Społeczne problemy rodziny
Miejsce rodziny w polityce społecznej. Zainteresowanie polityki społecznej rodziną jest pośrednie i bezpośrednie. Potrzeby pojedynczych osób są w istocie potrzebami rodziny. Wszystkie społeczeństwa i działające w nich instytucje dążą do objęcia rodziny swą kontrolą oraz sankcją. Rodzina uważana jest za podstawową instytucję społeczną istniejącą jako ukształtowana grupa od początków społeczeństwa ludzkiego. Jej uniwersalizm polega na tym, że występuje we wszystkich znanych społeczeństwach (od prymitywnych do złożonych). Rodzina powstaje i rozwija się dzięki funkcji prokreacyjnej (dostarcza nowych członków sobie samej oraz społeczeństwu). Zapewnia biologiczne i psychiczne warunki rozwoju, kształtuje osobowość, przekazuje dziedzictwo kulturowe i określa systemy wartości. Przygotowuje do życia w społecznym środowisku, w którym człowiek wzrasta i rozwija się. Rodzina zapewnia materialne warunki bytowania.
Rodzina w świetle prawa
Ochrona i opieka Rzeczypospolitej Polskiej. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy a także Cywilny i Karny + ustawodawstwo zabezpieczające społeczeństwo (renty, zasiłki), zakres opieki nad matką i dzieckiem, opieka osób przewlekle chorych.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy opiera się na czterech filarach:
trwałości małżeństwa,
równouprawnienia małżonków,
ochrony dziecka,
wzajemnej pomocy członków rodziny.
Zbudowany z trzech części:
poświęcona małżeństwu
ww. i sposób zawarcia małżeństwa,
prawa i obowiązki małżeńskie,
stosunki majątkowe między małżonkami,
formy ustania małżeństwa,
dotycząca pokrewieństwa
zasady ustalania pochodzenia dziecka,
stosunki między rodzicami a dziećmi,
zasady przysposobienia (adopcji),
obowiązki alimentacyjne,
regulujące problemy opieki i kurateli
opieka nad dzieckiem nie mającym dostatecznej pieczy rodzicielskiej,
kuratela nad ubezwłasnowolnionymi członkami rodziny.
Kodeks nie jest potrzebny gdy stosunki układają się prawidłowo.
Ochrona międzynarodowa w traktatach uniwersalnych i regionalnych.
Typy rodzin:
małżeństwa bez dzieci,
małżeństwa z dziećmi,
samotne matki z dziećmi,
samotni ojcowie z dziećmi,
osoby spoza rodzin.
Sztukę demograficzną rodziny w okresie transformacji społeczno-ekonomicznej cechują następujące procesy:
zmniejszenie się liczby nowo zawieranych związków małżeńskich,
wpływ bezrobocia i warunków mieszkaniowych na wzrost liczby rodzin niepełnych.
Czynniki powodujące odkładanie decyzji o zawieraniu małżeństw i zakładaniu rodziny.
Na strukturę biologiczną wpływają dwa czynniki demograficzne: zgony i rozwody.
Ruch naturalny ludności
Małżeństwa, rozwody, urodzenia, zgony.
W Polsce małżeństwa w USC tzw. księga małżeństw.
Związki kohabitacyjne lub konkubinackie rejestrowane sąjedynie przy okazji powszechnego spisu ludności.
Obserwuje się proces zmian systemu wartości, masowe bezrobocie, zubożenie i rozwarstwienie warstw społecznych, pogłębiający się kryzys mieszkaniowy. To skutki przemian systemowych o daleko idących konsekwencjach i wpływie na zachowanie prokreacyjne.
Konkordat podpisany w 1993 r. między RP a Watykanem wprowadza kategorię separacji.
Rozróżnia się małżeństwa rozłączone i rozwiązane.
Rozwiązanie może nastąpić przez owdowienie lub rozwód (w niektórych krajach wyrzeczenie się).
Separacja prawna pozwala na oddzielne zamieszkiwanie małżonków (małżeństwa rozłączone).
W roku 1997 stan rozwodów w Polsce wynosił 1,1% - jeden z najwyższych w Europie (w miastach 1,5%, na wsi 0,5%).
W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi kobieta.
W orzeczeniach sądów najczęstsze przyczyny rozpadu małżeństw podawane są: niedochowanie wierności małżeńskiej, nadużywanie alkoholu oraz niezgodność charakterów. Alkoholizm i znęcanie się nad rodziną często współwystępuje ze sobą i jest przyczyną rozwodów na wsi, zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą występuje w mieście. Rzadziej wskazywano brak własnego mieszkania, niedobór seksualny, brak zainteresowania rodziną oraz różnice poglądów i przekonań.
Od 1989 roku notuje się systematyczny spadek liczby urodzeń.
Dzietność kobiet obniża się do poziomu poniżej prostej reprodukcji ludności lub prostej zastępowalności pokoleń. Trend spadkowy płodności kobiet.
Zwiększa się udział urodzeń pozamałżeńskich w miastach (12,8%), na wsi (7,1%) - 1996 r.
Tendencja europejska - osłabienie więzi rodzinnych. Spadek skłonności do zawierania małżeństw i odkładanie urodzeń w czasie.
Zróżnicowanie zachowań prokreacyjnych ma ścisły związek z rosnącym poziomem wykształcenia, stratyfikacją społeczeństwa, zróżnicowaniem statusu materialnego, zawodowego rodzin.
Zgony.
Wysoki współczynnik zgonów niemowląt - 80% w następstwie chorób cywilizacyjnych (układ krążenia, nowotwory złośliwe, urazy, zatrucia).
Kształtowanie warunków bytu rodzin.
Trudność określenia sytuacji materialnej rodzin.
Jakie mierniki? Badania budżetów domowych.
Typy rodzin:
pracownicze,
chłopskie,
robotniczo-chłopskie (dwuzawodowe),
rodziny emerytów i rencistów.
Ubóstwo uwidacznia się w następujących grupach społecznych:
rodziny wielodzietne,
renciści, inwalidzi i ludzie starsi o niskich emeryturach,
rodziny z małorolnych i po PGR-owskich gospodarstw wiejskich,
młode małżeństwa z dziećmi bez własnego mieszkania.
Istotą przemian dokonujących się w Polsce jest ich wysoki koszt społeczny.
Wycofywanie się państwa z wielu dziedzin społecznych towarzyszy pogłębiająca się nierówność możliwości zaspokajania potrzeb przez rodziny. Model rynkowy uruchomił działanie rynkowych kryteriów podziału prowadząc do wzrostu nierówności dochodów. Pogorszyła się dostępność dla części rodzin do usług medycznych, edukacji, kultury i wypoczynku. Rosnący zakres komercjalizacji tworzą system nierównych szans. Rosnąca skala ubóstwa. Rodziny pozostają w biedzie przez dłuższy czas (zaklęty krąg braku szans, marginalizacja, dziedziczenie biedy). Rozwój pomocy społecznej nie powoduje ograniczania ubóstwa. Wysokie koszty społeczne przeprowadzonych zmian uwidoczniły bezradność wszystkich ekip rządzących w ostatnich dekadach. Z źródła doch. i dochody z pracy oraz ze świadczeń społecznych. Społeczeństwo polskie nazywane bywa społeczeństwem ryzyka. Zmiany w polityce społecznej państwa są bardzo wolne. Ciągły niedostatek środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb staje się przyczyną konfliktów, naruszając jej trwałość i spójność. Ograniczenia materialne determinują kontakty środowiskowe rodzin. Osłabienie, izolacja, postawy deocentryczne. Niepokój o przyszłość i byt rodzi nerwowość, zniechęcenie, rozgoryczenie a niekiedy agresję. Polityka społeczna ma wyrównywać różnice i nieuzasadnione dysproporcje. Infrastruktura społeczna. Polityka społeczne ma pomagać rodzinom zapewniają odpowiednie świadczenia socjalne.
Środki polityki społecznej dzielą się na:
profilaktyczne,
restytucyjne, indywidualizacja pomocy rodzinom
ratownicze.
Rośnie niecierpliwość wielu rodzin, które nie chcą ponosić ciągle wysokich kosztów reform i domagają się korzyści ze wzrostu gospodarczego. Zwiększa się zagubienie społeczne, nieufność wobec elit politycznych, rośnie posłuch dla demagogii i populizmu.
dzieci
Charakter priorytetowy potrzeb dzieci. Aktualnie w warunkach ubóstwa podlegają istotnym ograniczeniom. Strategie oszczędności i ograniczeń, i wyrzeczeń deprymują również i dzieci. Ograniczenia dotyczą wszystkiego: żywności, odzieży, zdrowia, higieny, warunków mieszkaniowych, wydatków na rozrywkę, kulturę, wyjazdy, przybory szkolne.
ludzie starzy
Ciągle w opinii społecznej należą do najbiedniejszych. To czy ich wspólna cecha tj. pomoc świadczona młodym pokoleniom - dzieciom - wnukom. Jednostronność od ludzi starszych ku młodszym. Pomoc przybiera znaczne rozmiary na wsi, gdzie renciści i emeryci bywają jedynymi osobami mającymi stały przypływ gotówki. W rodzinach bezrobotnych stają się jedynymi żywicielami rodzin, starzy samotni na krawędzi nędzy - szczególnie w mieście.
bieda
Bardzo trudny temat badawczy - bieda dzieci.
Pojawiają się sygnały o dyskryminacji dzieci ubogich w szkołach, instytucjach oświatowych. System szkolny „gubi” młodzież trudnego startu w postaci „odpadu szkolnego” czyli przerywających naukę i nie znajdujących drugiej szansy edukacyjnej.
Stosunek systemu edukacji do ubóstwa i dzieci żyjących w trudnych warunkach ekonomicznych to jedna z „ważnych planów” badawczych i informacji co do wiedzy o ubóstwie w Polsce. Polska szkoła nie jest instytucją przeciwdziałającą wykluczeniu, budującą solidarność, wzmacniającą więzi i pomoc wzajemną. Liczne sygnały o praktykach segregacyjnych i dyskryminujących w działaniach szkół powodują odgórne trendy. Rozpoznanie tych zjawisk nie jest wystarczające. Terminalizacja ubóstwa w mikroskali rodziny. Zwiększenie obowiązków i wymogów domowych. Zarządzanie i kultura wydatków, zakupy, kupowanie, zwracanie się o pomoc. Dodatkowe ciężary i lawirowanie aby budżet skromny „się domknął”.
Kobiety są menadżerami ubóstwa „Ruth Lister poverty managerr”.
Specyfikacja ubóstwa mężczyzn.
Skromna wiedza i badania. Stereotyp (..........) utożsamia zachowanie mężczyzn z nadużywaniem alkoholu i przemocą. W polskiej socjologii tylko 1 książka p. Agnieszki Gałczyńskiej-Gronda z Łodzi „Mężczyźni z enklaw biedy”. W warunkach polskich alkohol często korelatem ubóstwa. Praca niebezpieczna. Duża wypadkowość.
Nowa bieda jest związana ze wsią i rolnictwem.
Samo zamieszkiwanie na wsi czy w małym miasteczku jest wyznacznikiem ubóstwa. Brak reform sektora rolnictwa prywatnego.
Bieda wiejska jest:
rozproszona,
niewidoczna (łatwiejszy dostęp do .....),
ukryta (..... oszczędny tryb życia).
Kompleks zjawisk przekazywanych międzygeneracyjnie (społecznie dziedziczonych), utrwalanie kondycji biedy, dziedziczenie pozycji społecznej, powielanie w biografiach pozycji społecznej rodziców. W latach 70-80 bieda była rozproszona geograficznie i społecznie, koncentracja lokalna miasta, dzielnica, osoby. Wrocław, Katowice pętla ubóstwa, stare dzielnice miast, ściana wschodnia.
Naprowadzenie negatywnych zjawisk - ubóstwo, bezrobocie, brak inwestycji, niskie kwalifikacje, brak perspektyw dla młodych, min. mobilności, agresywny kontakt komunikacji ze światem zewnętrznym, relatywna izolacja.
Bieda lat 70-80-tych to bieda ludzi starych, emerytów i rencistów.
Dziś uderzająca bieda dzieci i młodzieży.
Wyjątkowo niewygodny problem społeczny. Bieda dzieci jest zawsze oskarżeniem świata dorosłych. Nigdy nie można tu zarzucić jak dorosły, że są winne swojej sytuacji, a bieda jest ich skutkiem lekkomyślności, lenistwa czy innych błędów i zaniedbań. Są zawsze ofiarami nigdy sprawcami.
Ubóstwo jako zjawisko społeczne.
Poważna kwestia społeczna dekady lat 90-tych i potem. Bieda przybiera taką skalę i natężenie, iż staje się atrybutem warunków życia całych grup ludności i wywiera destrukcyjny wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy kraju. Lawinowy przyrost w okresie transformacji kiedy nastąpiły posunięcia w rozdziale dochodów między różne warstwy społeczne. Konieczność programów przeciwdziałających. Wymaga to funduszy, a przede wszystkim trafnej identyfikacji tych grup społecznych i źródeł ich dramatycznej sytuacji przy czym powstania sytuacji biedy i jej zasięgu.
def. Kościoła katolickiego.
Ubóstwo nie tylko w wymiarze materialnym, ale i duchowym. Człowiekiem ubogim zatem nie jest tylko ten, który nie ma co jeść, ale także ten, który jest osamotniony, nie uczestniczy w życiu społecznym i nie ma poczucia bezpieczeństwa.
Ubóstwo absolutne węższe oznacza stan niezaspokojenia minimalnych potrzeb biologicznych organizmu ludzkiego.
Ubóstwo absolutne szersze to stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i w danym czasie za minimalne.
Ubóstwo absolutne zniknie w wyniku wzrostu gospodarczego.
Ubóstwo względne opiera się na odniesieniu poziomu zaspokojenia potrzeb jednostek (osób, rodzin, gospodarstw domowych) do poziomu ich zaspokojenia przez innych członków społeczeństwa. Zwolennicy tego podejścia utożsamiają ubóstwo z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie życia. Największym problemem jest tu nie wysokość dochodów ale dystans między nimi.
Zwolennicy podejścia względnego zarzucają interpretacji absolutnej, że pozwala ona na rosnące niesprawiedliwości zadawalając się możliwością fizyczną przetrwania jednostki.
Z drugiej strony zwolennicy podejścia absolutnego twierdzą, że zbyt szerokie definiowanie ubóstwa, jak ujęcie względne prowadzi do zaliczenia w poczet ubogich ludzi posiadających wystarczające środki do życia, a to nastawia ludzi do biernego oczekiwania na pomoc i osłabia ich motywację do zaradczej poprawy swej sytuacji życiowej, a zmusza państwo do szerokiej działalności socjalnej.
W Polsce, gdzie jest mała różnica między średnim dochodem a minimum socjalnym, gdzie istnieje palący brak mieszkań, wysokie bezrobocie i brak dóbr pracy spór o ubóstwo względne i absolutne nie miał dotąd kluczowego charakteru. Za ubóstwo uważa się na ogół warunki materialne nie zapewniające podstawowych potrzeb.
Bieda i rodzina.
Najtrudniejsza sytuacja rodzin utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych. Najlepsza sytuacja osób pracujących na własnym. Co jest przyczyną tak uciążliwej sytuacji osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Zjawisko bezrobocia najważniejszym czynnikiem warunkującym ubóstwo w Polsce. Poza tym miejsce zamieszkania (przekrój regionalny) upośledzone regiony o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Poziom wykształcenia. Niebezpieczny, niepokojący jest proces utrwalania się ubóstwa. Prowadzi do marginalizacji społ., a w skrajnych przypadkach wręcz do degradacji biologicznej.
Historia.
Badania nad ubóstwem prowadzone są od wieku. Kolebką badań była Anglia. Po raz pierwszy określono granice ubóstwa. (S. Rowentree - 1899 r.) w sposób intuicyjny określił granice ubóstwa, co staje się kategorią metodologiczną w badaniach nad ubóstwem.
W 1979 r. P. Townsend wyróżnia 60 czynników deprywacji czyli niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka. To dochód stał się naukowo uzasadnioną miarą ubóstwa. Na podstawie kategorii dochodowych skonstruowano liczne mierniki ubóstwa. 2 z nich mają szczególne znaczenie, tj. stopa ubóstwa (inaczej miernik frakcji ubogich) i tzw. luka dochodowa.
Nietrafne wnioski z badań mogą być przyczyną złej alokacji środków przeznaczonych na walkę z tym zjawiskiem. Konsekwencją tego może być marnotrawienie środków materialnych, a nawet uzależnienie od świadczeń, a z drugiej strony utrwalenie zjawiska ubóstwa.
3 teorie przyczyn ubóstwa wg B. R. Schillera:
I. Teoria skażonych charakterów
Biednym brakuje aspiracji, umiejętności, zdolności lub możliwości. Każdy może polepszyć swoją sytuację. Jeśli jest biedny to znaczy, że nie włożył odpowiedniego wysiłku w to, aby polepszyć swoją sytuację życiową. Biedni przegrywają na rynku pracy, bo słabo się uczyli, nie mieli uprzednio motywacji do nauki.
II. Teoria ograniczonych możliwości
Ubóstwo może być rezultatem splotu wydarzeń pozostających poza kontrolą jednostki. Biedni są dlatego, że nie mieli równego dostępu do szkół, miejsc pracy, mieszkań itp. Dyskryminacja w zatrudnieniu i wynagrodzeniu ze wzgl. na płeć, kolor skóry, narodowość itp.
III. Teoria wielkiego brata
Winą za ubóstwo obarcza się rząd. Wysokie podatki, programy socjalne wprowadzają ludzi w uzależnienie od pomocy. Człowiek musi z tego korzystać i po pewnym czasie to staje się pułapką. Nie można sobie już radzić samemu, bez pomocy państwa. Jest skazany na pomoc i sam utrwala swoje ubóstwo, tzw. akceptacja zapomogi.
3 przyczyny ubóstwa wg G. Gilder'a:
Ubodzy pracują mniej niż inni, z mniejszym zaangażowaniem. Winne są rozbudowane programy pomocy, które powodują akceptację zapomogi jako trwałego sposobu na życie.
Rozkład tradycyjnego monogamicznego małżeństwa i osłabienie mężczyzny jako głowy rodziny. Gdy nie czuje on odpowiedzialności za rodzinę, żyje z dnia na dzień, nie ma planów. Spadają jego dochody i wykazuje skłonność do picia alkoholu, palenia papierosów i popełniania przestępstw. Rezultatem jest rozpad rodziny i ubóstwo.
Brak wiary w człowieka, w przyszłość, w sukces, we wzajemne korzyści z handlu, w Opatrzność Boską. Wszystkie te wiary mają zasadnicze znaczenie dla kapitalizmu. Ich brak powoduje upadek przedsiębiorczości, niepowodzenia, frustrację i ubóstwo.
Walka z ubóstwem wydaje się być trudną kwestią, bowiem przyczyny biedy mają złożoną naturę. Liberałowie twierdzą, że należy dążyć do likwidacji ubóstwa jedynie w wymiarze absolutnym, czyli zapewnić minimalny poziom dochodów, a w inne nierówności nie ingerować. Autorzy postrzegającą ubóstwo jako zjawisko względne proponują korekty podziału dochodów w celu zmniejszenia różnic w warunkach życia. Narzędzia, które winno wykorzystać państwo to: propozytywne podatki, system świadczeń społecznych, kontrola cen, zagwarantowanie płacy minimalnej, dążenie do pełnego zatrudnienia, dotowanie oświaty, zdrowia, mieszkalnictwa itp.
Walka z ubóstwem winna być prowadzona na 3 płaszczyznach:
Kształcenie zawodowe i oświata. Szkoła winna stwarzać warunki do umacniania dążenia do sukcesu i pracy. Niepowodzenia szkolne owocują osamotnieniem, wyobcowaniem a później ubóstwem.
Działania na rzecz informacji i komunikacji i ujawnianie problemów ludzi ubogich. Identyfikacja ubóstwa jako problemu wspólnoty. Współpraca w społeczeństwie lokalnym na rzecz ubogich.
Zagwarantować dochody najniższe.
opieka społeczna
Opieka społeczna w Polsce sięga początków XII wieku i związana była z działalnością zakonów i stowarzyszeń religijnych. Prowadzone przez nie szpitale i przytułki zapewniały schronienie, noclegi, wyżywienie i opiekę bezdomnym, włóczęgom, kalekom, kobietom ciężarnym. Pierwszy szpital powstał w 1108 roku przy kościele Panny Marii we Wrocławiu. W 1268 r. Augustianie zakładają w Inowrocławiu szpitale dla żołnierzy powracających z niewoli tureckiej. W XV wieku do działalności opiekuńczej zaczynają dołączać osoby świeckie, a przy kościołach powstają bractwa. Bractwa i zakłady opiekuńcze funkcjonowały na zasadach dobrowolności, bez żadnych aktów prawnych. W drugiej połowie XVI wieku A. F. Modrzewski opracowuje propozycję systemu opieki społecznej i wskazuje na potrzebę powołania Państwowej Służby Zdrowia. Podczas I wojny światowej powstaje Centralny Komitet Obywatelski w Warszawie, któremu podlega 108 stałych schronisk dla dzieci i dorosłych. W Konstytucji uchwalonej w 1921 roku pojawiło się 5 artykułów dotyczących pomocy społecznej, a w 1923 roku zostaje uchwalona ustawa o pomocy społecznej. W latach 1947-1953 ponownie zorganizowano pomoc społeczną, ale po 1945 roku wszystkie zakłady opiekuńcze zostały upaństwowione. Po roku 1953 uznano, że ustrój socjalistyczny zapewnia wszystkim pracę i działalność związana z pomocą społeczną jest niepotrzebna. Po roku 1959 sytuacja zmienia się. Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej określiło zadania opiekunów społecznych powiatowych i terenowych. W przychodniach obwodowych utworzono ośrodki Opiekuna Społecznego. W latach 90-tych łagodzeniem następstw sytuacji kryzysowej w kraju nadal zajmowała się pomoc społeczna opierająca się na ustawie z 1923 roku. Przepisy te, już w ogóle nie odpowiadały nowym warunkom gospodarki wolnorynkowej w Polsce. W roku 1990 Sejm RP uchwalił ustawę o pomocy społecznej tworząc zupełnie nowy system. Następuje częściowe przeniesienie „ciężarów” i zadań pomocy na samorząd terytorialny. Obok świadczeń pieniężnych, rzeczowych, usług opiekuńczych ustawa przewiduje niematerialne formy pomocy, tj. pracę socjalną, poradnictwo prawne, psychologiczne, pedagogiczne. Nadrzędnym celem pomocy jest doprowadzenie do usamodzielnienia się osób i rodzin. W gminach utworzono Ośrodki Pomocy Społecznej, a w województwach Wojewódzkie Zespoły Pomocy Społecznej.
Metoda wyznaczania granicy ubóstwa.
Metoda potrzeb podstawowych.
Metoda najstarsza i najczęściej stosowana. Ustalony jest „koszyk” dóbr i usług pozwalający na zaspokajanie min. potrzeb gospodarstwa domowego. Za linię ubóstwa przyjmuje się pieniężną wartość tego koszyka. Gospodarstwa domowe uznajemy za ubogie jeśli jego dochody nie pozwalają na zakup ustalonego koszyka dóbr i usług. Metoda ta jest wykorzystywana do szacowania tzw. minimum socjalnego i minimum egzystencji. Minimum egzystencji szacowane jest przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Kategorie te tworzy się, aby określić jaki poziom dochodów jest niezbędny w celu zapewnienia „przetrwania” w zdrowiu i zdolności do pracy. Wartość minimalna egzystencji została obliczona jako suma wydatków niezbędnych do nabycia koszyka dóbr uznawanych za minimum (żywność, mieszkanie, ochrona zdrowia i higiena, adres, obuwie, edukacja dzieci itp.). Poziom minimalny egzystencji jest znacznie niższy od poziomu minimalnego socjalnego. Umożliwia on jedynie przetrwanie. Nie umożliwia brania udziału w życiu społecznym i nie zapewnia prowadzenia życia „godnego człowieka”. Na dłuższą metę dochody niższe grożą dezintegracji gospodarczej domu i wykluczenia z życia społecznego.
Metoda wskaźnika wydatków żywnościowych.
Udział wydatków na żywność jest traktowany jako miernik poziomu zamożności gospodarczego domu. Gospodarstwo domowe uważane jest za ubogie, gdy udział jego wydatków na żywność w wydatkach ogółem osiąga pewną wysoką, ustaloną arbitralnie wartość krytyczną, wskaźnik sformułowany na bazie prawa E. Engla, a stworzony w krajach rozwijających się i w Kanadzie.
Metoda stałej części mediany lub średniej arytmetycznej dochodów.
W metodzie tej gospodarstwo domowe traktowane jest jako ubogie, gdy jego dochód jest mniejszy od pewnej stałej części mediany lub średniej arytmetycznej rozkładu dochodów całej populacji gospodarstwa domowego. Ubóstwo traktuje się tu jako kategorię całkowicie względną. Linia ubóstwa wzrasta proporcjonalnie do wzrostu wartości mediany (średnia arytmetyczna) rozkładu dochodów. Metoda była stosowana przez Komisję Wspólnoty Europejskiej w latach 80-tych do badań porównawczych krajów europejskich. Wykorzystuje je też GUS w Polsce.
Metoda kwantyla rozkładu dochodów.
Przyjmuje się określony kwantyl (I lub II decyl) w rozkładzie dochodów. Operuje się tu rozkładem dochodów ekwiwalentnych.