota, gdy zachowania dzieci stają się coraz bardziej zorganizowane, elastyczne i celowe.

FAZY ROZWOJU PRZYWIĄZANIA

Faza	Przedział wiekowy (miesiące)	Główne cechy
Przed-przywiązanie	0-2	Niezróżnicowane reakcje społeczne
Przywiązanie w trakcie tworzenia	2-7	Nauka podstawowych zasad wzajemnych kontaktów
Wyraźnie ukształtowane przywiązanie	7-24	Sprzeciw w sytuacji separacji; nieufność względem obcych; komunikacja zamierzona
Związek ustanowiony ze względu na cel	od 24	Relacje bardziej dwustronne; dzieci rozumieją potrzeby rodziców

FAZA I PRZEDPRZYWIĄZANIE

selektywność percepcyjna - odnosi się do tendencyjności reakcji wzrokowych i słuchowych, które od urodzenia przygotowują dzieci do zwracania uwagi na innych ludzi.

zachowania sygnałowe - takie środki jak płacz i śmiech, z pomocą których dzieci przyciągają i utrzymują uwagę innych ludzi

FAZA II_PRZYWIĄZANIE W TRAKCIE TWORZENIA

• dzieci zapoznają się z podstawowymi zasadami kontaktów z innymi ludźmi, przede wszystkim wzajemną regulację uwagi i wrażliwości

• by kontakt mógł przebiegać bez zakłóceń zachowania partnerów muszą być zsynchronizowane (zgranie własnych zachowań z zachowaniami drugiego człowieka, co małe dziecko musi opanować)

FAZA III WYRAŹNIE UKSZTAŁTOWANE PRZYWIĄZANIE

• kontakty dziecka przekształciły się w określony i trwały związek

• dziecko jest zdolne do okazania tęsknoty za matką: rozstrój spowodowany rozstaniem z matką oraz niechęć do kontaktów z obcymi świadczy wyraźnie o powstałej więzi, która nie opiera się już na fizycznej obecności matki, ale ma bardziej trwały charakter

• istnieje już przywiązanie skupiające się na konkretnej osobie. Dziecku nie jest obojętne na kogo skupia swoją uwagę. Odrzuca obcych, ponieważ zostaje zorientowane na matkę, nawet podczas jej nieobecności.

FAZA IV ZWIĄZEK CELOWY

• zachowanie dziecka względem innych przyjmuje bardziej celowy charakter (np. dwulatek płacze by przyciągnąć uwagę matki, kiedy się przewrócił, by ona pomogła mu poradzić sobie z bólem)

• dziecko potrafi przewidzieć skutki swojego zachowania więc będzie płakało by uzyskać pomoc; potrafi też dostosować swój płacz do konkretnych sytuacji

• dzieci są coraz bardziej zdolne do planowania własnych działań pod kątem celów (mają swój udział w związku celowym = ustanowionym ze względu na cel działania)

• powstanie wewnętrznych modeli operacyjnych (są to struktury poznawcze reprezentujące wzajemne relacje i emocje doświadczane w kontaktach z głównymi postaciami przywiązania)

Czy jest możliwe opóźnienie powstania pierwotnego przywiązania?

Czy istnieje okres krytyczny, po zakończeniu którego, zdolność ta zanika, sprawiając ,że już nigdy nie będzie możliwe nawiązanie przez dziecko trwałych relacji. Tak twierdził Bowlby stwierdzając, że nawet najlepsza opieka matki jest niemalże bezużyteczna po upływie 2, 5 r.ż. Jeśli takie opóźnienie nastąpi to w dziecku ukształtuje się, jak to określił Bowlby, charakter bezuczuciowy.

2 projekty badawcze, które badały powyższą kwestię:

TIZARD ( badania dzieci, które od początku wychowywały się w rozmaitych domach dziecka, bez możliwości przywiązania się do 1 opiekuna, adoptowane w wieku lat 7.,pod pewnymi względami można była zauważyć u nich niepożądane cechy. Np. Były nadmiernie przyjaźnie nastawione do obcych, natomiast w szkole zdradzały zachowania agresywne i nie były lubiane przez inne dzieci. Niemniej jednak w większości miały dobre relacje z członkami swojej rodziny. Dzieci te szybko zaczęły okazywać prawdziwe uczucia swoim nowym rodzicom, co przerodziło się w bliskie więzi emocjonalne. U żadnego nie dało się zauważyć, by kilkuletnie opóźnienie powodowało całkowita niezdolność stworzenia bliskiego przywiązania.

CHRISHOLM - DOTYCZY BADAŃ rumuńskich dzieci, które pierwsze lata życia spędziły w placówkach. Adoptowane w wieku 8 m-cy do 5 ,5 r.ż. Nic nie wskazywało, by ich wczesne doświadczenia powodowały całkowitą niezdolność do stworzenia relacji przywiązania z przybranymi rodzicami. Chociaż, charakter tych więzi budził obawy-brak w nich było poczucia bezpieczeństwa, jakie typowe dziecko okazuje wobec swoich rodziców, w przypadku silnego zaniepokojenia, trudniej było je uspokoić. Podobnie jak u Tizarda, wyszło ,że wykazywały nadmierną życzliwość wobec obcych.

Obydwa badania wskazują, że brak jest swoistego „okresu krytycznego” kończącego się ok. 2-3 r.ż. w którym musi się wytworzyć przywiązanie. Nie jest tak, że rozwój musi się odbywać według ustalonego rozkładu i jak dziecko opuści jeden z jego punktów, to już nic się nie da zrobić. Możliwe jest stworzenia pierwotnego przywiązania nawet kilka lat później niż to się zwykle dzieje. Dzieci te, nie pozostają jednak całkowicie wolne od swoich wczesnych doświadczeń. ( stosunki z rówieśnikami, zachowania wobec obcych.

Mówi się częściej o okresie sensytywnym, czyli okresie szczególnej wrażliwości, na wykształcenie się przywiązania.

Przywiązanie to zjawisko wieloaspektowe, jeden z nich został wyróżniony:

POZIOM POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA czerpanego z związku.

To zasługa Mary AINSWORTH i jej badań.

Szereg sytuacji mających miejsce w pokoju laboratoryjnym, z którym dziecko nie jest obeznane i przebywa tam po kolei:

• z matką

• z matką i z innym obcym dorosłym

• z samym innym obcym dorosłym

• zupełnie samo

• ponownie z matką

Stres związany z kolejnymi sytuacjami wywołuje u dziecka różne zachowania związane z przywiązaniem i odzwierciedla traktowanie matki jako źródła bezpieczeństwa.

Sytuacja obcości:

to procedura pozwalająca ocenić jakość przywiązania małego dziecka; składa się ona z kilku epizodów wywołujących u dziecka stres, umożliwiający uruchomienie zachowań przywiązania i jest używana do klasyfikowania dzieci pod względem jakości bezpieczeństwa ich przywiązania.

TYPY PRZYWIĄZANIA

Typ	Zachowanie w „Sytuacji obcości”
Przywiązanie bezpieczne	Dziecko wykazuje umiarkowane skłonności do szukania bliskości z matką; niepokoi się jej zniknięciem; po jej powrocie ciepło ją wita
Przywiązanie pozabezpieczne; unikanie	Dziecko unika kontaktu z matką, zwłaszcza po jej powrocie; pozostawione w towarzystwie obcego nie wykazuje zbytniego zaniepokojenia
Przywiązanie pozabezpieczne; opór	Dziecko silnie zaniepokojone nieobecnością matki; po jej powrocie trudno odzyskuje spokój; jednocześnie szuka bliskości i przeciwstawia się jej
Przywiązanie zdezorganizowane	Dziecko przejawia brak spójnych systemów radzenia sobie ze stresem; prezentuje sprzeczne zachowania względem matki, takie jak poszukiwanie bliskości a następnie jej unikanie, wskazujące na zagubienie i lęk dotyczący związku z nią

KONSEKWENCJE WYTWORZENIA OKREŚLONEGO TYPU PRZYWIĄZANIA.

Przywiązanie bezpieczne dzieci zarówno z dorosłymi jak i z rówieśnikami będą tworzyły związki bezpieczne; stworzą odpowiedni wizerunek własnego JA.

Przywiązanie pozabezpieczne późniejsze związki tych dzieci są poważnie zagrożone, a ich zdolności przystosowania w wielu sferach życia nie mają stałych podstaw.

Przywiązanie zdezorganizowane grupa szczególnie narażona na pojawienie się psychopatologii w późniejszym okresie.

Kwestionariusz przywiązania dorosłych (AAI)

częściowo ustrukturalizowany wywiad, mający na celu ujawnienie doświadczeń związanych z przywiązaniem względem osób znaczących; umożliwia klasyfikację badanego do różnych kategorii obejmujących stan jego umysłu w odniesieniu do bliskich związków.

• chodzi nie tyle o treść wspomnień z dzieciństwa, ile o sposób, w jaki są one relacjonowane, ze szczególnym uwzględnieniem spójności i otwartości emocjonalnej;

• dokonuje się klasyfikacji, która obejmuje stan umysłu dorosłego w odniesieniu do przywiązania

Kategorie stworzone na podstawie Kwestionariusza Przywiązania Dorosłych:

Autonomiczni: opowiadają o swoich dziecięcych doświadczeniach w sposób szczery i spójny, uwzględniając zarówno pozytywne jak i negatywne emocje i wydarzenia → przywiązanie bezpieczne

Lekceważący: zdają się odcinać od emocjonalnej natury swojego dzieciństwa; zaprzeczają zwłaszcza negatywnym doświadczeniom lub lekceważą ich znaczenie → unikanie

Zaabsorbowani: nadmiernie zaangażowani w to, co sobie przypominają; tak pochłonięci, że ich wypowiedzi tracą spójność i są pogmatwane → opór

Bez rozwiązania: przyznają, że nie udało im się przeorganizować swego życia umysłowego po bolesnych doświadczeniach dzieciństwa, które wiązały się ze stratą lub urazem psychicznym → dezorganizacja

ROZWÓJ EMOCJONALNY

Przywiązanie często określa się mianem więzi emocjonalnej, tj. Takiego związku, w którym dzieci doświadczają przeżyć emocjonalnych we wczesnych etapach rozwoju.

więź emocjonalna, taki związek, w którym dzieci doświadczają najsilniejszych przeżyć emocjonalnych we wczesnych etapach rozwoju.

Emocjonalność wynika z rodzaju relacji pomiędzy dzieckiem a rodzicem. Różne typy przywiązania wiążą się z odmiennymi sygnałami przekazywanymi dzieciom odnośnie stosowności zachowań emocjonalnych.

Przywiązanie bezpieczne:

Dzieci nauczyły się, że okazywanie emocji, zarówno pozytywnych jak i negatywnych, jest przez rodziców akceptowane i dlatego czuję się swobodnie okazując je w sposób bezpośredni i otwarty;

Będą reagować na szeroki zakres emocji u innych ludzi.

Przywiązanie pozabezpieczne - unikanie:

Dzieci niejednokrotnie spotkały się z odrzuceniem swych emocji, szczególnie tych negatywnych, na które ich matki były najmniej wrażliwe;

Wypracowują strategie ukrywania wszelkich oznak zaniepokojenia, by uniknąć ignorowania lub odtrącenia chociaż mogą go doświadczać równie często jak inne dzieci;

Pozytywne emocje również zostają stłumione, ponieważ oznaczają one chęć kontaktu z kimś, kto może nie zechce ich odwzajemnić.

Przywiązanie pozabezpieczne - opór

Dzieci nauczyły się, że na ich oznaki emocji reagowano w sposób niespójny, przez co ich efekty są nieprzewidywalne;

Opracowały strategię przesadnego wyrażania emocji szczególnie negatywnych, ponieważ to one najprawdopodobniej zwrócą uwagę rodziców

Emocjonalność wynika zatem z rodzaju relacji między dzieckiem a rodzicem. Różne typy przywiązania wiążą się z odmiennymi sygnałami przekazywanymi dzieciom odnośnie zachowań emocjonalnych.

---